1. Әр түрлі типтегі бункердің қолданылуы
2. Бункердегі күмбездену шарттары
Тақырып 12. Жүк тиейтін машиналардың периодтық қозғалуы
Мақсаты: Қозғалыс принципі жалпы және периодты жүк тиеушілермен танысу
Жоспар
1. Жалпыға арналған жүк тиеу машиналарының сұрыпталынуы
2. Жүк таситын машиналардың периодтық қозғалысының принципі
Жүк таситын машиналар тиеуге және түсіру жұмыстарына арналған жүк таситын машиналардың қолданылымы келесі белгілерінен ажыратылады:
Жұмыс принципі бойынша – периодты және үздіксіз қозғалыс.
Арналуы бойынша – көп жүкке қолданылатын ПЭА-1,0 және ПФП-1,2 әмбебпты және біркелкі жүктерге арналған арнайы; ЗПС-100 жемдер; ПСС- 5,5 силос, сенаж; НПК-30 көң;
Энергетикалық базасы бойынша – ішкі жану двигателін электроқозғалтқышпен;
Орындалуы бойынша – трактормен агрегатталатын ПГ-0,2, ПЭ-0,85 және ПФ-0,75 шатыры; жылдамдығы 0,01...0,1м/с жұмыс фронтының бойында көше алатын ЗПС-100, ЗМ-30 өз бетімен қозғалғыш; 0,5...10м/с жылдамдығымен маңызды қашықтықтарда көше алатын ПЭА-1,0 өз бетімен жүргіш; подьемниктер және жүк тасу құралдары.
Периодты қозғалыстағы жүк таситын машиналар әмбебапты деп аталады. Олар жүк тасуды, тасымалдауды, жөндеу және қызмет көрсету кзінде жүкті төсеу және штабельдеу. Осы машиналардың көмегімен әр түрлі жүктерді қайта өндіреді: шашылғыш – жем, минералды тыңайтқыштар, құм, тас; қосқыш – силос, сенаж, көң, шөп, салома; даналы – тюк, қапшықтар, құрылыс конструкциялары және машиналарды; тамыр түйнекті азықтар – картоп, қызанақ. Әмбебапты – бұл машиналарда жұмыс мүшелерін жинаумен жүзеге асады: ожаулы және тырнақты грейферлер; айыр тас кенелі және штырлы басып алу;ожаулы, ілмекті.
Ілмелі және тасу автомобильге немесе өз бетімен жүретін шасси, тракторға ілмелі өзімен жүк тасу жабдығын көрсетеді. Жабдық көтеріңкі(сурет 20,а,б,в) немесе көтеріңкі бұрылмалы(сурет 20,г,д,е) жүкті басып алатын мүшесі бар (ожаумен, грейфермен, айырмен) садақтан тұрады.
Жұмыс органы (сурет 20,а) алдында орналасуымен фронтальды жүк тасу басқаруға ыңғайлы; алдыңғы доңғалақтарына ауыр тигізу оларға ұқсас. Артқы орналасуда (сурет 20,б) алдыңғы доңғалақтар түсіріледі; бірақ тракторды жүргізуде қиыншылық тууы мүмкін және жүк забор процессіне қарауда ыңғайсыздықтар болуы мүмкін. Бұндай тракторды ауырлату ретінде қолдануға болмайды. Жүк тасу типтерін ажыратады: ПФ-фронтальды(сурет 20,а) және ПФП-фронтальды алмалы-салмалы (сурет 20,в). Бұл жүк тасудың техникалық сипаттамалары кестеде көрсетілген.
| көрсеткіштер | Жүк тиеу | ||
| ПФ-0,5 | ПФ-0,75 | ПФП-1,2 | ПФП-2 |
өндіргіштік, тч 18…50 48 100…125
жүк көтергіштік, кг 500 750 1500 2360
ожау сыйымдылығы, 0,33; 0,7 0,5; 0,75 1,1 1,05
тиеу биіктігі, м3
тиеу кезінде:
фронтальды әдіспен 7 - 2,5 2,5
лақтыру әдіспен - - 2,25 2,20
Базалы трактор МТЗ-50/52 МТЗ-50 ДТ-75 Т-150
МТЗ-80/82 МТЗ-80 ДТ-75М
ЮМЗ-6АЛ/АМ
Өз бетімен жүргіш жүк тасулар түсіріп-тиеу жұмыстарының технологиялық процестеріне техникалық талаптарға сәйкес болуына жобаланған өзінің шассиы бар машиналарды көрсетеді. Оларға автономды жүк тасушылар (бір ожаулы, фронтальды, және бұрылғыш) және авто жүк тасу (айырлы) двигательдің ішкі жануынан қозғалысқа келтірілетін және аккумуляторлық батареямен қоректенетін электродвигателі бар электр жүк тасушы жатады.
Автономды жүк тасушы доңғалақты және тісті жолмен болады. Барлық автономды жүк тасушылар әр түрлі жүк және жұмыс түріне байланысты бірнеше жұмыс мүшелерімен жабдықталғандықтан әмбебапты болады.
Ауыл шаруашылық өндірісте автономды жүк тасушылары ПЭА-1,0 жүк тасу – экскаватор болып табылады. Оның негізгі көрсеткіштері: жүк көтерушілігі 1000кг; үзбелі әсері 25 кН; жүк тасу циклінің жалғасуы 15...20с; өндіргіштігі 150...240т/сағ; салмағы 7950кг. Жүк тасу рамадан, Д-65 Н двигательден, трансмиссиядан, кабина, системадан: жүргіш, жүргізу, жүк тасу, гидравликалық және электрлі жабдықталғаннан құралады. Жұмыс мүшелерінің құрамына кіреді: сыйымдылыңы 0,67м3 немесе 1м3, шашылғыш дана жүктер үшін 1м3; дана жүктерге ілмектер; жоспарланған жұмыстарға бульдозерлер; траншеяны қазу үшін экскаваторлы күрек.
Көп басты көрсеткіштері бойынша ПЭА-1,0 жүк тасу шетел аналогынан жоғары тұрады. Осылай оның өндңргіштігі 1 тоннада 30т/сағ артық(15...29т/сағ қарсы), ал ожау сыйымдылығының мықтылыққа қатынасы сәкесінше 44,2квт/м3.
Жүк тасу экскаваторы Т-174(гдр) – еркін шассида толық бұрылмалы (сурет 20,е) тиімді жеткіліктілігімен ерекшеленеді, бірақ салыстырмалы түрде энерготолықтыылығы мен электромөлшерлілігімен ерекшеленеді,. Оның жүк көтергіштігі 1т, двигатель мықтылығы 30квт аралығында. Бұрылмалы кабинасы операторға ыңғайлы. Кең орнатылған төрт доңғалағы жақсы тұрақтылықты қамтамасыз етеді.
Сурет 20.Периодты қозғалыстағы тиеу схемасы:
а - алдыңғы ілмесі бар фронтальды; артқы ілмесі бар фронтальды б -; в - фронтально-перекидой: 1-ожау; 2-садақ; 3- садақ көтермесінің гидроцилиндрі; г-- фронтальды-бұрылмалы; д -артқы ілмесі бар бұрылмалы: 1-рама; 2- бұрылу механизмі; 3-садақ; 4 және 5 –гидрцилиндр; 6-грейфер: 7- шыдамды тірек: е - толық бұрылмалы.
Авто жүк түсірулер әртүрлі жүкті басып алу құрылғылары бар(көбінесе айырлар) жүк көтергіш телескопиялық механизмнен және еркін шассиден тұрады.
Көп агрегаттар (двигатель, алдыңғы артқы жүргізуші өткел, беру қорабы және рөлді колонна) автомобильден алынған. Бұл жүк тасушылар жоғары орағытпаға, өткізушілігі, жұмыста қауіпсіздікке, аз габариттерге және сәйкесінше кішкентай салмаққа ие. Олар түсіріп-тиеу базадағы жұмыстарды, жөндеуші зауыттардағы рельс алдындағы сақтамаларды және құрылыс аудандарын орындайды.
Электрлі жүк тасушылар авто жүк тасушыдан өте оңай конструкциясымен ажыратылады. Көтеру механизмі авто жүк тасудың жүк көтеру құрылғысына ұқсас. Жоғары орағытпаға, авто және электрлі жүк тасу монтажды жұмыстары және сақтамаларда қызмет көрсетуде ыңғайлылығына жету үшін гидравликалық приводы бар жүктің көлденең көшңру механизмін жабдықтайды.
Қозғалмалы көтермелер кіші механизм әдісі сияқты шеберханалар және цехтарда көліктік құралдарға жүкті тиеу кезінде жоғалған және дана жүтерді штабельді жинау кезінде сақтамаларда станок немесе жұмыс орнына қызмет көрсетуде қолданылады. Жүкті лебедалы, реечно-храпты құрылғысы немесе қолмен немесе машиналы приводпен жүк көтергіштің 100 кг,көтеру биіктігі 1,2...1,4 м, рукоятка әсері 70...90 Н.
Қозғалмалы көтермелер гидрокөтермелі механизммен және айырлы басып алу ұсақ дана жүктермен поддон көтерме және ұстап тұру үшін қамтамасыз етілген. Массивті резеңклі ободы бар доңғалақтағы арба шектелген аудандарда орағытпалау үшін ыңғайлы. Көтергішті қолмен тиеу орнына көшіреді. Кіші механизацияның мұндай құралдары персонал еңбегін жеңілдетеді, бірақ олар аз өндіргіш.
Әдістелген жүк тасулар стационары және арнайы жүк тасу машиналары эканомикалық тиімсіз болғанда қолданылуы кішкене жүк партиясын түсіруде қолданады. Бұл әдістемелерді егінді жинау, мысалы, таңдау кезінде және көлікті құралдарға тюкті шөпті, жемді,қапшықпен, жемістерді жәшікпен, картоп корзинасымен т.б. тиеуде дегендей операцияларды қолданады.
Әдістелген жүк тасулар принципті немесе салмақты болады. Тұрақты жабдық ретінде тиеу жұмысы уақытында оларды көлікті құрылғыға монтирлейді. Әдістемеленуі трактор немесе автомобиль қозғалтқыштарының қозғалысынан, көлікті машинаның жүру доңғалағынан, механикалы немесе гидравликалық привод арқылы арнайы қозғалтқыштың қозғалысынан келеді.
Жүк көтергіш машиналардың өндіргіштігі жүкті басып алғыш құрылғының конструкциясынан жоғарырақ және олардың жұмысы жақсы автоматизацияланған. Ең көп өндіргіштік максималды өткізетін жүкті алуда және минималды уақыт кетуінде жүзеге асады. Практика жүкті басып алу үшін кейде барлық уақыт циклінің 60 пайызы кететінін көрсетеді. Жүкті басып алу құрылғысын таңдау кезінде оның жұмысы максималды автоматизацияланғанына ұмтылу керек. Көбіне бір операцияны автоматизациялайды – жүкті босату.
Жүкті басып алу құрылғыларына келесі талаптарды қояды:
Жүкке және жұмыс шартына сәйкестігі;
Қауіпсіздік ережесі бойынша мықтылық және сенімділік;
Максималды автоматизацияланған;
Өлшемдері;
Пайдалану ыңғайлылығы;
Жүктің категориясына байланысты құрылғыны 2 топқа бөледі:
Даналы жүктерге – ілмек, петля, скобы,стропы, басып алу, электромагниттер т.б,;шашылғыш,қосылғыш және тамыр түйнекті азықтарға – ожау, тырнақ, гарпундар, тасымалдаушылар, тырмауыш, айыр, грейфер т.б.
Грейферлер(сурет 21) құрылыста жақсы дамыған, ауыл шаруашылықта шашылғыш, қосылғыш және кесекті жүктерге – құм,тас,көң,силос, шөп, қызылша, солома, тыңайтқыштарды автоматизацияланған жүкті басып алу құрылғысын көрсетеді. Грейферлі құрылғылар классификацияланады: ілгіш жүйесі бойынша – иілгіш байланыста және садақпен қатты байланған; механизм конструкциясы бойынша – 1,2 қанатты, бұрандалы, вибрациялы, гидравликалық; жүкті басып алу принципі бойынша – ауырлық күшінің әсерінен өзі енуші, садақ әсерінің қозғалысынан вибрациялы және өктемді.
Сурет 21. Грейферлер:
а – екі арқанды; б - бұрандалы; в- вибрационды; г- СИМСХ қосымша гидроцилиндрлі конструкциясы бар қазатын; 1- көтерілу үшін арқан; 2-тұйықтайтын арқан; д- есептеу сұлбасы.
Пайдалану және жоспарлау тәжірибесінің негізінде техно-экономикалық көрсеткіштерінің талдауына біршама кепілдеме беруге болады.
1. Жүк тасушының негізгі сипаттамасы – соңғы өндіргіштік, энергомөлшерлік, энерготолықтылық және материал мөлшерлілік.
2. Өндіргіштіктің жоғарлауы және көтергіштіктің күшеюімен және уақыт циклінің кішіреюімен жүзеге асуы мүмкін. Соңғысы жұмыс конструкциясының қаттылығымен, эргономикалық талабымен лимиттеледі және металлоконструкция және гидроприводтың жұмыс қабілеттілігімен күшейеді.
3. Гидроберілістің қолданылуы конструкциясы жеңілдетеді және жүк тасудың жүргізуін жеңілдетеді.
4. Машина қозғалысыз өктелемен ожаудың толуы жәене жүктің жұлынуымен грейфердің толуы, сонымен қатар жүкке вибрациялы әсері-жүк әсерінің қабылдауы.
5. Жұмыс кезінде тұрақтылықпен тиеушіні қамтамасыз ету-жоспардың пайдалану кезіндегі негізгі талап.
6. Жұмыста, техникалық байқауда және басқарудың автоматизациялық процестер кезінеде тиеушіні қызмет көрсетуде қолайлылық және қауіпсіздік.
7. Басып алу, тоқтату және түсіруде ауыл шаруашылығы үшін әсірісе маңызды жүк сақталуы.
8. Тиеуші салмағы жүкті басып алуға тиімді шарттарының болуы және қажетті тоқтатумен қамтамасыз ету кезінде бұйымның материал сыйымдылығын төмендетуге талаптардың сай болатын оптималды болуы тиіс.
9. Жоспарлау кезіндегі негізгі параметрлер: өндіргіштік, жүк көтергіштік, үзілу жігері, ұшу, подьем биіктігі, тиеушінің база өлшемдері; жүк түрлері; жұмыс шарты.
10. Жұмыстың ең үлкен әсерін және ең жоғары сапасын автономды өзі жүргіш жүк тиеу арқылы жетеді.Қолдағы бар трактор базасында салмақты жүк тасушытасушылар біршама төмен техникалық-экономикалық және пайдалану көрсеткіштеріне ие.
Дебиет
1. Александров М.П. Грузоподъемные машины. М., Высшая школа. 1986 – 400 с.
2. Зенков Р.Л. Машины непрерывного транспорта. М.: Машиностроение. 1984 – 367 с.
3. Красников В.В. Подъемно-транспортные машины. М.: «Агропромиздат». 1987 – 272 с.
