1.Машина таңдаудың техникалық және техника-экономикалық көрсеткіштері қалай байланысады?
2. КТМ-ды таңдаудың техникалық факторлары.
Тақырып 3. Жүктердің қасиеттері
Мақсат: Жүктердің негізгі қасиеттерімен танысу.
Жоспар
1. Жүктердің қасиеттері және олардың ККМ-ға әсер етуі.
Толассыз көлік машинасымен тасымалданған жүктер екіге бөлінеді, олар даналы және үгілмелі.
Төгулі жүктер (цемент, кен т с.с.) бірнеше құрамдас бөліктерден тұрады. Оларды ыдыссыз тасымалдайды.
Даналы жүктердің өлшемдері үлкен жүйені қамтиды:бірнеше сантиметрден (пошталық жүрулер) бірнеше метрге дейін(ағашматериалдар, прокат), ал массасы – килограмның бөліктерінен ондық тонналарға дейін барады. Даналы жүктердің үйкеліс коэффиценті 0,15-0,62 аралығында құрайды.
Даналы жүктердің ерекше қасиеттеріне сынғыштық (шыныдан жасалған бұйымдар),домалатып апару мүмкіншілігі (арбузы),ластық, шаңға бейімділік (цементпен толтырылған қаршықтар),өртке қауіптілігі (ГСМ),конвейерлік бауды кесетін өткір шошақтардың болуы және т.с.с жатады. Үгілмелі жүктер өзінің үлкен көлемімен, көлемді көпшілікпен және ішкі үйкеліс коэффицентімен ерекшелінеді.
Кесектің үлкенділігі ең үлкен а мәнімен анықталады.Үгілмелі жүктер көбінесе түрі дұрыс емес кесектерден құралады. Оларды екіге бөледі-қатарлы және сортты. Қатарлы жүктерінде 
>2.5, осындағы аmax және аmin – кесектің максималдық және минималдық мөлшерлері.
Сортталған жүктернде <2.5.
Үгілген жүктер типтік кесектің аср мөлшерімен сипатталады.
Сортталған жүктерінде типтік кесектің орнына орташа мөлшерді қабылдайды.
аср= 
Қатарлы жүктеріне aср үлкен кесектер жүйесінің А массасына қатысты.Кесектердің мөлшерлері 0.8 аmax - аmax аралығында құрайды. Осындағы А ≥10% массы пробы аср=аmax. Егер А <10% массы пробы аср = 0.8 аmax.
Елеуіш талдау көмегімен жүк кесектері өлшемдері арқылы бөлініп орналасады (түйіршікметрлік құрам). Елеуіш талдау негізі: алынған сынау бірте-бірте азайтылушы тесікті елеуіш арқылы өткізеді, нәтижесінде әр түрлі фракциялар пайда болады.
Қатарлы үгілген жүк өзімен негізгі мөлшері біркелкі емес фракциялардың қоспасын көрсетеді.Тек қана шаңтүрлі және ұнтақтәрізді фракциялардан құралған жүкті ұсақфракционды деп атайды.
Үгілген жүгінің көлемді массасы деп,оның кесектерінің (кусков) массасы 1 м 3
алынған көлемнің. Әр түрлі жүктерге көлемді масса үлкен жүйедегі бірліктерді құрайды. 0,08 т/м 3 (ұнтақтәрізді тығын) 2,4 т/ м 3 (железная руда) –ға дейін. Жүкті көлемді массасына қатысты р <0 ,6 т/ м 3 женіл деп атайды, егер 0,6 < р ≤ 1,1 - орташа, егер 1,1 < р ≤ 2 – ауыр және егер р > 2 т/ м 3- өте ауыр.
Үйкеліс коэффицеті үгілген жүк кесектерінің арасындағы үйкеліс күшін сипаттайды.
Сыртқы үйкеліс коэффиценті үгілген жүк пен онымен шектесетін қатты дененің арасындағы үйкеліс күшін сипаттайды. Сыртқы үйкеліс коэффиценті салыстырмалы қозғалыс кезінде тыныштық күйінен 10 - 30% кем, ал кейбір жағдайда wв осы берілгендерден шығады. Үгілген жүктің дымқылдығы wв сынаудың 105ْ С температурада қалыпты массасына дейін кептіруілімен және төмендегі көрсетілген формуламен анықталады.
wв= 
осындағы m1 и m2 - бөліктің массасы кептіруге дейін және кейін.
Үгілген жүктің үлкен мерзімдегі жылжымайтын қалпында өзінің сусымалығын жоғалту қасиеті – жатыпқалғыштық деп аталады. Оған келесі жүктер жатады цемент, ізбес тас, сазбалшық, сода, қар и т.п.
Ылғалы бар үгілген жүгінің төменгі температурада сусыиалығын толық жоғалтып монолиттік массасының пайда болу қасиеті –тоңғыштық деп аталады.(көмір, кокс, кен, концентраттар, сазбалшық, құм, жер т.б.).
Үгілген жүгінің онымен шектесетін дененің бетіне жабысу қасиеті –жабысқақтық деп аталады. Жабысқақ денелер тек қана ылғалы бар жүктер бола бермейді, сонымен қатар құрғақ денелер. Мысалы күкірт мен тальк болатқа жабысады,бор ағашқа жабысады.
Өткір жиекті жүктер – өткір қырлы деп аталады.
Қайрақты жүктер үшін мінездемелі. Салыстырмалы қозғалыс кезінде шектесетін денелердің бетін кеседі, өткір жиекті жүктерге жарылған кенді жатқызуға болады. Қайрақтыларға – құм, цемент.
Жоғарыда көрсетілген жүктің қасиеттерінен басқа да қасиеттер бар,мысалғы улылық, коррозиялық активтілігі, кесектердің домалақ пішінді болып келуі(жайылып кетуге бейімділік),талшықтық, зақымдалғыштық,биологиялық белсенділік(шіріп кету және т.с.с),жарылыс қауіпі,өзінен-өзі жанушылық,сулану қасиеті,жоғару қызу,ылғал жұтқыштық. Бұлар толассыз тасымалдау машиналарының қасиеттің бір қатар жағдайда шешуші бейнемен тәсіл таңдауына әсер етеді.
Дебиет
1. Красников В.В. Подъемно-транспортные машины. М.: «Агропромиздат». 1987 – 272 с.
2.Зенков Р.Л. Машины непрерывного транспорта. М.: Машиностроение. 1984 – 367 с.
