Қазақстан Республикасының салық жүйесінде табиғат ресу-рстарын, пайдалы қазындыларды, жер қойнауын пайдалануға байланысты бірқатар төлемдер бар, оларды шартты түрде са-лықтық сипаты бар табиғат ресурстары үшін төленетін төлемдер ретінде бір топқа біріктіруіге болады. Оларға үстеме пайдаға салынатын салық, жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы төлемдері, пайдалы қазындыларды өндіру салығы, су үшін төленетін төлем, орманды пайдаланғаны үшін төлем (орман табысы) және басқалары жатады. Аталған төлемдер негізінен ренталық сипатта болады, өйткені олардың пайда болуы мен мөлшерлемелерінің шамасы шығарылатын және шаруашылық қызметте пайдаланатын материалды, шикізатты, минералдық ресурстарды алу, тұтыну, олардың сапасы табиғат фактор-ларымен байланысты болады.
Қазақстан Республикасы заңнамасында айқындалған тәр-тіппен жасалған жер қойнауын пайдалануға арналған конт-ракттар шеңберінде жер қойнауын пайдалану бойынша опе-рацияларды жүргізген кезде жер қойнауын пайдаланушылар Салықтық кодексте белгіленген барлық салықтарды және бюджетке төленетін басқа міндетті төлемдерді, ал жер қойнауын пайдаланушылардың төлемдері мен салықтарын – қосымша, жер қойнауын пайдалану бойынша операциялар жүргізген кезде төлейді.
Заңи және жеке тұлғалар, соның ішінде Қазақстан Респуб-ликасында жер қойнауын пайдалану бойынша операцияларды, сонымен бірге мемлекет меншігіндегі техногендік минералдық
құрылымдарды қайта өңдеуді жүзеге асыратын шетелдік тұлға-лар жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы төлемдері мен салықтарын төлеушілер болып табылады.
Жер қойнауын пайдаланушыларға белгіленген салық режімі* жер қойнауын пайдалануға Үкімет белгілеген тәртіппен жасалынған контрактта айқындалады.
Жер қойнауын пайдаланушыларға салық салудың екі моделі белгіленген:
бірінші модель жер қойнауын пайдаланушының өнімді бөлу бойынша Қазақстан Республикасының үлесін қоспағанда Салық-тық кодексте көзделген салықтар мен басқа міндетті төлемдердің барлық түрлерін төлеуін көздейді;
екінші модель жер қойнауын пайдаланушының өнімді бөлу бойынша Қазақстан Республикасының үлесін төлеуін (беруін), сондай-ақ салық заңнамасында көзделген салықтар мен басқа міндетті төлемдердің барлық түрлерін төлеуін көздейді, оларға шикі мұнай, газ конденсатына салынатын рента салығы, шикі мұнайға, газ конденсатына салынатын акциз, үстеме пайда салығы, жер салығы, роялти, мүлік салығы қосылмайды.
Кен орындарын (кен орындар тобын, кен орындарының бір бөлігін) рентабелдігі төмен, қоюлығы жоғары, суланған, шағын дебетті және игерілген санатқа жатқызу тәртібін, олардың тізбесі мен салық салу тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды.
____
*Қазақстан Республикасы Үкіметі немесе құзырлы орган мен жер қойнауын пайдаланушы арасында 2009 жылғы 1 қаңтарға дейін жасасқан, міндетті салықтық сараптамадан өткен өнімді бөлу туралы келісімде (контрактта), сонымен бірге Қазақстан Республикасының Президенті бекіткен жер қойнауын пайдалануға арналған контрактта айқындалған салық режимі салық және бюджетке төленетін басқа міндетті төлемдер үшін сақталады, мұндай келісімнің (контракттың) белгіленген бүкіл қолданылу мерзімі ішінде тек қана оның тараптарына қатысты қолданылады, мұндай келісімнің (контракттың) тараптары болып табылмайтын тұлғаларға қолданылмайды және тараптардың өзара келісімі бойынша өзгертілуі мүмкін.
Бұл роялти, өнімді бөлу бойынша Қазақстан Республикасының үлесі, өнімді бөлу туралы контракт бойынша қызметін жүзеге асырушы жер қойнауын пайдаланушының қосымша төлемі салық салудың екі моделіне сәйкес (контракттардың негізгі түрлерін негізге ала отырып) жер қойнауын пайдалануға контракттарда айқындалатын жер қойнауын пайдаланушылар үшін белгіленген салық режімінде жұмыс істей береді дегенді білдіреді.
2009 жылдан жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы төлемдері мен салықтары:
1) жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы төлемдерін:
а) қол қойылатын бонусты;
ә) коммерциялық табу бонусын;
б) тарихи шығындарды өтеу бойынша төлемді;
2) пайдалы қазындыларды өндіру салығын;
3) үстеме пайда салығын кіріктіреді.
Бонустар жер қойнауын пайдаланушының тіркелген төлемдері болып табылады.
Жер қойнауын пайдалануға арнап жасалған контракттың түр-лері мен шарттарына қарай жер қойнауын пайдаланушы үшін бонустардың мынадай түрлері белгіленуі мүмкін: қол қойылатын бонус және коммерциялық табу бонусы.
Қол қойылатын бонус жер қойнауын пайдаланушының конт-ракт аумағында жер қойнауын пайдалану құқығын сатып алу үшін алған біржолғы тіркелген төлемі болып табылады.
Қол қойылатын бонус төлеушілері Қазақстан Республикасының жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы заңнамасына сәйкес жер қойнауын пайдалану құқығын алу конкурсының жеңімпазы болған немесе жер қойнауын пайдалану құқығын беру жөніндегі тікелей келіссөздер негізінде жер қойнауын пайдалану құқығын алған, сондай-ақ Қазақстан Республикасы заңнамасында белгіленген тәртіппен жер қойнауын пайдалануға арналған мынадай контракттардың бірін: 1) барлауға арналған контрактты; 2) пайдалы қазындыларды өндіруге арналған контрактты жасасқан жеке немесе заңи тұлға болып табылады. Қол қойылатын бонустың бастапқы мөлшері жер қойнауын пайдалануға жасасқан әрбір контракт үшін айлық есептік көрсеткіштің еселенген мөлшерлерінде жеке белгіленеді.
Жер қойнауын пайдалану құқығын алуға конкурс өткізілген-ге дейінгі қол қойылатын бонустың бастапқы мөлшері құзырлы органның конкурстық комиссиясының шешімі бойынша ұл-ғайтылуы мүмкін.
Қол қойылатын бонустың бастапқыдан төмен емес сомадағы түпкілікті мөлшерін жер қойнауын пайдалану құқығын алуға өткізілген конкурстық нәтижелері бойынша конкурстық комиссияның шешімі немесе жер қойнауын пайдаланушымен тура келіссөздер жүргізу нәтижелері бойынша құзырлы орган белгілейді және ол жер қойнауын пайдалануға арналған контрактқа кіріктіріледі.
Қол қойылатын бонус бюджетке салық төлеушінің тұрғылықты орны бойынша мынандай мерзімдерде: белгіленген соманың елу пайызы − салық төлеушіні Қазақстан Рес-публикасының жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану тура-лы заңнамасында белгіленген тәртіппен конкурс жеңімпазы деп жарияланған күннен бастап күнтізбелік отыз күн ішінде,қалған белгіленген елу пайызы − жер қойнауын пайдалануға арналған контракт күшіне енген күннен бастап күнтізбелік отыз күннен кешіктірілмей төленеді.
Коммерциялық табу бонусын контракт аумағындағы пайдалы қазындыларды әрбір коммерциялық табу үшін, соның ішінде бастапқыда белгіленген алынатын пайдалы қазындылар қорларын ұлғайтуға алып келетін кен орындарына қосымша барлау жүргізу барысындағы, табу үшін жер; қойнауын пайдаланушы төлейді. Коммерциялық табу бонусының салық салу объекті пайдалы қазындылар қорларының нақты көлемі болып табылады. Коммерциялық табу бонусының сомасы салық салу объектінің, салық базасы мен мөлшерлемелерінің негізінде айқындалады. Коммерциялық табу бонусы салық базасының 0,1 пайыз мөлшерлемесі бойынша төленеді.
Тарихи шығындарды өтеу бойынша төлем жер қойнауынпайдалануға арналған контракт жасасқанға дейін тиісті контракт аумағын геологиялық зерттеу мен жайластыруға мемлекет шеккен жиынтық шығындарды өтеу бойынша жер қойнауын пайдаланушының тіркелген төлемдері тарихи шығындарды өтеу бойынша төлемі болып табылады. Бұл шығындардың сомасын Қазақстан Республикасы заңнамасында белгіленген тәртіппен осы мақсаттар үшін уәкілетті мемлекеттік орган есептейді және ол салық заңнамасының қағидаларына сәйкес бюджетке тө-ленеді.Тарихи шығындар сомасының бір бөлігі (1,5%-дан 5% - ға дейінгі мөлшерде) мемлекет меншігіндегі геологиялық ақпаратты сатып алу төлемдері түрінде, қалған бөлігі тарихи шығындарды өтеу бойынша төлем түрінде бюджетке төленуге жатады.
Пайдалы қазындыларды өндіру салығы − Қазақстан Рес-публикасының аумағында өндірілетін минералдық шикізат, мұ-най, жерасты сулары және емдік балшықтың әрбір түрі бойынша ақшалай нысанда* жеке төленетін салық.
Салықтың төлеушілері жер қойнауын пайдалануға арналып жасалған әрбір жекелеген контракт шеңберінде техногендік ми-нералдық құрлымдардан алынған пайдалы қазындыларды қоса алғанда, мұнайды, минералдық шикізатты,жерасты суларын жә-не емдік балшықты өндіруді жүзеге асыратын жер қойнауын пайдаланушылар болып табылады.
Жер қойнауын пайдаланушы салық кезеңінде өндірген шикі мұнайдың,газ конденсаты мен табиғи газдың нақты көлемі пай-
____________________________
* Жер қойнауын пайдалануға арналған контракт бойынша қызметті жүзеге асыру ба-рысында пайдалы қазындыларды өндіру салығын төлеудің ақшалай нысаны Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімі бойынша уәкілетті мемлекеттік орган мен жер қой-науын пайдаланушы арасында жасасылатын қосымша келісімде белгіленген тәртіппен натуралдық нысанмен ауыстыруы мүмкін.
далы қазындыларды өндіруге салық салу объекті, ал бұл көлемнің құны салық базасы болып табылады. Құн өндірілген тауарлы шикі мұнайдың, газ конденсатының және табиғи газдың көлемі мен салық кезеңіне есептелген өнімнің бірлігі үшін әлемдік бағаның көбейтіндісі ретінде айқындалады.
Өндірілген минералдық шикізаттың,мұнайдың жерасты сула-ры мен емдік балшықтың барлық түрлері бойынша пайдалы қа-зындылары өндіру салығы жүргізілетін өндіру түріне қарамастан салық заңнамасында белгіленген мөлшерлемелер бойынша және тәртіппен төленеді.
Пайдалы қазындыларды өндіру салығын есептеу үшін жер қойнауын пайдалануы Салықтық кодексте келтірілген шәкіл-ге сәйкес жер қойнауын пайдалануға арналған әрбір жекелеген контракт бойынша ағымдағы салық жылына арналған өндірудің жоспарланған көлеміне сәйкес келетін мөлшерлемені қолданады.
Пайдалы қазындыларды өндіру салығының құрамына: мұнай-ға арналған пайдалы қазыналарды өндіру салығы,кең таралған пайдалы қазындыларды қоспағанда, минералдық шикізатқа пай-далы қазындыларды өндіру салығы және кең таралған пайдалы қазыналарға жерасты суларға және емдік балшықтарға,пайдалы қазындыларды өндіру салығы кіріктіріледі.
Шикі мұнайға пайдалы қазындыларды өндіру салығының мөлшерлемелері газ кондесатын қоса алғанда,тіркелген тұлғанымда жылдық өндіру көлеміне қарай (10 мөлшерлеме,өндіру ауқымы 250 мың тоннаға дейін және 10 млн.тоннадан жоғары) 7 % - дан 20 % - ға дейінгі шәкіл бойынша белгіленеді. Қазақстан Республикасының ішкі рыногында шикі мұнай мен газ конденсатын өткізген және (немесе) берген, соның ішінде мемлекет атынан алушыға пайдалы қазындыларды өндіру салығын, экспортқа рента салығын, роялтиді және Қазақстан Республикасының өнімді бөлу жөніндегі үлесін төлеу есебіне заттай нысанда берген немесе өзінің өндірістік мұқтаждықтарына пайдаланған жағдайда белгіленген мөлшерлемелерге 0,5 төмендетілген коэффициент қолданылады.
Табиғи газға пайдалы қазындыларды өндіру салығының мөлшерлемесі 10% -ды құрайды.Ішкі рынокта табиғи газды өткізген кезде жылдық өндіру көлеміне қарай: 1,0 млрд. текше метрге дейін қоса алғанда – 0,5 %, 2,0 млрд. текше метрге дейін – 1,0%, 2,0 млрд. текше метрден жоғары – 1,5% мөлшерлемелер бойынша төленеді.
Минералдық шикізаттың құрамындағы пайдалы қазындылар босалқы қорларының нақты (физикалық) көлемі (айналыстан шыққын босалқы қорлардың салық салынатын көлемі) минерал-дық шикі затқа (қара,түсті және радиоактивті металдар кендері (рудалары);металдар;құрамында металдар бар минералдық шикі-зат,сондай-ақ сирек ездесетін металдар,шашыраңқы металдар,ра-диоактивті металдар,бейметалдар,қымбат бағалы тастар, жасанды тастар,техникалық тастар) салық салу объекті болып табылады.
Салық кезеңіндегі орташа биржалық бағаны немесе алғашқы қайта өңдеуден (байытудан) өткен минералдық шикізатты өткізу-ден безбенделген бағасын тигізе ала отырып,салық кезеңінде ми-нералдық шикізаттың құрамында пайдаланылатын айналыстан шыққан қосалқы қорларының салық салынатын көлемінің құны пайдалы қазындыларды өндіру салығын есептеу үшін салық базасы болып табылады.
Мөлшерлемелер ауқымы тым кең – тас көмір мен жанғыш тақ-тастар үшін белгіленген нөл пайыздан уран үшін белгіленген 24 пайызға дейін (ең жоғары).
Жер қойнауын пайдаланушының салық кезеңінде өндірген кең таралған пайдалы қазындылардың, жерасты сулары мен емдік балшықтың нақты көлемі салық салу объекті, оларды өткізуден безбенделген бағасын негізге ала отырып,осы көлем құны салық базасы болып табылады.Салықтың мөлшерлемелері 2,5% -дан 10,6%- ға дейінгі мөлшерлерде белгіленген.
Пайдалы қазындыларды өндіру салығы бойынша салық кезеңі күнтізбелік тоқсан болып табылады.Салық төлеуші салықтың есептелген сомасын орналасқан жері бойынша бюджетке салық кезеңінен кейінгі айдың 25-інен кешіктірмей төлеуге міндетті. Жер қойнауын пайдаланушы пайдалы қазындыларды өндіру салығы жөніндегі мағлұмдаманы орналасқан жері бойынша салық органына салық кезеңінен кейінгі айдың 15-нен кешіктірмей береді.
Жер қойнауын пайдаланушылардың үстеме пайда салығы –салыстырмалы жақсы табиғи жағдайлардағы қызметінен алын-ған немесе рыноктың салыстырмалы жағдайындағы шығарылған өнімді сатудан алынған косымша пайда үшін төленетін төлем,яғ-ни белгіленген нормативтен тыс алынған табыс үшін төлем.
Кең таралған пайдалы қазындыларды, жерасты суларын және (немесе) емдік балшықты барлауға, барлау мен өндіруге немесе өндіруге, барлауға және өндіруге байланысты емес жерасты құрылыстарын салуға және (немесе) пайдалануға арналған контракттардың негізінде жүзеге асырылатын қызмет бойынша жер койнауын пайдаланушылар үстеме пайда салығын төлеушілер болып табылады.
Салықтық кодекске сәйкес айқындалған үстеме пайда салығын есептеу мақсаты үшін жер қойнауын пайдаланушының шегерімдер сомасының 25 %-на тең сомадан асатын салық кезеңі үшін жер қойнауын пайдалануға арналған әрбір жеке контракт бойынша жер қойнауын пайдаланушының таза табысының бір бөлігі үстеме пайда салығын салу объекті болып табылады.
Жер қойнауын пайдалануға арналған контракт бойынша корпоративтік табыс салығы жер қойнауын пайдалануға арналған әрбір жеке контракт бойынша контракттық қызмет бойынша салық кезеңі үшін Салықтық кодексте белгіленген мөлшерлеменің және көзделген табыстар мен шығыстар сомаларына, сондай-ақ Салықтық кодекске сәйкес ауыстырылатын жер қойнауын пайдалануға арналған контракт бойынша залалдар сомасына азайтылған, салық заңнамасында белгіленген тәртіппен жер қойнауын пайдалануға арналған осындай контракт бойынша есептелген салық салынатын табыстың көбейтіндісі ретінде айқындалады.
Жер қойнауын пайдалануға арналған контракт бойынша бейрезиденттің тұрақты мекемесінің таза табысына салықтың есеп айырысу сомасы салық кезеңінде салық заңнамасында белгіленген бейрезиденттің тұрақты мекемесінің таза табысына салық мөлшерлемесінің және белгіленген тәртіппен жер қойнауын пайдалануға арналған контракт бойынша есептелген бейрезиденттің тұрақты мекемесінің таза табысына салық салу объектінің көбейтіндісі ретінде айқындалады.
Салық кезеңінде үстеме пайда салығын есептеу Кодексте белгіленген әрбір деңгей бойынша әрбір тиісті мөлшерлемені осындай деңгейге жататын, кейіннен барлық деңгейлер бойынша үстеме пайда салығының есептелген сомаларына қоса отырып, үстеме пайда салығын салу объектінің әрбір бөлігіне қолдану арқылы жүргізіледі. Таза табыс салық салынатын табыс пен корпоративтік табыс салығы арасындағы айырма ретінде айқындалады.
Үстеме пайда салығының мөлшерлемелері өзгермелі шәкілі бойынша – 0% - дан 60 % - ға дейін белгіленген (25 % - дан кем емес немесе соған теңнен 70 %-дан жоғарыға дейін, барлығы 7 мөлшерлеме).
Үстеме пайда салығы салық төлеушінің орналасқан жері бойынша бюджетке салық кезеңінен кейінгі жылдың 15 сәуірінен кешіктірілмей төленеді. Үстеме пайда салығы үшін 1 қаңтардан бастап 31желтоқсанға дейінгі күнтізбелік жыл салық кезеңі болып табылады.
Өнімді бөлу бойынша Қазақстан Республикасының үлесі тараптардың келісімімен анықталады, бұл келісімге сәйкес жер қойнауын пайдаланушыға ақылы негізде белгілі бір мерзімде жер қойнауын пайдалану бойынша операциялар өткізуге контракт аумағында кұқық берілді. Өнімді бөлу бойынша Қазақстан Республикасының үлесін төлеушілер өнімді бөлу туралы контракттар* жасасқан жер қойнауын пайдаланушылар болып табылады. Өнімді бөлу бойынша үлес ақшалай немесе натуралдық нысандарда төленуі мүмкін. Өнімді бөлу бойынша үлес корпоративтік табыс салығын есептеу үшін жылдық жиынтық табысты анықтаған кезде шегеріледі. Өнімді бөлу бойынша Қазақстан Республикасы үлесінің мағлұмдамасы жер қойнауын пайдаланушы тіркелген жері бойынша салық органына салық кезеңінен кейінгі айдың 20-сынан кешіктірмей табыс етіледі.
Өнімді бөлу бойынша Қазақстан Республикасының үлесі Қа-зақстан Республикасы мен жер қойнауын пайдаланушы арасында бөлуге жататын пайда түсіретін өнімнің жиынтық құны ретінде анықталады (жер қойнауын пайдаланушының пайда түсіретін
өнімдегі үлесі шегеріледі). Пайда түсіретін өнімдегі жер қой-науын пайдаланушының үлесі төмендегі үш триггерлерге сәйкес келетін пайыздық мәнінің ең азы ретінде анықталады:
_________________________________
* Өнімді бөлу туралы контракт соған сәйкес Қазақстан Республикасы белгілі бір мерзімге жер қойнауын пайдаланушыға ақылы негізде контракттық аумақта мұнайлық операцияларды қоса жер қойнауын пайдалану бойынша операциялар жүргізу және оның есебінен осыған байланысты жұмыстар жүргізу құқығын беретін келісімшарт болып та-былады.
1) R-фактор (табыстылық көрсеткіші) – жер қойнауын пай-даланушының жоба бойынша қордаланған табыстарының қорда-ланған шығыстарға қатынасы;
2) мердігер рентабелділігінің ішкі нормасы (РІН) – нақты таза дисконтталынған табыс өзінің нөлдік мәніне жететін дисконттау мөлшерлемесі;
3) Р-фактор (баға коэффициенті) – есеп кезеңіндегі жер қойнауын пайдаланушы табысының өндіру көлеміне қатынасы.
Өнімді бөлу туралы контракт бойынша қызметін жүзеге асыратын жер қойнауын пайдаланушының қосымша төлемін өнімді бөлу туралы контракт жасасқан жер қойнауын пайдаланушылар төлейді.
Өнімді бөлу туралы контракт бойынша қызметін жүзеге асы-ратын жер қойнауын пайдаланушының қосымша төлемін есеп-теудің тәртібі салық заңнамасында белгіленген.
Өнімді бөлу туралы контракт бойынша қызметін жүзеге асы-ратын жер қойнауын пайдаланушының қосымша төлем бойынша күнтізбелік жыл салық кезеңі болып табылады.
Өнімді бөлу туралы контракт бойынша қызметін жүзеге асы-ратын жер қойнауын пайдаланушының қосымша төлемі мағлұм-даманы тапсыру мерзімі болғаннан кейін 15 күннен кешіктіріл-мей төленеді.
12.10. Әлеуметтік салық
Әлеуметтік салық 1999 жылдан бұған дейін қолданылып кел-ген әлеуметтік қорларға: зейнетақы, мемлекеттік әлеуметтік сақ-тандыру, міндетті медициналық сақтандыру, халықты жұмыспен қамту қорларына аударылатын сақтык жарналары аударымдары-ның орнына енгізілген. Аударымдардың жиынтық мөлшерлемесі еңбекке ақы төлеу қорының 28% мөлшерінде белгіленді, ал төле-нетін жарналардың сомасы өндіріс шығындарына жатқызылды.
Әлеуметтік салықтан түсетін түсімдер мемлекеттік бюджетте 6,2 %-ды (2008ж) құрады. Салық жұмыс істеген жылдары оның мөлшерлемелері өзгеріп отырды, әр түрлі салық төлеушілер үшін 26%-дан 6,5%-ға дейін сараланды, онан кейін оның мөлшерле-месі 21%-ға дейін төмендетілді; 2008 жылдан салық салу объектінің мөлшеріне қарай 13% - дан 5% - ға дейін жаңа салық мөлшерлемелері белгіленді.
Дара кәсіпкерлер, жекеше нотариустар, адвокаттар, Қазақ-стан Республикасының заңи тұлға-резиденттері, сондай-ақ Қа-зақстанда қызметін тұрақты мекемелер арқылы жүзеге асыратын бейрезиденттер әлеуметтік салық төлеушілер болып табылады. Заңи тұлға-резиденттің шешімі бойынша оның құрылымдық бе-лімшелері әлеуметтік салық төлеушілер ретінде қарастырылуы мүмкін.
Әлеуметтік салық бойынша салықтық есептемені есептеу-ді,төлеуді және табыс етуді: ауыл шаруашылығы өнімін өндіруші заңи тұлғалар мен селолық тұтыну кооперативтері үшін; оңайла-тылған мағлұмдама негізінде шағын бизнес субъектілері үшін; патент негізінде шағын бизес субъектілері үшін; шаруа немесе фермер қожалықтары үшін салық заңнамасында белгіленген ерекшеліктерді ескере отырып арнаулы салық режімдерін қолда-натын төлеушілер жүргізеді.
Жұмыс берушінің материалдық, әлеуметтік игіліктер немесе өзге де материалдық пайда түрінде жұмыскер-резиденттерге бер-ген табыстарды қоса алғанда, жұмыс беруші төлейтін ақшалай немесе заттай нысандағы кез келген табыстар түріндегі оның, жұмыскер-бейрезиденттерге төлейтін шығыстары, сонымен бірге шетелдік персоналдың табыстары аталған төлеушілер үшін әлеу-меттік салық салу объекті болып табылады.
Егер жұмыскерге күнтізбелік ай үшін есептелген табысының жалпы сомасы Республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және осындай күнтізбелік айдың соңғы күні қолданыста болған жалақының ең төмен мөлшерінен төмен әлеуметтік салық салу объекті жалақының ең төменгі мөлшері негізінде анықталады.
Мыналар:
Республикалық бюджет туралы заңда белгіленген ең төменгі жалақы мөлшерінде, қоғамдық жұмыстарды орындауға және кәсіпкерлік оқуға байланысты бюджет және (немесе) гранттар қаражаттары есебінен жүзеге асырылатын төлемдер;
Әлеуметтік сақтандырудың мемлекеттік қорынан төленетін әлеуметтік төлемдер;
білім беру ұйымдарында оқитындарға Қазақстан Респуликасы заңнамасында мемлекеттік стипендилар үшін белгіленген мөлшерде төленетін стипендиялар;
қайырымдылық және демеушілік көмек түрінде алынған мүліктің құны; он алты жасқа толмаған балалар үшін балалар лагерлеріне жолдамалардың құны;
жұмыс беруші өз жұмыскерлеріне міндетті және (немесе)жинақтаушы сақтандыру келісімшарттары бойынша төлейтін сақтық сыйақылары;
әскери службаның міндеттерін атқарған кезде әскери қызметшілерге берілетін, ішкі істер органдарының, қаржы полициясының, қылмыстық-атқару жүйесінің және мемлекеттік өртке қарсы службасының органдары мен мекемелерінің белгіленген тәртіппен арнаулы атақ берілген қызметкерлері службалық міндеттерін атқаруына байланысты алатын төлемақылардың барлық түрлері;
экологиялық апат немесе ядролық сынақ полигонындағы ядролық сынақтар салдарынан зардап шеккен азаматтарды әлеуметтік қорғау туралы Қазақстан Республикасы заңнамасына сәйкес төленетін төлемақылар;
бюджеттік қаражаттар есебінен төленетін біржолғы төлемдер(еңбекақы түріндегі төлемдерден басқа);
өз жұмыскерлеріне міндетті және(немесе) жинақтаушы сақтандыру келісімшарттары бойынша жұмыс беруші төлейтін сақтық сыйлықақылары;
Жинақтаушы зейнетақы қорларына Қазақстан Республикасы заңнамасында белгіленген мөлшердегі ерікті және кәсіби зейнетақы жарналары және т.б. табыстар, сондай-ақ:
мемлекеттер, мемлекеттердің үкіметтері және халықаралық ұйымдар желілері арқылы берілетін гранттар қаражаты есебінен жасалатын төлемдер;
Қазақстан Республикасының Президенті, Қазақстан Республикасының Үкіметі тағайындайтын мемлекеттік сыйлықақылар, стипендиялар;
спорт жарыстарында, байқауларда, конкурстарда жүлделі орындар үшін берілетін ақшалай марапаттар;
ұйым таратылған немесе жұмыс берушінің қызметі тоқтатыл-ған, жұмыскерлердің штат саны қысқартылған немесе жұмыскер әскери службаға шақырылған жағдайларда еңбек келісімшарты бұзылған кезде Қазақстан Республикасы заңнамасында белгіленген мөлшерлерде төленетін өтемдер;
жұмыс берушінің жұмыскерлерге пайдаланылмаған еңбек демалысы үшін төлейтін өтемдері;
Қазақстан Республикасы заңнамасына сәйкес жинақтаушы зейнетақы қорларына жұмыскерлердің міндетті зейнетақы жарналары салық салу объекті болып табылмайды.
2009 жылдан бастап әлеуметтік салық 11 пайыздық мөлшерлеме бойынша есептеледі.
Арнаулы салық режімін қолданатындарды қоспағанда, дара кәсіпкерлер, жекеше нотариустар, адвокаттар, өзі үшін Республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және төленетін күні қолданыста болған айлық есептік көрсеткіштің екі еселенген мөлшерінде және әрбір жұмыскер үшін айлық есептік көрсеткіштің бір еселенген мөлшерінде, ал тірек-қимыл мүшесі бұзылған, есту, сөйлеу, көру қаблетінен айрылған мүгедектер жұмыс істейтін мамандандырылған ұйымдар 4,5 пайыз мөлшерлеме бойынша әлеуметтік салық төлейді.Шаруа немесе фермер қожалықтарына арналған арнаулы салық режімдерін қолданатын дара кәсіпкерлер үшін патент немесе оңайлатылған мағлұмдама негізінде арнаулы салық режімін қолданатын салық төлеушілер үшін салық заңнамасында әлеуметтік салық мөлшерлемелері белгіленген.
Әлеуметтік салықты төлеу, егер Салықтық кодексте өзгеше белгіленбесе, салық төлеушінің орналасқан жері бойынша есепті тоқсаннан кейінгі айдың 25-інен кешіктірілмей жүргізіледі.
Құрлымдық бөлімшелері бар әлеуметтік салық төлеушілер әлеуметтік салық төлеуді осы құрлымдық бөлімше жұмыскерле-рінің табыстары бойынша есептелген әлеуметтік салықты негізге ала отырып жүзеге асырады.
Мемлекеттік мекемелердің есепті айға есептелген әлеуметтік салық сомасы Қазақстан Республикасы заңнамасына сәйкес еңбекке уақытша қабілетсіздігі бойынша төленеген әлеуметтік жәрдемақы сомасына азайтылады. Есепті айда жоғарыда аталған әлеуметтік жәрдемақының төленген сомасы есептелген әлеуметтік салық сомасынан асып түскен жағдайда асып түскен сома келесі айға ауыстырылады.
