Мақсаты: Бункерлер және өзі ағындық көліктерін қолданылатын облыстарын оқып білу.
Көмекші құрылғылар: бүнкер және түсірушілерді, тақтайларды, астау және құбырларды өндіргіштік процестің кешенді механизациясының (азық цехы, жем тазалағыш ток, жем сақтағыш, ауыл шаруашылық машиналар) кезінде басқа тасмалдағыш механизмдердің шынжырынжа қолданады.
Тәжірибеде тасымалдау жылдамдығында берілген процесс режимінде және бункерлер мен өзіағындық транспортпен шашылғыш жүктерді түсіруде басқару керек; азықты тарату; материалдарды араластыру; өңдеу және тазарту, т.б.
Бункерлер әр түрлі формадағы көлем және тағайындалу. Конструкциясы бойынша жай және құрамды бункер болып бөлінеді. Сыйымдылығы бойынша биіктігі үлкен емес бюункерлерді жай қылып жасайды.
Ауылшаруашылық өндірісте көбінесе призматикалық, клинтәріздес және цилиндрліоконустық формалары бар бункерлерді қолданады. Параболикалық формадағы бункерле материалдың бітуі үшін ең қолайлы, бірақ өндірісте қымбат болады.
Нұсқаулы бірнеше бункерлер ажыратылады: жүк үздіксіз тсетін. Ол түсірілуі кезеңмен орындалатын құраструшы немесе резервті келесі өндірісті (құрылыс материалдарының бункері) қамтамасыз ету үшін жинақ рөлін орындайты;
Үздіксіз түсіру кезінде (егетін жерлерде, бетон айналдырушылар) жүкпен периодты толатын реттеуші немесе теңестіруші;
Қажеттілігіне байланысты азықты тиеу және түсіруімен сақтау үшін қолданылатын сақтама.
Бункер сыйымдылығы технологиялық процестің өндіргіштігі мен сипаттамасы бойынша анықталады. Процесс үздіксізділігінің кепілдігі үшін қосымша теңестіруші бункерлер (компенсаторлар) орнатады.
Бункерлер өз бетінше және қарастырылған болады. Ол режимі бойынша – үздіксіз жіне периодтық қозғалады.
Бункерлік құрылғының артықшылығы – өз бетімен ағып түсіру.
Бункер үшін ең көп таралған материал жапырақты болат, темір бетон және ағаш болып табылады. Ішкі жағы қатты материалмен тартылған сымды тордан жасалған бункерлер де кездеседі. Жүктің ағуы үшін тесіктер (дөңгелек, квадратты, тікбұрышты және қуыс көрінетін бункердің түбінде немесе қабырғасында жасайды. Әрбір бункерде жүкті шығаруды тоқтату немесе реттеу жапқыш қарастырылған. Бункерлерге қосушы жүктерде қопсытулар түрінде, қорытушылар, вибрационды құрылғылар, ауамен желдету түрінде өткізу әсерлерін орнатады. Бункер жұмыстары толым коэфициентімен сипатталады.
kv= 
Vп және Vо – қажетті және геометриялық бункер сыйымдылығы,м3
Бункердің толу коэфиценті оның формасына, өлшеміне және толу әдісіне байланысты.
Ол физика-механикалық құрылысына, бункер және жүк бөлшегінің бетінің қандай жағдайда болуына, бункердің формасына және геометриялық өлшнмдеріне және шығатын тесігіне байланысты.
Бункер жұмысына келесі процестерді ажыратылады: толуы; көшу периодына сәйкес бастапқы ағу; тұрақты және ауыспалы деңгейдегі тұрақталған ағу; тұсіру.
Нормалды және гидравликалық болып екіге бөлінетін тұрақталған ағу процесі ең көп қызығушылықты көрсетеді; Белгілі шарттарда аралас түрлі ағуы мүмкін.
Нормалды ағу кезінде материал бөлігі ығысушы тесіктің үстінде орналасқан каналмен қозғалады. Басқа материал осы жағдайда тыныштықты болады. Бұндай ағу түрі көп қосушы жүктерде байқалады.
Сурет 18. Бункерден төгілу сұлбасы:
а және б - нормалды; в - гидравликалық; г – күмбез тәрізді.
Гидравликалық ағу кезінде (сурет 18,в) барлық бункерде орналасқан материал түсірудің бастапқы кезінде қозғалыс бастайды. Ағу материал төгілуінің нәтижесінде төгілу мөлшері деп аталатын шығатын тесік бетіндегі аймақта болады. Мұндай ағу түрі 5-10 пайызға үлкен жүк шынайы құламаның бұрышқа а бункердің бүйір қабырғасының енкейтілген бұрышында ішкі ығысудың кіші коэфицентіне жүк үшін мүмкін.
Бункерлер нормалды эксплуатациясы геометриялық параметрлерді дұрыс таңдаумен жүзеге асады: а қабырғасыны еңкею бұрышымен, шығу тесігінің формасы және өлшемімен. Қосушы жүктердің ағуында материалдың тірелуі мүмкін, ал жемді және кесекті күмбездеу деп аталады(сурет 18,г).
19 суретте ағуды активизациялайтын бірнеше құрылғы жүйесі көрсетілген. Түйіршіктелген материалда ең көп эффект аэпирлау қосушы және жабысқақ
– дірілдейтін түбі кезінде береді. Барлық бункердің вибрациясы жүкті
тығыздатуға әкеліп соғады.
Қосушы жүктерде бұрыш еңкеюінің түбі 25º-қа дейін дірілдейтін түптің ауытқу тазалығы 24-48с-1 және ауытқу амплитудасы 1,5-2,5 мм кезінде қуыс тесігіменбункер жақсы жұмыс істейді.
Жемді және түйіршіктелген жүктің ағуы кезінде күмбездің шығуын болдырмау үшін тесік өлшемдерін күмбезтудырушыдан артық қылдырып жасаған жөн: дөңгелек dc=8 
, квадратты lа≥7,09 , мұнда lmin и lmax – жүктің бөлшегінің ең кіші және ең көп өлшемі. Көбінесе барлық жүктер қосылғышқа ие және еркін ағушы жүктерден (құма, проса, тұқым және шөп және сұйықтық) ағу мүмкіншілігімен айырылады.
Сурет 19. Төгілу қоздырғыштары:
а - параболоидты форма; б - механикалық штангалы; в - механикалық ротациялық; г – қырғыштың сіңіруші; д - вибрационды; е - пневматикалық(аэрирование).
Ағуға белгілі мүмкіншілігі бар төгілгіш дененің қозғалу сипаттамасы тек сұйытылу шартынды сұйық ағынына ұқсас немесе материалдың (су ерітінділері, аэпирлі жүктер, дірілдеуге ұшыраған) псевдосұйытылуы және бункер қабырғаларын а>45º+ 
бұрышында орналастыруды.
Жүктің ағуын және теоретикалық жылдамдығын анықтау үшін (сурет 18,а) А шығатын тесіктің ауданы кезінде F ауырлық күшіне не Δh биіктігіндегі баған элементін бөліп шығаратын; тежелу күшінің аздығы үшін менсінбейді. Тірі күштің теңдеуінде
FgΔh= 
V0 – тесіктен шығудағы ағын жылдамдығы.
Бұл теңдікке m=ρΔhА салмақ мәнін қойып және көлденең баған кесуіндегі σ – қысым арқылы 
координатасын ауыстырсақ мынаны аламыз,
V=kλv0=kλ 
,
kλ –тесік қабырғасына тежелетін ішкі күштің әсерін ескеретін ағу коэфициенті.
Ауырлық күшінің әсерімен бірлікті және төгілгіш жүктің көшірілуін өз бетімен ағатын және гравитациялы транспортировка деп аталады.
Мұндай көшірулерду түсіргіш құрылғы, ылди, дөңгелек және винтті түсіру, ал шашылғыш жүктерге науа және құбыр.
Түсіру құбырғылары (қайық және тақта) бірлік жүктерді көшіруде қолданыды. Қолданылуына байланысты олар ақырындатылған немесе бірқалыпты жылдамдықпен қозғалысты күшейтетін режимде жұмыс істей алады. Ауыспалы қозғалыс қисық сызықты нремесе біріктірілген түсірілу бетін қолданумен жүзеге асады: циклоидті, цилиндрлі, параболикалык, жазық. Комбинирлі түсіру екі еңкейген жай тусіруден тұрады; одан қандай болмасын соңғы жылдамдықты алуға болады.
Ылди – айналу денесінің формасы бар доңғалақ түріндегі жіптері бар мысалы сүйемелі трактор сырғанауы бар арбалар немесе арнайы жүктері бар жүкті тербету арқылы көшіру үшін қолданылатын құрылғы.
Роликті түсірулер- азық цехында жөндеу цехында төктерді, жәшіктерді, бидондарды және жүктерді көшіру үшін қолданады. Салыстырмалы түрде мұндай түсірулердің аз кедергісі транспорттаудың ижолын ұзартуға мүмкіндік береді.
Роликті түсіруде транспорттау кезіндегі кедергі есептеуі ленталы транспорттың есептеуіне ұқсас.
Винтті спусктер – бірлік жүктерді тік бойынша транспорттауда қолданады. Винтті түсірудің спираль бұрышының көтерілуі спуск беті бойымен жүктің тежелу бұрышынан артық болу керек, яғни
α0>α.
Трасса формасы бойынша шашылғыш жүкті транспорттау үшін науа немесе құбыр тік сызғышты және қисық сызғышты болады, ал көлденең кесуде тік бұрышты, бұрышты, трапеция түрінде, дөңгелек және жартылай дөңгелек.
Құбыр бойымен материал қозғалысы бөлшектердің өз арасындағы немесе ауа ортасында, жүктің қабырғағ тежелуінен кедергімен бірге жүреді. Ауа ортасындағы кедергі 50º-тан артық бұрышта орналасқан траспорттау кезіндегі құбыр боймен жүретін жүктегі мәні зор.
Жайма бойымен материалдың қозғалысы қосылғыш деп аталады, егер бір бөлшектердің келесі бөлшектерге қатысты ішкі орын ауыстыруы жоқ болса.
φ<α<φв ,
мұнда φ, α,φв – ішкі тежелудің бұрышы, құбырдың еңкеюі және ішкі тежелу.
Бөлікшелердің қатысты ығысуында ішкі тежелудің күші пайда болады. Қосылмаған деп аталатын мұндай қозғалыс α>φв шартымен анықталады.
Құбырдағы нық ағым шашылғыш жүктің жылдамдығы қабат биіктігіне тәуелді болмайтын қосылмайтын қозғалыс процесінде жүзеге асады. Сондықтан жайма және өз бетімен ағатын жүктің еңкею бұрышын тасымалданатын жүктің ішкі тежелу бұрышынан артық алуын кепілдейді. Зертханада кепілдік береді: жемге α=21…27º 45º -қа дейінгі жоғары ылғалдылықта, үнға және жармаға α=32…48º, картоп және тамыр түйнектерге α=30…43º.
20...30 минут жұмыс істеген науа мен астаудың еңкею бұрышын 25-40%-ға төмендетуге болады.Өз бетімен ағуда жүк ағынын актиыті-жылдамдататын (α>φ) және өзін тоқтататын- баяулатушы (α<φ) материал ретінде өз бетімен ағатын құрылғыларға қолданады: мырышталған темірді, жапырақты болатты, ағашты, шыныны, шыны пластикті, керамиканы, пластмассаны, бетон және т.б.Мысалы, диірмендерде шыны және полиэтиленді трубаларды кең қолданады.
Дебиет
1. Красников В.В. Подъемно-транспортные машины. М.: «Агропромиздат». 1987 – 272 с.
2. Александров М.П. Грузоподъемные машины. М., Высшая школа. 1986 – 400 с.
3. Зенков Р.Л. Машины непрерывного транспорта. М.: Машиностроение. 1984 – 367 с.
