Supervising officer -бақылау жүргізетін офицер.
6. Public Order Act-1. Public -сын есім, Order-зат есім, Act-зат есім, Public -қоғамдық, Order -тәртіп, Act -жарлық. Барлық жоғарыда аталған сөздер жаппай қолданбалық лексика сөздеріне жататын, бірлесе келе терминологиялық бірлікті құрайтын үшкомпонентті термин, Act -сөзі мен Public және Order топ сөздерінің арасындағы мәндік грамматикалық байланыстар тұр.
Аталған күрделі терминнің аудармасын екі кезеңге бөлу қажет. Алғашында Public Order сөзқұрауышын аударамыз.
Public Order -қоғамдық тәртіп (ненің?) ←жарлық
Ілік септігі қолданылған келесі айдармаларда ПЯ жүйесіне байланысты бірнеше компоненттері алмастырлады.
Public Order Act -қоғамдық тәртіптің жарлығы [39-269б]
7. Criminal Justice Act
1. Criminal -сын есім, Justice -зат есім.
2. Criminal -қылмыстық-өзіндік мәні бар сын есім; Justice-сот өндірісі-термин; Act -жарлық-жаппай қолданбалы сөздіктің сөзді.
3. Act-басты компонент, Criminal және Justice -анықтауыш сөздер.
4. Бір компоненті ғана терминологиялық бірлік болып табылатын үшқұрамды термин.
Бірнеше мәндік топ Criminal Justice аудармасында бірнеше қатар сөзді сақтай отырып, калькалау әдісі қолданылған.
Criminal Justice -қылмыстық (қандай?) ←сот ісі
Толық терминді аудару барысында ілік септігін қолдандық.
Criminal Justice Act –сот ісінің (ненің?)-жарлығы.
Нәтижесінде түрпұсқа компоненттерінің орналасу тәртібі өзгереді.
Criminal Justice Act -қылмыстық сот ісінің жарлығы
8. Independent Public Prosecutor (стр.45) Independent -сын есім,
Public -сын есім, Prosecutor -зат есім. Independent-тәуелсіз, Public -халықтық.
Жаппай қолданыстық лексикадағы сөз. Prosecutor -прокурор-термин. Prosecutor -басты сөз, Independent, Public -анықтауыш компонент.
Үш сөзден құралып, олардың біреуі ғана термин болған көпкомпонентті термин.
Аталған терминде екі анықтайтын сөз де басты клмпонентке жатады. Бірнеше зат есімнен құралған көп құрамды терминдерді аударғандағыдай мұнда «екінші дәжелі мәндік топ» деп ажыратуға болмайды.
Аталған терминологиялық ірлікке ең ыңғайлы аудару әдісі-калькалау әдісі, түпнұсқадағы сөз тәртібі сақталған.
Independent Public Prosecutor -тәуелсіз халықаралық тергеуші. 40-187б]
9. Crime prevention strategy (стр.29) Crime -зат есім, Prevention - зат есім, Strategy- зат есім. Crime-қылмыс, Prevention-ескеру, Strategy-стратегия. Барлық сөздер жаппай қолданбалы лексика сөздеріне жатады. Strategy -анықтауыш компонент, Crime, prevention -анықтауыш сөздер.
Құрамдас сөздері жаппай қолданбалы лексикаға жатса да, бірігуі терминологиялық сипатқа ие үш компонентті термин.
Аударма екі кезеңмен жүзеге асырылады (екі мәндік топтың болуына қарай).
а. crime prevention -қылмыс (ненің?)←ескерту.
Аталған сөзқұрауыш ілік септігінің көмегімен, сөз тәртібінің бұзылуымен аударылған.
Аударманың ендігі басқа үлгісі ретінде «құқықбұзу профилактикасы» болуы мүмкін.
б. Crime prevention strategy
Келесі сөздерді аударуда жұрнақты пайдаланамыз.
Crime prevention strategy -құқық бұзуды ескерту стратегиясы немесе құқық бұзу профилактикасының стратегиясы.
10. Police discipline code 1. Police-зат есім, discipline зат есім, code- зат есім, 2.Police -полицей, Discipline -тәртіпті. Жаппай қолданбалы лексика сөздері. Discipline, police - кодекс-термин. 3. Code -басты компонент, Code - тәуелді сөздер, сол анықтауыш болып табылады. 4. Көпкомпонентті термин, үш сөзден құралып, олардың екеуі басты компонентпен тікелей байланыста.
Аталған терминді аударуда қолданған әдісіміз калькиляциялау, түпнұсқа сөздің тәртібі бұзылмаған, нәтижесінде Police discipline code-полициялық тәртіп кодексі.
11. Criminal Record Office (стр.61) Criminal-сын есім, Record -зат есім, Office-зат есім.
Criminal-қылмыстық, Record-баспа, Office-бөлім. Барлық сөздер жаппай қолданбалы лексикаға тән. office -анықтауыш компонент, criminal, record -анықтаушы сөз.
Бір-біріне грамматикалық байланысқан үшкомпонентті термин. Барлық сөздер жаппай қолданбалы лексикада, бірақ жаңа терминалогиялық мәнге ие.
Аталған термин екі мәндік топқа ие, яғни екі кезеңде аударылады.
criminal record
criminal record -сөзі-қылмыстық баспа болып аударылады.
б. criminal record office-қылмыстық (жазба) баспа (ненің?)←бөлімшесі. Біз ілік септігін пайдалану арқылы аудардық. Сондай-ақ сөз тәртібі өзгертілді.
Criminal Record Office -қылмыстық басылым бөлімшесі. [41-75б]
12. Drug Trafficking Offences Act -барлық бөліктері зат есім. Drug-наша, Trafficking-сауда, Act -жарлық.
Жаппай қолданыстағы лексика сөзі: Offence-қылмыс-терминологиялық бірлік, Act -басты компонент, Drug, Trafficking и Offences -анықтауыш сөздер.
Бұл көпқұрамды термин, төрт компоненттен құралған. Drug и Trafficking сөздері, Offences сөзімен Drug Trafficking сөзқұрауышының және Act сөзімен –мәндік топ Drug Trafficking Offences арасындағы грамматикалық байланыстар бар.
Бұл термин төрт сөзден құралғандықтан, үш мәндік топтан құралған, яғни аударма үш кезеңнен тұрады.
а. Drug Trafficking
Бұл сөзқұрауыштағы анықтауыш сөз Trafficking, анықтауыш сөз- Drug.
DrugTrafficking -нашалармен (немен?) ←сауда
Аударма әдісі калькалау, бірақ компонентттердің орналасу тәртібін өзгерттік.
б. Drug Trafficking Offences
басты компонент Trafficking, Drug - сөзі, Offences - анықтауыш сөздер, бірақ түпнұсқадағы бұл сөз анықтауыш клмпонент еді.
Offences. Түпнұсқадағы компоненттер орналасуын өзгерте отырып, Drug Trafficking Offences-қылмыстық наша саудасы болып өзгертіледі.
Drug Trafficking Offences Act
Мұнда сөздің басты компоненті ауыстырылған, бұл Act сөзі, ал қалғандары тәуелді компоненттер. Жұрнақ арқылы аударылып, орналасу тәртібін өзгерткеннен соң Drug Trafficking Offences Act сөзінің аудармасы-қылмыстық наша саудасы туралы жарлық. Ең қызығы, Offences Act сөзі нәтижесінден сын есім ретінде аударылады, ол шет тілінде зат есім болатын.
Offences -қылмыстық наша саудасы туралы жарлық.
13. Criminal Injuries Compensation Scheme, Criminal-сын есім, Injuries -зат есім, Compensation -зат есім, Scheme -зат есім.
Injuries -зардап (залал), Compensation-компенсация, Scheme -схема. Жаппай қолданбалы сөздіктің сөздері. Scheme басты анықтауыш компонет, Criminal, Injuries, Compensation -анықтауыш сөздер.
Төрт компоненттен құралған, компоненттері жаппай қолданбалы сөздер болғанымен, біріккенде терминологиялық бірлікті құрайтын көпкомпонентті термин.
Аталған көпқұрамды терминнің аудармасы үш кезеңнен өтеді.
а. Criminal Injuries -қылмыспен көрсеткен←залал
бұл жағдайда калькалау әдісі арқылы аудару дұрыс емес екенін көріп тұрмыз, сондықтан «Criminal Injuries» сөзін бірнеше анықтауыш сөздер арқылы аударамыз.
Бірнеше сөз орындарын ауыстырып: қылмыс төндірген залал мағынасын аламыз.
б. Criminal Injuries Compensation Scheme
Бұл мәндік топта анықтауыш компонент «Compensation» сөзі болып табылады.
Басты сөзден сөзқұрауыш Criminal Injuries-сұрақ қойсақ: өтемақы не үшін?→көрсеткен залалы үшін.
Аталған мәндік топты жұрнақ арқылы және сөз орындарын ауыстыру арқылы аудардық. [26-147б]
Аударманың тағы басқа бір түрі ілік септігін пайдалану арқылы аудару түрі бар; көрсеткен заралы үшін өтемақы. Бірақ біз бірнеше үлгіні пайдаландық.
с) Criminal Injuries Compensation Scheme -көрсеткен залалы үшін (неге?)-схема.
Аталған термин ілік септігінің көмегімен аударылады. Қазақ тілінің жүйесіне сәйкестендіре отырып, бірнеше сөз орындарын алмастырып, мынаны аламыз:
Criminal Injuries Compensation Scheme - көрсеткен (тигізген) залалы үшін өтемақының сызбасы.
14. National Drugs Intelligence Unit, National-сын есім, Drugs -зат есім, Intelligence -зат есім, * Unit -зат есім.
National -ұлттық, Drugs-нашалық, Intelligence-барлаушылық, Unit -ұйым.
Барлық сөздер жаппай қолданбалы лексикаға жатады. unit -анықтаушы клмпонент, national, drugs, intelligence-анықтауыш компонент. Төрт сөзден құралған, national және drugs intelligence -сипатты сын есім ретінде сипатталған және атрибутты сөзқұрауыштан басты компонентке сәйкес келетін көпкомпонентті термин.
Аталған терминдегі ең қызықтысы екі мәндік топтың басты компоненттері мән жағынан біреулігінде, ал қалғандары құрамдас термин «Unit» анықталады.
а. National unit -калькалауды пайдаланып National unit -ұлттық ұйым сөзін ала аламыз. Анықтауышты зат есімнің қасына орналастырып құрылысын бұздық, бірақ терминде олар сөз топтарымен ажыратылған. [24-211б]
б. Drug Intelligence Unit. бұл топтың аудармасында көптеген қиындықтарға тап боламыз, drugs және intelligence сөздерінің мәніне сүйене отырып, бейнелі аударманы пайдалануымыз қажет. drugs және intelligence. Drug intelligence unit-нашамен күрес жөніндегі ұйым. Екі бөлімнің де аудармасын біріктіріп, алатынымыз- National Drugs Intelligence Unit-нашамен күрес жөніндегі ұлттық ұйым.
15. Preliminary inquiry on the authenticity of the grievance
1. Preliminary-сын есім, Inquiry-зат есім, Authenticity-зат есім, Grievance -зат есім.
2. Preliminary-тұжырымдама, Inquiry-зерттеу, Authenticity-шыншылдық, Grievance -арыз. Жаппай қолданыстағы лексика сөздігіне жатады.
3. Терминнің басты компоненті «inquiry» сөзі болып табылады, бірақ әрбір мәндік топтың өзіндік анықтауыш компоненттері бар.
Preliminary, authenticity и grievance -терминнің анықтауыш компоненттері.
Төрт сөзден құралған, көпкомпонентті термин.
Барлығы жаппай қолданбалы лексикаға жатса да, бірге терминді қалыптасрады.
Аталған термин үш мәндік топтан құралғандықтан, аударма үш кезеңнен тұрады.
а. preliminary inquiry- алдын-ала (қандай?) ←зерттеу.
Сөздің орналастыру тәртібін бұзбаған күйде, калькалау әдісі арқылы аудардық.
б. authenticity of the grievance –арыз-шағымның (ненің →түпнұсқасы
бұл жағдайдағы анықтауыш компонент «authenticity» сөзі болып табылады.
Ілік сепітігін пайдалану арқылы аудардық. Нәтижесінде түпнұсқадағы сөз тәртібі өзгерген жоқ.
с) preliminary inquiry on the authenticity of the grievance.
Ілік септігінің көмегімен аударылған соң, алдыңғы жағдайдағыдай терминдерді байланыстырып тұратын терминдерді байланыстырып тұратын жұрнақтар түсіп қалады. [28-85б]
Preliminary inquiry on the authenticity of the grievance-арыздың тұпнұсқасын адын-ала зерттеу.
Қорытындылай келе төмендегідей түйіндер шығаруға болады:
Зерттелініп жатқан заң терминдерінің көпшілігі екі немесе одан да көп сөзден құралғанын анықтадық.
Заң терминдерінің ерекшелігі сонда, олардың көпшілігі термин болмайтын сөздерден құралған. Терминдердегі көп сөздер сөздікте берлмейтін мағынаны білдіреді.
