Картамен тапсырмаларды орындау

Билеттен кара

№4билет.

1)Карта және пландағы шартты белгілердің айырмашылығы.Шартты белгілер өзінің атқаратын міндеті және касиеттері жағынан масштабтық, масштабтан тыс және түсіндірме шартты белгілер болып бөлінеді.

Объектілер өзінің шын мәніндегі көрінісінде масштабтық контурлы шартты белгілермен белгіленеді; мұнда олардың көлемдерін (ұзындығын, енін және ауданын) картадан өлшеуге мумкіндік болуы тиіс. Әрбір осындай шартты белгі контурдан, яғни кескінделетін объектінің пландағы көрінісінен және фон-дық бояу тустері, түрлі-түсті штрихтар немесе белгілер торлары түрінде толтырылған түсініктеме жазбалардан тұрады. Объектілердің контурлары нүктелік пунктирмен немесе жіңішке тұтас сызыкпен жер бетінің бедерін және шын мәніндегі сұлбаға (абрис) ұқсастығын сақтай отырып белгіленеді.

1.Планда жердің шағын аймақтары үлкен(1:500,1:1000)масштабпен алынса,карталарда үлкен аймақтар ұсақ масштабпен(1:5000,1:10000)алынады.

2.Картада меридиандар мен параллельдер міндетті түрде сызылады,ал план бетінде тік бұрышты координаталық тордың кескіні ғана болады.

3.Планда жердің дөңестігі ескерілмейді.Кескіндеу масштабты планның барлық бағытында тұрақты болса,картадаол тек меридиандар мен параллельдер бағытында ғана сақталады.

2)Абрис дегеніміз(нем,сызба)-жер бетінің бедерін қағазға түсіру кезінде сұлба түрде салынатын сызба.Мунда түсірілетін аумақтың,ондағы обьектілердің нобайы,өлшеу нәтижелері,бедер элементтері т,б мәліметтер көрсетіледі.Абрис екі түсірім сызбаларын қамтиды.Теодолитті түсірімнің абрисі-тірек пункттердің,сызықтардың және түсірілетін обьектілердің өзара орналасуын көрсететін сызба болса,ал тахеометрлік түсірімнің абрисі-өлшеу станциялары мен қада нүктелерінің өзара орналасуы аралығындағы реттік нөмірі көрсетілген сызба.Дәл топографиялық пландарды жасау кезінде,сондай-ақ аэротүсіруде геодезиялық торап нүктелерін танып айыруға пайдаланылады.

№5 билет.

1) 2) Бағдарлау - сызықтың бағытын бастапқы бағыт арқылы табу. Геодезияда бастапқы бағыт ретінде меридиан пайдаланылады. Сызықтың бағытын анықтайтын бұрыштар ретінде шын азимуттар, магниттік азимуттар және дирекциондық бұрыштар қызмет етеді. Осы бұрыштар бастапқы бағыттан бастап сағат тілінің бағыты бойымен 0"-тан 360°-қа дейін өлшенеді. Шын азимут — бақылау нүктесі астрономиялық меридианының жазықтығымен осы нүктеде осы бағыт арқылы өтетін вертикаль жазықтық түзетін екі қырлы бұрыш. Магниттік азимут — сағат тілінің бағыты бойымен магниттік меридианның солтүстік бағытынан (машит нүсқарының солтүстік шетінен) белгілі бір алынған бағытқа дейін есептелетін горизонталь бұрыш. Магниттік азимуттар компаспен немесе буссольмен өлшенеді. Дирекциондық бұрыш — осьтік меридианның солтүстік бағытынан немесе абсцисса осінің бағытынан сағат тілінің бағыты бойымен берілген нүкте бағытына дейін есептелетін горизонталь бұрыш. Азимут дегеніміз-топографиялық картадабелгілеп анықтаған нүктенің,географиялық меридианның солтүстік бағытынан сағат тілі бағытында берілген бағытқа дейінгі көкжиектік бұрыш.

Румб дегеніміз-топографиялық картада таңдап алынып,бағытталған сызықтан меридианның осы сызыққа ең жақын жатқан бір бөлігіне дейін есептелетін көкжиектік бұрыш.

Дирекциялық бұрыш- () дегеніміз осьтік меридианның солтүстік бағытынан немесе абсцисса осінің оң бағытынан сағат тілінің бағыты бойымен осы бағытқа дейін есептелетін горизонталь бұрыш екендігі шығады.

2)Құралдың горизонты дегеніміз(ГИ)-таппадым

№6 емтихан билеті

1. Картаның номенклатурасы.

(Номенклатура карт) — көп паракты географиялық карталардың әр парағының орналасқан жерін немесе оның картаның басқа парақтарына қатысты орналасу ретін анықтайтын шартты белгілер жүйесі. Карталар номенклатурасы. карталарға сызықтар салумен тығыз байланысты, әскерлерді картамен жабдықтауды ұйымдастыруда пайдаланылады. Карталар номенклатурасы кестелік (карталардың жинақ кестесіне немесе каталогына сәйкес картаның әр парағы әріптік, сандық немесе әріптік-сандық белгімен белгіленеді), координаталық (картадың әр парағы оның нүктелерінің бірінің немесе парактың ортаңғы нүктесінің — координатасымен белгіленеді), сандық немесе әріптік-сандық (әрбір параққа сандық, немесе әріптік-сандық код беріледі) болуы мүмкін.

2. Теодолиттің құрылысы.

Теодолиттің (40-сурет) лимб деп аталатын металл немесе шыны дөңгелегі бар, оның қиғаш шетіне 0°-тан 360°-қа дейінгі бөліктер түсірілген. Бөліктерді есептеу сағат тілінің бағыты бойымен дәл келеді. Лимбаның центрі өлшенілетін бұрыштың төбесі арқылы өтетін тік сызыққа орналастырылады. Лимбаның жазықтығына өлшенілетін бұрыштың жақтары проекцияланады. Бұл кезде лимб жылжымайтын әрі горизонталь болуы тиіс.

Лимбаның үстінде тік сызықтың төңірегінде айналатын теодолиттің жоғары бөлігі орналастырылған, бұл бөліктің ішінде алидада және дүрбі (4) бар. Дүрбі тұғырыққа (2) горизонталь болатын НН₁ осінің төңірегінде айналғанда, онда коллимациялық деп аталатын жазықтықтары түсіріледі. Лимба мен алидаданың осьтері сәйкес келуі керек, бұл арада алидаданың ҒҒ₁ айналу осі аспаптың негізгі немесе вертикаль осі деп аталады.

Алидада да керсеткіш бар, ол алидаданың лимба шкаласындағы орнын белгілеуге мүмкіндік береді және санаудың дәлдігін арттыру үшін арнайы есептеу құрылғысымен қосақтала жасалған. Лимба мен алидада алидадаға бекітілген металл қаптамамен жабылған.

Теодолиттің негізгі осі цилиндрлік деңгей (5) арқылы үш көтеру винттерінің (1) көмегімен вертикаль жағдайға келтіріледі. Теодолиттің дүрбісі горизонталь осі маңайында 180°-қа айналдырылуы, яғни зенит арқылы ауыстырылуы мүмкін. Дүрбінің айналу осінің бір жағында вертикаль дөңгелек (3) бекітілген, ол осьпен берік жалғанған әрі онымен бірге айналады. Негізінде вертикаль дөңгелек горизонталь дөңгелек тәрізді жасалған; ол вертикаль бұрыштарды (көлбеу бұрыштарды) өлшеуге арналған. Егер теодолитке окуляр жағынан қарасақ вертикаль дөңгелек дүрбінің оң немесе сол жағында орналасуы мүмкін. Бірінші орны «оң дөңгелек» (ОD), екіншісі — сол дөңгелек» (СБ) деп аталады,.

Теодолит буссоль, штатив және тіктеуіштен тұрады. Буссоль магниттік азимутты өлшеу үшін колданылады. Үш сирақты штативтің бас жағы металдан жасалады. Теодолит штативтің басына стан винттің көмегімен бекітіледі. Тіктеуіш теодолитті нүктенің үстіне центрлеу үшін, яғни бұрыштың төбесіне орналастыру үшін қолданылады.

Теодолиттің айналатын бөліктерін қозғалмайтын жағдайға келтіру қысу винттерімен, ал бірқалыпты немесе баяу айналдыру микрометрлік (жетекші) винттермен жасалады.

№7 емтихан билеті

1. Масштаб. Масштаб түрі.

масштаб дегеніміз-сызбадағы,пландағы,картадағы сызықтың озіне сәйкес жер бетіндегі сызық ұзындығының горизонталь проекциясына қатынасы.Масштаб сандық,сызықтық және көлденең болып бірнеше түрге бөлінеді.

Осындай масштаб сандық масштаб деп аталады, оның бөлімі жердегі сызықтардың план мен қартаға кескіндеу кезінде каншалыкты, кішірейгенін көрсетеді.

Сызықтық масштаб дегеніміз-қашықтықты есептеуге ыңғайлы болатындай бөліктерге бөлінген санды масштаб атауының түзу сызықты графиктік кескіні болып табылады.

Көлденең масштаб-сызықты масштабтың бір түрі.Осы аталған масштабтың қолданылуы,нақты инженерлік құрылыстың жобалау жұмыстарын үлкен көлемді топографиялық жоспарларда бейнелеп,қашықтық өлшемдерін жүргізу үшін арнайы, көлденең масштабты темір сызғышты пайдалану негізінде жүргізіледі.

2. Нивелир құрылысы.

Нивелир-жер беті нүктелерінің биіктік айырмасын, өсімшесін өлшеуге қолданылатын аспап. Нивелир өлшеу дәлдігіне қарай үш түрге бөлінеді.

Н-0,5-дәлдігі өте жоғары нивелир 1 км-лік қос жүрістегі өсімшемен анықтаудың орташа дәлдігі 0,5 мм-ге тең.

Н-3-дәл нивелир. Орташа квадраттың дәлдігі 3 мм.

Н-10-техникалық нивелир. Өсімше анықтау дәлдігі 10 мм аспайтын нивелир түрі.

Н-3 нивелирі 3,4 кластық және техникалық нивелирлеу үшін қолданылады. Оның негізгі бөлшектеріне цилиндірлік деңгей (6) қондырылған дүрбі (8) көтергіш винттер (3) бар қондырғы (2) штатив бекіту үшін жасалған винт оймасы бар серіппелі пластинка жатады. Цилиндірлік деңгеймен бір коробкада орналасқан призмалы құрылған деңгей үлбіреуігінің бейнесін көз алдына келтіреді. Нивелирге қойылатын басты талап нысаналау сәулесінің горизонталь болып орналасуы. Оны горизонталь жағдайда дәл келтіру элевациондық бұранда (3) арқылы яғни деңгей жүргізіледі, яғни деңгей үлбіреуігінің шетін ұштастыру арқылы

Цилиндірлік деңгейдің сыртқы жабық төрт түзетпе бұрандалары бар. Нивелирдің вертикаль осін алдын ала тік бағытқа келтіру үшін, дөңгелек деңгей (12) орнатылған және оның үш түзетпе винттері бар. Ең алдымен дүрбінің көздегіші (7) мен бекітпе(10) арқылы бағыттап, одан кейін жетекші винт (11) көмегімен дәл көзделеді. Дүрбідегі жіптер торының анық көрінуін қамтамасыз ететін кремальера бар(3). Элевациондық винтпен деңгей үлбіреуігінің екі шеті ұштастырылғаннан кейін, жіптер торының ортаңғысы арқылы рейкадан есеп алынады. Есеп әрқашанда төрт таңбалы сан болып келеді, мыс:1145 мм.

№8 емтихан билеті

1. теодолиттік түсірістегі алқаптық жұмыс.

Далалық жұмыстарға:

1) Жергілікті жерді рекогносцировкалау және пунктерді бекіту.

2) Бұрыштар мен ұзындықтарын өлшеу.

3) Жергілікті заттарды, контурларды түсіру.

Жүріс пунктерін жергілікті жердегі тірек пунктеріне байланыстыру

2.Тахеометрлік түсірістегі журналды өңдеу реті.- жоқ.

Тахеометриялық түсіріс -тахеометр деген аспаптың көмегімен жүргізіледі.Тахеометр арқылы горизонталь а,вертикаль V бұрыштар,қашықтық S және биіктік өсімшесі h анықталады.

№9 емтихан билеті

1. Геодезияның басқа да пәндермен байланысы.

Геодезия әртүрлі ғылыми пәндермен тығыз байланысты, соның ішінде математика, астрономия, физика, механика, автоматика, электроника, география, фотография және сызу.
Математика геодезиядағы өлшеу нәтижелерін өңдеу әдістерімен және талдау амалдарымен қамтамасыз етеді,
Астрономия геодезияға жер бетіндегі нүктелердің координаталары және астрономиялық азимуттары жайында алғашқы мәліметтер береді.
Физика мен механиканы пайдаланып, геодезиялық аспаптардың тетіктерін есептейді және қүрастырады. Аспап шығаруда автоматика және электроника көп қолданылады.
Географияны білу жер бетінің рельефін және жер бетіндегі табиғи жамылғыларды дүрыс бағалауға көмектеседі. Геодезияда қолданылатын фотография әдісі фотографияны білуді қажет етеді, ал план мен картаны графикалық түрге келтіру үшін топографиялық сызудың әдістерін меңгеру керек.

Картамен тапсырмаларды орындау.

Картаға нүктені түсіру

(Нанесение точки на карту) — координаттары бойынша нүкте орналасуы тиіс шаршыны анықтап, оған нүктені түсіру. Табылған шаршының оңтүстік сызығынан оның бүйір жақтарынан карта масштабында кесінді салынады. Ол шаршының төменгі жағы мен X нүктесінің айырымына сәйкес келу керек. Алынған таңбалар жіңішке сызықтармен біріктіріледі. Осы сызыққа шаршының батысжағынан масштабта кесінді салады. Ол шаршы сол жағымен У нүктесінің айырымына сәйкес келуі тиіс. Бұл ізделіп отырған нүкте болып табылады.

Картада пункттін орналасу орнын жуықтап көрсету

(Приближенное указание местоположения пункта на карте). Картадағы нүктенің орнын жуықтап көрсету үшін ол орналасқанкоординаттық тор шаршыны атау жеткілікті. Бірінші абсцисса х шаршының оңтүстік жағы, ордината у оның батыс жағы деп аталады. Жеке парақты картамен жұмыс істегенде абсцисса мен ордината әдетте екі санмен көрсетіледі (ондық және бірлік километрлері картаның ішкі жақтауының сыртында үлкен санмен берілген).

№10 емтихан билеті

Билет

1 сурак.Жердің пішіні мен көлемі.Ғылым мен техниканың көптеген салалары (жердің жасанды серіктері мен арыштық ракеталарды ұшыруда, авиацияда, теңізде жүзу, радиобайланыс, т.б.), әсіресе жер бетін картада дұрыс кескіндеу, жердің пішіні мен көлемін дәл білуді қажет етеді. Жер-Күн жүйесіндегі планеталардың бірі және оның қыртысы әр түрлі қыраттар мен ойпаттардан тұрады. Жердің шамалы ғана бөлігі (20%) қүрлық, ол 71%-ын дүниежүзілік мұхит алып жатыр. Геодезияда жердің пішіні үшін жер эллипсоиды деп аталатын сфероид алынды. Жер эллипсоиды өзінің үлкен және кіші жарты осьтерімен (а, b) және полярлық сығылушылығымен сипатталады (α) a = (a-b)/a а, b және α шамалары градустық өлшеулер арқылы анықталады, ол үшін меридиан доғасының ұзындығын әр 1° сайын өлшеу керек. Меридианның әр түрлі жерлеріндегі градустың үзындығын біле отырып, жердің пішіні мен көлемі анықталады. Жер эллипсоидының көлемдерін әр елдің ғалымдары бірнеше рет анықтады. 1946 жылға дейін бұрынғы Одакта 1841 жылы неміс ғалымы Ф.В.Бессель есептеп шығарған жер элипсоидының көлемі колданылады. Жер эллипсоидының көлемін 1940 жылы үлкен дәлдікпен Ф.Н.Красовский мен А.А.Изотовтардың басқаруымен орыс ғалымдары да аныктады.Алынған бүл өлшемдер 1946 жылы үкіметтің қаулысы бойынша еліміздің барлық геодезиялық және картографиялык жұмыстары үшін қабылданып алынып, Красовский эллипсоиды деп аталатын болды. Осы орайда айта кететін бір жәй, ол кейбір елдердегеодезиялық өлшеулер нәтижесінде шығарылған өз эллипсоидтарының қолданылатындығы. Оларсолнемесебірнешеелдіңтерриториясынтолық не ішінарақамтиды. Мұндай эллипсоид-референц-эллипсоид депаталады. Референц-эллипсоид дегенімізнақтыбірелдегеодезиялықөлшеулердіөндеуүшінколданылатын, жерденесіндебелгілітүрдебағдарланган, нақтыкөлеміанықталған эллипсоид. Сөйтіп, қазіргікездеКрасовскийдіңреференц-эллипсоиды тек Ресейдеғанаемес, бүкіл ТМД жәнеБатысЕуропаныңбірнешеелдеріндеқолданылады.

2 сұрақ жоқ нөлдік нүкте дегеніміз не?

Билет

1 сұрақ.Жердің пішіні мен көлемі.Ғылым мен техниканың көптеген салалары (жердің жасанды серіктері мен арыштық ракеталарды ұшыруда, авиацияда, теңізде жүзу, радиобайланыс, т.б.), әсіресе жер бетін картада дұрыс кескіндеу, жердің пішіні мен көлемін дәл білуді қажет етеді. Жер-Күн жүйесіндегі планеталардың бірі және оның қыртысы әр түрлі қыраттар мен ойпаттардан тұрады. Жердің шамалы ғана бөлігі (20%) қүрлық, ол 71%-ын дүниежүзілік мұхит алып жатыр. Геодезияда жердің пішіні үшін жер эллипсоиды деп аталатын сфероид алынды. Жер эллипсоиды өзінің үлкен және кіші жарты осьтерімен (а, b) және полярлық сығылушылығымен сипатталады (α) a = (a-b)/a а, b және α шамалары градустық өлшеулер арқылы анықталады, ол үшін меридиан доғасының ұзындығын әр 1° сайын өлшеу керек. Меридианның әр түрлі жерлеріндегі градустың үзындығын біле отырып, жердің пішіні мен көлемі анықталады. Жер эллипсоидының көлемдерін әр елдің ғалымдары бірнеше рет анықтады. 1946 жылға дейін бұрынғы Одакта 1841 жылы неміс ғалымы Ф.В.Бессель есептеп шығарған жер элипсоидының көлемі колданылады. Жер эллипсоидының көлемін 1940 жылы үлкен дәлдікпен Ф.Н.Красовский мен А.А.Изотовтардың басқаруымен орыс ғалымдары да аныктады.Алынған бүл өлшемдер 1946 жылы үкіметтің қаулысы бойынша еліміздің барлық геодезиялық және картографиялык жұмыстары үшін қабылданып алынып, Красовский эллипсоиды деп аталатын болды. Осы орайда айта кететін бір жәй, ол кейбір елдердегеодезиялық өлшеулер нәтижесінде шығарылған өз эллипсоидтарының қолданылатындығы. Оларсолнемесебірнешеелдіңтерриториясынтолық не ішінарақамтиды. Мұндай эллипсоид-референц-эллипсоид депаталады. Референц-эллипсоид дегенімізнақтыбірелдегеодезиялықөлшеулердіөндеуүшінколданылатын, жерденесіндебелгілітүрдебағдарланган, нақтыкөлеміанықталған эллипсоид. Сөйтіп, қазіргікездеКрасовскийдіңреференц-эллипсоиды тек Ресейдеғанаемес, бүкіл ТМД жәнеБатысЕуропаныңбірнешеелдеріндеқолданылады.

2 сұрақ жоқкроктар дегеніміз не?

Билет

1 сұрақ жоқ теодолиттің геометриялық схемасы?

2 сұрақ.Дирекциялық бұрыш — 0° пен 360° арасында сағат тілінің бағыты бойынша өлшенетін километрлік тордың тік сызығының солтүстік бағыты мен зат багыты арасындағы бұрыш. Оны өлшеу үшін картада жергілікті затқа бағыт жүргізіледі. Бастапкы пункттің жакын жерінен жүргізілген сызыктың координаттық торы вертикаль сызықтарынын бірімен киылыстан нүктесін алады және оны транспортир ортасына, ал оның сызғышынын шетін (0-180 градус сызығы) вертикаль сызықпен беттестіреді. Транспортир шкаласыменкилометрліксызықтыңсолтүстікбағытынаанықталатынбағытқадейінгібұрышсағатнұскауыныңжүрісіменесептеледі. 180 градустанастамбұрыштаркезіндебұрыштордыңбатысбагытынанесептеледіжәнеалынғанмәнге 18 градус косады

Билет

1 сұрақ.Бағдарлау - сызықтың бағытын бастапқы бағыт арқылы табу. Геодезияда бастапқыбағытретінде меридиан пайдаланылады. Сызықтыңбағытынанықтайтынбұрыштарретіндешыназимуттар, магниттіказимуттаржәнедирекциондықбұрыштарқызмететеді. Осы бұрыштарбастапқыбағыттанбастапсағаттілініңбағытыбойымен 0"-тан 360°-қадейінөлшенеді. Шын азимут — бақылаунүктесі астрономиялықмеридианыныңжазықтығымен осы нүктеде осы бағытарқылыөтетін вертикаль жазықтықтүзетінекіқырлыбұрыш. Магниттік азимут — сағаттілініңбағытыбойыменмагниттікмеридианныңсолтүстікбағытынан (машитнүсқарыныңсолтүстікшетінен) белгілібіралынғанбағытқадейінесептелетін горизонталь бұрыш. Магниттіказимуттаркомпаспеннемесе буссольмен өлшенеді. Дирекциондықбұрыш — осьтікмеридианныңсолтүстікбағытынаннемесе абсцисса осініңбағытынансағаттілініңбағытыбойыменберілгеннүктебағытынадейінесептелетін горизонталь бұрыш. Азимут дегеніміз-топографиялық картадабелгілеп анықтаған нүктенің,географиялық меридианның солтүстік бағытынан сағат тілі бағытында берілген бағытқа дейінгі көкжиектік бұрыш.

Румб дегеніміз-топографиялық картада таңдап алынып,бағытталған сызықтан меридианның осы сызыққа ең жақын жатқан бір бөлігіне дейін есептелетін көкжиектік бұрыш.

Дирекциялық бұрыш- () дегеніміз осьтік меридианның солтүстік бағытынан немесе абсцисса осінің оң бағытынан сағат тілінің бағыты бойымен осы бағытқа дейін есептелетін горизонталь бұрыш екендігі шығады.

2 сұрақ

Түсіру жағдайларының тәсілдері. Қолданылатын аспаптардың аттары мен әдістерге байланысты түсірістер мынадай түрлерге бөлінеді:

1. Теодолиттік түсіріс – жердің контурлық планын алу үшін теодолит пен өлшеу лентасының көмегімен орындалатын геодезиялық жұмыстардың түрі.

2. Тахеометриялық түсіріс- тахеометр деген аспап арқылы жүргізіледі. Тахеометр арқылы горизонталь ᾳ, вертикаль V бұрыштар, қашықтық S және биіктік өсімшесі hанықталады.

3. Мензулалық түсіріс – мензула және кипрегель арқылы жүргізілетін жұмыс. Бұл түсірудің нәтижесінде қашықтықтың горизонталь проекциясы мен биіктік өсімі анықталады, план тікелей далада сызылады.

4. Аэрофототопографиялық түсіріс – әуеде ұшып жүріп, жер бетін аэрофотоаппаратпен суретке түсіру арқылы план мен карта жасаудағы жұмыстар.

5. Жердегі сфереофотограмметриялық түсіріс – арнайы жерде тұрып фототеодолит арқылы жүргізілетін жұмыстар.

Билет

1 сұрақ.Абрис дегеніміз(нем,сызба)-жер бетінің бедерін қағазға түсіру кезінде сұлба түрде салынатын сызба.Мунда түсірілетін аумақтың,ондағы обьектілердің нобайы,өлшеу нәтижелері,бедер элементтері т,б мәліметтер көрсетіледі.Абрис екі түсірім сызбаларын қамтиды.Теодолитті түсірімнің абрисі-тірек пункттердің,сызықтардың және түсірілетін обьектілердің өзара орналасуын көрсететін сызба болса,ал тахеометрлік түсірімнің абрисі-өлшеу станциялары мен қада нүктелерінің өзара орналасуы аралығындағы реттік нөмірі көрсетілген сызба.Дәл топографиялық пландарды жасау кезінде,сондай-ақ аэротүсіруде геодезиялық торап нүктелерін танып айыруға пайдаланылады.

2 сұрақ жоқ құралдың горизонты дегеніміз не?

Билет

1. Абрис дегеніміз(нем,сызба)-жер бетінің бедерін қағазға түсіру кезінде сұлба түрде салынатын сызба.Мунда түсірілетін аумақтың,ондағы обьектілердің нобайы,өлшеу нәтижелері,бедер элементтері т,б мәліметтер көрсетіледі.Абрис екі түсірім сызбаларын қамтиды.Теодолитті түсірімнің абрисі-тірек пункттердің,сызықтардың және түсірілетін обьектілердің өзара орналасуын көрсететін сызба болса,ал тахеометрлік түсірімнің абрисі-өлшеу станциялары мен қада нүктелерінің өзара орналасуы аралығындағы реттік нөмірі көрсетілген сызба.Дәл топографиялық пландарды жасау кезінде,сондай-ақ аэротүсіруде геодезиялық торап нүктелерін танып айыруға пайдаланылады.

2. Нивелир, арналуы, жіктелуі, құрылысы.

Нивелир-жер беті нүктелерінің биіктік айырмасын, өсімшесін өлшеуге қолданылатын аспап. Нивелир өлшеу дәлдігіне қарай үш түрге бөлінеді.

Н-0,5-дәлдігі өте жоғары нивелир 1 км-лік қос жүрістегі өсімшемен анықтаудың орташа дәлдігі 0,5 мм-ге тең.

Н-3-дәл нивелир. Орташа квадраттың дәлдігі 3 мм.

Н-10-техникалық нивелир. Өсімше анықтау дәлдігі 10 мм аспайтын нивелир түрі.

Н-3 нивелирі 3,4 кластық және техникалық нивелирлеу үшін қолданылады. Оның негізгі бөлшектеріне цилиндірлік деңгей (6) қондырылған дүрбі (8) көтергіш винттер (3) бар қондырғы (2) штатив бекіту үшін жасалған винт оймасы бар серіппелі пластинка жатады. Цилиндірлік деңгеймен бір коробкада орналасқан призмалы құрылған деңгей үлбіреуігінің бейнесін көз алдына келтіреді. Нивелирге қойылатын басты талап нысаналау сәулесінің горизонталь болып орналасуы. Оны горизонталь жағдайда дәл келтіру элевациондық бұранда (3) арқылы яғни деңгей жүргізіледі, яғни деңгей үлбіреуігінің шетін ұштастыру арқылы

Цилиндірлік деңгейдің сыртқы жабық төрт түзетпе бұрандалары бар. Нивелирдің вертикаль осін алдын ала тік бағытқа келтіру үшін, дөңгелек деңгей (12) орнатылған және оның үш түзетпе винттері бар. Ең алдымен дүрбінің көздегіші (7) мен бекітпе(10) арқылы бағыттап, одан кейін жетекші винт (11) көмегімен дәл көзделеді. Дүрбідегі жіптер торының анық көрінуін қамтамасыз ететін кремальера бар(3). Элевациондық винтпен деңгей үлбіреуігінің екі шеті ұштастырылғаннан кейін, жіптер торының ортаңғысы арқылы рейкадан есеп алынады. Есеп әрқашанда төрт таңбалы сан болып келеді, мыс:1145 мм.

Билет

Кроктар.

Крок грек тілінен аударғанда сурет нобайы дегенді білдіреді. Абристен айырмашылығы онда бедер бейнеленеді, ал өлшенген шамалар жазылмайды.

2. (НО) нөлдік нүкте дегеніміз не?Жоба сызығы (қызыл сызық) мен профиль сызығының (қара сызық) қиылысқан нүктелерін нольдік не жұмыс істелінбейтін нүктелер д.а.

Билет

1. Масштаб дәлдігі дегеніміз не?

Жергілікті ауданның көкжиектік бағыттағы проекциялық сызықтарын картада кескіндеудің кішірейтілу дәрежесі масштаб д.а. санды және графиктік деп бөлінеді. Санды масштаб алымы бір сан, ал бөлімі жергілікті ауданның көкжиектік бағыттағы проекциялық сызығын картада қанша есе азаюына сәйкес келетін дұрыс бөлшек. Кей жағдайда берілген үлкен көлемді геодезиялық есептеуді жеңілдету үшін графиктік масштабты пайдаланған ыңғайлы. Ол сызықтық және көлденең болып бөлінеді. Сызықтық масштаб қашықтықты есептеуге ыңғайлы болатындай бөліктерге бөлінген. Көлденең масштаб нақты инженерлік құрылыстардың жобалау жұмыстарын үлкен көлемді топографиялық жоспарларда бейнелеп, қашықтық өлшемдерін жүргізу үшін арнайы көлденең масштабты темір сызғышты пайдаланады. яғни 0,2 мм-ге тең. 0,2 мм-ге сәйкес келетін жер бетіндегі горизонталь ұзындықты көлденең масштабтың дәлдігі дейді. Масштаб дәлдігі мына формуламен анықталады:

t = cb =А' О=a/m*n

мұндағы а-масштаб негізі 2см; «-масштаб негізі бөліктерінің саны; m-масштаб биіктігі бөліктерінің саны. Мысалы: 1:1000; 1:2000; 1:5000 масштабтарының графиктік дәлдіктері 0,2; 0,4; 1,0 м тең болып келеді. Мұндай көлденең масштабтар топографиялық транспортирлер мен металдан жасалған сызғыштарға қондырылады. Оларды масштабтық сызғыштар дейді. [1]

2. Карта және планның шартты белгілерін анықта.

№19 емтихан билеті

1. Карта және планда рельефтің бейнелену тәсілдері.Рельеф (фр. relief — көтеремін) — жер бетінің горизонтальды және вертикальды тілімделген формаларының, яғни дөңестер мен ойпаңдардың, таулар мен ойпаттардын жиынтығы. Жердің бедері және оны пландар мен карталарда бейнелеу Жер бетіндегі таулардың, сайлардың, жота-ойпаттардың жинагын жердің бедері дейді. Ал, жер бетіндегі әртүрлі құрылыстар, жолдар, т.б. жиынтыгын геодезияда ситуация дейді.Жер бедері ерекшеліктеріне байланысты мекен-жай, таулы, және жазық болып бөлінеді: тау, қазаншұңқыр, жота, өзен, қайқы, бел. Таудың ең биік жері-шың, ал тау табаны тау етегі деп аталады.Жер бетінің бедері топографиялық карталар мен пландарда горизонтальдар, шартты белгілер және биіктерді жазу арқылы бейнеленеді.Құрлық бетіндегі абсолют биіктіктері бірдей нүктелерді біріктіретін қисық-тұйық сызықты горизонтальдар деп аталады. Рельефтің ерекше нүктелеріне таудың төбесі, шұңқырдың түбі, жоталардың ең төменгі және жоғарғы нүктелері, т.б. жатады. Горизонтальдарға перпендикуляр етіп жүргізілген кішкене сызықшалар-бергштрихтар беткейдің бағытын көрсетеді. Тауды, жотаны бейнелегенде бергштрихтар горизонталь бұрылысының сыртынан, ал қазаншұңкырлар мен өзектерді бейнелегенде, горизонталь бұрлысының ішінен қойылады. Карталарға горизонтальдардың биіктігі өрлеу бағытына бағытталып жазылады. Горизонтальдардың пландағы арақашықтығын салынды (заложение) табан деп атайды. Егер горизонтальдар бір—біріне жақын жатса, яғни салынды қысқа болса, беткейдің тік болғаны, ал аралары бір-бірінен алые болса онда беткейдің жатық болғаны. іргелес орнапасқан горизонтальдар биіктігінің айырмашылығын (һ) қима биіктігі деп атайды. Рельефтің қима биіктіктері карта мен пландардың масштабы мен рельефтің күрделілігіне тікелей байланысты. Осыған орай әртүрлі масштабтағы карталар үшін төмендегідей қима биіктіктер (һ) кабылданған.

2. Сызықтың еңісі (уклон) дегеніміз не? Ответин таппадым

№20 емтихан билеті

1. Құралдың горизонты дегеніміз не?

Деңгей жазықтықтан нивелирдің визирлік осіне дейінгі тіктеуіш сызықты аспаптың горизонты ГИ д.а. аспап горизонты мынаған тең:

ГИ=Н_А+а яғни аспап горизонты ГИ нүкте биіктігіне Н_А сол нүктеде орналасқан рейкадан алынған есепті “a’ қосқанға тең. Аспап горизонты арқылы да нүктелер биіктігін анықтауға болады.

2. Дирекциялық бұрышты есептеуді бақылау

Егер АВ сызығының дирекциондық бұрышы α_АВбелгілі және В нүктесіндегі оң жақ горизонталь бұрыш – β_оң өлшенген болса, онда келесі Вс қабырғасының дирекциондық бұрышы α_вс былайша анықталады:

α_вс=α_ав+х

мұндағы х=180⁰- βоң

онда: α_вс=α_ав+180⁰-βоң

егер В нүктесіндегі сол жақ бұрыш βсол өлшенген болса, онда α_вс дирекциондық бұрышы былай анықталады.

α_вс=α_ав-180⁰+βсол

Билет

1-сұрақ

Кроктар - көз мөлшердің көмегімен істелінген схематикалық сызба немесе жергілікті жердің планы. Кобінесе кроктар деп - геодезиялық пункттарға байланысқан карточкаларды атайды.

Билетте бар

Билет

1-cұрақ

Укло́н (в геодезии) — показатель крутизны склона; отношение превышения местности к горизонтальному протяжению, на котором оно наблюдается. Иными словами, величина уклона равна тангенсу угла между поверхностью склона и горизонталью.

Например, подъёму 12 м на 100 м перемещения по горизонтали соответствует уклон, равный 0,12 (12 % или 120 ‰).

При чтении нотации знак «%» произносится «сотых», а «‰» — «тысячных».

i = h/s немесе i = tg a

Қазақша аударып алыңдар, қиын емес)))

Билет

1-сұрақ.Теодолиттің құрылысы және оның түрлері.Горизонталь және вертикаль бұрыштарды өлшеудің жоғарыда айтылған принципіне орай 39-суретте теодолит осьтерінің схемасы көрсетілген, теодолит мынандай осьтерден тұрады. ZZ-теодолиттің вертикаль айналу осі; ТТ^/-көру дүрбісінің айналу осі; UU^/ - цилиндрлік деңгейдің осі; VV^/-көру дүрбісінің нысаналау (визирлік) осі. Көтергіш үш винттердің (1) көмегімен цилиндрлік деңгей (6) нөл пунктке қою арқылы теодолитгің айналу осі ZZ тік бағытқа келтіріледі. Үш көтергіш винтгер (2) тұғырығына орнатьшған. Теодолиттік негізгі жұмыстық бөлігі 0-ден, 360-қа дейін бөлінген шыныдан жасалған дөңгелек шеңбер-лимб (3) және дүрбімен бірге айналатын алидада деп аталатын

Көру дүрбісі (8) айналу осіне ТТ екі тұғырық (5) арқылы ұстатылады. Лимб (10) пен алидаданың (11), дүрбінің бекіткіш (11) және жетекші винтгері болады. Бұрышты өлшеген уақытта, теодолит штативке орнатылады. 40- суретте геодезиялық және маркшейдерлік жұмыстарда кеңінен қолданылып жүрген 2ТЗО теодолиттің сыртқы бейнееі көрсетілген. Мұнда есеп алатын құрылғы микроскоп (7), вертикаль (9) және горизонталь дөңгелектер, дүрбі, т.б. қай жерде орналасқандары көрсетілген. Дүрбі (8) бақылайтын нүктені жуықтап нысаналау үшін, оптикалық визирмен (13) жабдықталған. Дүрбіні фокустау кремальераны (12) айналдыру арқылы жүзеге асады. Есеп алатын микроскопқа жарық түсіру үшін, шалқаймалы айна қолданылады. Кейінірек тоқталамыз.

Қазіргі кезде қолданылып жүрген теодолиттер бұрыш өлшеу дәлдігіне, есеп алу құрылғыларының түрлеріне, горизонталь дөңгелектің вертикаль осьтері жүйесінің конструкциясына және атқаратын міндеттері жағынан әртүрлі болып бөлінеді. Горизонталь бұрыштарды өлшеу дәлдігіне қарай теодолиттер 3 топқа бөлінеді:

1. Техникалық Т15К, 2Т30, 2Т30М теодолиттік және тахеометриялық жүрістер мен түсірістерде, сондай-ак жер бетіндегі және жерасты қазбаларындагы маркшейдерлік жұмыстарды атқару кезінде бұрыштарды өлшеуге арналған.

2. Дәл теодолиттер 2Т2-3 жэне 4 кластық триангуляция мен полигонометриядағы бұрыштарды өлшеуге арналған, ал 2Т5К- триангуляциялық жүйелер мен 1 және 2 разрядтық полигонометриялық, сонымен қатар, жер беті маркшейдерлік жұмыстарда бұрыштарды өлшеуге арналған.

3. Жоғарғы дәлдікті электронды теодолиттер және тахеометрлер Та2М мен полигонометриядағы бұрыштарды өлшеуге теодолиттің негізгі бөліктеріне толығырақ арналған.

Теодолиттің шартты белгілеріндегі Т әрпі "теодолит" деген аспап атын білдірсе, сол әріптен кейінгі цифр горизонталь бұрышты өлшеудің секундтық орташа квадраттык қателігін білдіреді, мысалы Т5 теодолиті үшін mp-5, ТЗОМ үшін тр=5, ал Л/-деген әріп маркшейдерлік жұмыстарға арналгандыгын көрсетеді. Кейінгі кезде теодолиттер жаңартылып, 2Т2, 2Т5, 2Т30 тектес болып шығарылуда. Есеп алу тетіктерінің түріне байланысты теодолиттер тағы үш топқа бөлінеді: а) бағалау микроскобы; ә) шкалалы микроскоп; б) оптикалық микрометрлер.

Горизонталь дөңгелектің вертикаль осьтері конструкциясына байланысты қайталанатын және қайталанбайтын теодолиттер болып бөлінеді. Қайталанатын теодолиттерде лимб пен алидада жеке айналады, әрқайсысының қысып коятын жэне жетекші бұрандалары болады. Оларга ТЗО, 2Т30 теодолиттері жатады. Ал қайталанбайтындарга 2Т30М, 2Т5, 2Т2, т.б. жатады, оларда лимб арнайы күрылғы аркылы керекті жағына бұрылады.