| Бейрезиденттің Қазақстан Республикасындағы көздерден алатын табыстары | 15 пайыз |
| Жеңілдікті салық салынатын мемлекетте алына-тын табыс | 20 пайыз |
| Тәукелдерді сақтандыру келісімшарттары бойын-ша сақтық сыйақылары | 15 пайыз |
| Тәукелдерді қайта сақтандыру келісімшарттары бойынша сақтық сыйақылары | 5 пайыз |
| Халықаралық тасымалдарда көлік қызметтерін көрсетуден түсетін табыстар | 5 пайыз |
| Құн өсімінен түсетін табыстар, дивидендтер, сыйақылар, роялти | 15 пайыз |
бағамы бойынша оны төлеу жүргізілген ай аяқталғаннан кейін күнтізбелік жиырма бес күннен кешіктірмей;
2) есебіне жазылған, бірақ шегерімге жатқызылған кезде төленбеген табыс сомасы бойынша – бейрезиденттің шегерім-ге жатқызылған табыстары есепті салық кезеңінің отыз бірінші желтоқсанындағы валюта айырбастаудың рыноктык бағамы бойынша корпоративтік табыс салығы бойынша мағлұмдаманы табыс ету үшін белгіленген мерзімнен кейінгі күнтізбелік он күннен кешіктірмей аударуға тиіс;
3) алдын ала төленген төлем бойынша − табысты есептеу күніндегі валюта айырбастаудың рыноктык бағамы бойынша бейрезиденттің табысы есебіне жазылған ай аяқталғаннан кейін күнтізбелік жиырма бес күннен кешіктірмей аударуға тиіс.
Төлем көзінен табыс салығының сомасын заңи тұлға-бейре-зидендтің табыстарынан бюджетке аударуды салық агенті өзі ор-наласқан жер бойынша жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын заңи тұлға-бейрезиденттердің табыстарына са-лық салудың өзіндік тәртібі бар.
Қазақстан Республикасында тұрақты мекеме арқылы қызметін жүзеге асыратын заңи тұлға-бейрезиденттің салық салынатын табысын анықтау, корпоративтік табыс салығын есптеу мен төлеу тәртібі резиденттерге қолданылатынға ұқсас жүргізіледі.
Заңи тұлға-бейрезиденттің табыстарына тұрақты мекеменің қызметіне байланысты табыстардың барлық түрлері жатады. Шегерімге жатқызылмайтын шығыстарды қоспағанда, тұрақты мекеме арқылы Қазақстан Республикасындағы қызметтен түсе-тін табыстарды алумен тікелей байланысты шығыстар олардың Қазақстан Республикасында немесе одан тысқары жерлерде жұмсалғанына қарамастан шегерімге жатады.
Заңи тұлға-бейрезиденттердің тұрақты мекемеге:
1) осы заңи тұлға-бейрезидендтің меншігін немесе зияткерлік меншігін пайдаланғаны немесе пайдалану құқығын бергені үшін төленетін роялти, қаламақылар, алымдар және басқа төлемдер;
2) заңи тұлға-бейрезиденттің өзінің тұрақты мекемесіне көрсеткен қызметтері үшін табыстар;
3) осы заңи тұлға-бейрезиденттің өзінің тұрақты мекемесіне берген қарыздары бойынша сыйақылар;
4) заңи тұлға-резиденттің Қазақстан Республикасындағы тұрақты мекеме арқылы қызметінен табыстар алуымен байланысты емес шығыстар;
5) құжатпен расталмаған шығыстар;
6) заңи тұлға-резиденттің Қазақстан Республикасының аумағынан тысқары жерлерде жұмсалған басқару және жалпы әкімшілік шығыстары ретінде табыс етілген соманы тұрақты мекемеден шегерімге жатқызуға құқы жоқ.
Заңи тұлға-бейрезиденттің тұрақты мекеме арқылы Қазақстан Республикасындағы қызметінен түсетін таза табысына* 15 пайыздық мөлшерлеме бойынша корпоративтік табыс салығы салынады.
Заңи тұлға-бейрезидент тұрақты мекеме арқылы қызметінен түсетін таза табысына корпоративтік табыс салығын төлеуді корпоративтік табыс салығы бойынша мағлұмдаманы табыс ету үшін белгіленген мерзімнен кейінгі күнтізбелік он күн ішінде жүргізуге міндетті.
Жеке тұлға-бейрезиденттердің табыстарына салық салу тәр-тібі бойынша осы тұлғаның салық заңнамасында айқындалған
табыстарына төлем көзінен табыс салығының мөлшерлемелері бойынша төлем көзінен табыс салығы салықтық шегерімдер жүзеге асырылмай салынады.
Төлем көзінен табыс салығын салық агенті табысты төлеудің нысаны мен орнына қарамастан жеке тұлға-бейрезидент табыс-ты төлеу кезінде ұстайды және салық сомасын бюджетке аудару-ды ол өзінің орналасқан жері бойынша жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын заңи тұлға-бейрезидент заңи тұлға-бейрезиде-нттің табыстарынан төлем көзінен табыс салығының сомаларын бюджетке аударуды тұрақты мекеме орналасқан жер бойынша жүргізеді.
Шетелдік заңи және жеке тұлғаларға салык салуға қатысты халықаралық келісімшарттар бойынша арнаулы қағидалар қолданылады.
___________________________
* Есептелген корпоративтік табыс салығының сомасы алып тасталған табыстар мен шығыстар сомасына,сондай-ақ ауыстырылатын залалдар сомасына азайтылған салық са-лынатын табыс таза табыс деп танылады. Таза табысқа корпоративтік табыс салығының есептелген салық сомасы корпоративтік табыс салығы бойынша мағлұмдамада көрсеті-леді.
Қазақстан Республикасы тараптардың бірі болып табылатын, қос салық салуды болғызбау және табысқа немесе мүлікке (капиталға) салық салудан жалтарынудың жолын кесу туралы халықаралық келісімшарттың қағидалары осындай келісімшарт жасасқан мемлекеттердің біреуінің немесе екеуінің де резиденті болып табылатын тұлғаларға қолданылады.
Егер Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекеме аркылы жүзеге асыратын заңи тұлға-бейрезиденттің салық салынатын табысын анықтау кезінде оның Қазақстан Республикасындағы, сондай-ақ одан тысқары жерлердегі осындай салық салынатын табысты алу мақсатында шеккен басқару және жалпыәкімшілік шығыстарын шегеруге халықаралық келісімшарттың қағидаларымен жол берілген жағдайда, онда мұндай шығыстардың сомасы мынадай әдістердің бірі бойынша анықталады:
1) шығыстарды барабар бөлу әдісі бойынша;
2) шығыстарды шегерімге тура (тікелей) жатқызу әдісі бойынша.
Бұл ретте заңи тұлға-бейрезидентте резиденттігін растайтын құжаты болған кезде көрсетілген шығыстарды шегерімге жол беріледі.
Заңи тұлға-бейрезидент басқару және жалпы әкімшілік шығыстарын шегерімге жатқызудың аталған әдістерінің бірін өзінің таңдауы бойынша қолданады.
Халықаралық келісімшарттар бойынша салық салуға қарай мынадай тәртіптер белгіленеді:
1) халықаралық келісімшартты бейрезиденттің Қазақстан Республика-сындағы көздерден алған табыстарына салық салудан толық немесе ішінара босатуға қатысты қолдану тәртібі.
2) халықаралық келісімшартты халықаралық тасымалдарда тұрақты мекеме арқылы бейрезиденттің көлік қызметінен түскен табыстарына салық салудан босатуға қатысты қолдану тәртібі;
3) халықаралық келісімшартты бейрезидендтің тұрақты мекеме арқылы Қазақстан Республикасында қызметінен түскен таза табысқа салық салудан ішінара босатуды қолдануға қатысты қолдану тәртібі;
4) халықаралық шартты салық агенттері болып табылмайтын тұлғалардан жеке тұлға-бейрезиденттің алған табыстарына салық салудан босатуға қатысты қолдану тәртібі;
5) бейрезидендтің табыстарынан табыс салығын бюджетке немесе шартты банктік салымға аудару тәртібі;
6) бюджеттен немесе шартты банктік салымнан табыс салығын қайтару тәртібі;
7) табыс салығынан шартты банктік салымнан бюджетке аудару тәртібі:
Салық төлеуші резидент Қазақстаннан тысқары жерлердегі көздерден алған табыстарын салық мағлұмдамасында бейнелеп көрсетуі тиіс.
Резидендтің сыртқы экономикалық қызметтен түсетін табыстарына салық салудың бірқатар ерекшеліктері бар.
Қазақстан Республикасынан тысқары жерлердегі көздерінен алынған табыстары деп төленген жеріне қарамастан Қазақстан Республикасындағы көздерден алынған табыстар болып табылмайтын табыстардың барлық түрлері танылады.
Салық төлеуші-резидент табыс соның ішінде Қазақстан Республикасынан тысқары жерлердегі көздерден табыс алумен байланысты шығыстарды белгіленген тәртіппен шегерімдерге жатқызады. Резидент-салық төлеуші өзінің шет мемлекетте орналасқан тұрақты мекемесіне Қазақстан Республикасында да,одан тысқары жерлерде де шеккен, тұрақты мекеме арқылы Қазақстан Республикасынан тысқары жерлрдегі көздерден табыс алумен байланысты шығыстарды осындай шет мемлекет заңнамасының ережелеріне сәйкес шегерімге жатқызады.
Шет мемлекеттің салық заңнамасының қағидаларына сәйкес тұрақты мекеме арқылы Қазақстан Республикасынан тысқары жердегі көздерден табыстар алуға байланысты Қазақстан Республикасында да, оның тысқары жерінде де шеккен шығыстарды шет мемлекетте орналасқан салық төлеуші - резидент өзінің тұрақты мекемесіне шегерілімге жатқызады.
Заңи тұлға-резиденттің шет мемлекеттегі тұрақты мекемесінің салық салынатын табысын анықтау кезінде мұндай шет мемлекеттің салық заңнамасының немесе халықаралық келісімшарттың қағидаларына сәйкес осындай салық салынатын табысты алу мақсаттарында Қазақстан Республикасында да, одан тысқары жерлерде де шеккен басқару және жалпыәкімшілік шығыстарды шегерім жасауға жол беріледі.
Табыстарға салынатын, Қазақстан Республикасынан тысқары жерлер де төленген салықтардың немесе салық төлеуші-резиденттің Қазақстан Республикасынан тысқары жерлердегі көздерден алған табыстарынан табыс салығының бірдей түрінің сомалары Қазақстан Республикасында корпоративтік немесе жеке табыс салығын төлеу кезінде салықтың төленгендігін растайтын құжат болған жағдайда есепке жатқызылады.
Егер резидентке салық салуда жеңілдігі бар мемлекетте орналаскан және (немесе) тіркелген заңи тұлға-бейрезиденттің жарғылық капиталының 10 және одан да көп пайызы тікелей немесе жанама түрде тиесілі болса немесе ол осы зани тұлға-бейрезиденттің дауыс беретін акцияларының 10 және одан да көп пайызына тікелей немесе жанама түрде ие болса, онда зани тұлға-бейре-зиденттің осындай зани тұлға-бейрезиденттің жарғылық капиталына қатысу үлесіне негізделе отырып айкындалатын пайдасының бір бөлігі резиденттің Қазақстан Республикасында салық салынатын табысына енгізіледі. Осы ереже қатысу үлесі тікелей немесе жанама түрде 10 және одан да көп пайызды кұрайтын, заңи тұлға кұрмайтын кәсіпкерлік кызметті ұйымдастырудын басқа нысандарына резиденттің қатысуына да қолданылады.
Салық салуда жеңілдігі бар мемлекеттегі және (немесе) тіркелген пайдасының бір бөлігі Қазакстан Республикасы резидентінің салық салынатын табысына қосылатын заңи тұлға-бейрезидент пайдасының жалпы сомасы, бейрезиденттің қаржылық есепттемесімен расталуға тиіс.
Резидент Қазақстан Республикасы халықаралық келісімшарт жасасқан шет мемлекеттегі көздерден табыстар алған жағдайда, тиісті халықаралық келісімшарттың талаптарын орындаған кезде резидент шет мемлекетте мұндай табыстарға салық салудан босатылу немесе темендетілген салық мөлшерлемесін қолдану мақсатында көрсетілген мемлекетте осындай халықаралық келісімшарттың ережелерін қолдануға құқылы.
Жанама салықтар
Жанама салықтар – мемлекеттің фискалдық мүдделерін біл-діреді және жоғарыда атап өткеніміздей, бағаға немесе тарифке үстеме түрінде белгіленген салықтар, олар салық төлеушілердің табыстарына немесе мүлкіне тікелей байланысты емес. Оларды саналы пайдалану баға белгілеу үдерісіне оңтайлы ықпал жасауы және тұтыну құрылымына әсер етуі мүмкін. Бұдан басқа, салық төлеушілер үшін табыстарға тура салық салудың өсуінен гөрі олардың шығыстарына салық салудың өсуі жақсырақ. Сонымен бірге тұтыну салықтары болып табылатын акциздерді, сатудан алынатын салықты, қосылған құн салығын пайдаланудың көбі-рек артықшылығы болады, өйткені, олардан жалтарыну қиыны-рақ; олармен экономикалық бұзушылық аз байланысты; олар ең-бекке деген ынталандырмаларды аз қысқартады; тапшылықтың жоқтығы жағдайында, ауыстырушы тауарға да тапшылықтың жоқтығын қоса олар тұтынушыға таңдау құқығын сақтап қалады; салықтардың жасырымдылығын қамтамасыз етеді және т.с.с.
Жанама салықтардан түсетін түсімдер мемлекеттік бюджеттің кірістерінде (кедендік төлемдермен бірге) 27,4 % - ды (2008 ж.) құрайды.
Алайда тұтыну салығы өсуінің кемшіліктері де бар, бұл кем-шіліктерге олардың инфляциялық және регрессивтік сипатын жатқызуға болады. Бірақ бұл салықтардың оң нәтижесі олардың теріс әсерін жауып кетеді. Егер баға есетін болса, сонымен бірге бюджет шығыстары да өсетін болса, онда бұл салықтардан түсе-тін түсімдер бағаның өсуімен көбейетін болады. Бұл әлеуметтік бағдарламаларды іске асыруға қаражаттар алуға мүмкіндік бере-ді. Бюджет жүйесіне инфляцияға қарсы автоматтық механизм кі-ріктірілетін болды.
Салық салу жүйесіне ортақ заңдылықтың болатынын есте ұс-тау қажет: экономиканың дағдарысы жағдайында, тұралаушы-лықта – өндірістегі, саудадағы және экономиканың басқа сектор-ларындағы тоқырауда – салық салуды тұтынысқа объективті қайта бағдарлау болады. Осы кезде мемлекеттің шығыстары мұндай жағдайда қысқармайды, тіпті кейде халықтың жұмыспен қамтылуының төмендеуінің нәтижесінде оны әлеуметтік қолдауды кеңейту, экономиканың қүрылымын қайта құруға, оның тіршілікті қамтамасыз ететін салаларын қолдауға жұмсалатын шығыстарды және басқа кезек күттірмейтін шығыстарды арттыру қажеттілігінен көбейеді. Сондықтан салық ауыртпалығын көп тұтынатындарға ауыстырудың қажеттігі пайда болады. Бөлгіштік үдерістегі белгілі бір теңестіруге жанама салықтардың өзіндік әлеуметтік бағыттылығы осында көрінеді. Әлемдік тәжірибе мұндай практиканы қолдап отырады.
Жанама салықтардың ішіндегі ең маңыздысы 1992 жылы ен-гізілген қосылған құн салығы (ҚҚС) болып табылады. Салық төлеуші мемлекетке оны төлеу нәтижесінде шеккен шығысының орнын бағаны көтеру жолымен толықтырады және салықты тө-леуді сатып алушыға аударады. Салық салу объектіматериалдық шығындарсыз өндірілген өнім (амортизациясы бар таза өнім) бо-лып саналатын қосылған құн болып табылады: қосылған өнімге кешенді шығыстар, мысалы, жарнамаға жұмсалатын және басқа бірқатар шығындар кіріктірілуі мүмкін.
Бұл салықтың артықшылығы мынада: біріншіден, ол жаңа құн жасалынған орын бойынша са-лық төлеушілердің үлкен тобынан алынады; екіншіден, төлеуші-лер үшін де есептеудің салыстырмалы қарапайымдылығымен ерекшеленеді және үшіншіден, бағалардың өзгеруіне, төлеушінің қаржылық ахуалына, инфляция деңгейіне қарамастан мемлекет бюджетінің кірістерін қалыптастырудың сенімді және тұрақты базасын қамтамасыз етеді. ҚҚС қазіргі кезде Қазақстан Респуб-ликасының бюджет кірістерінің аса маңызды көздерінің бірі бо-лып саналады. 2008 жылы мемлекеттік бюджет кірістерінің жал-пы сомасында бұл төлемнің үлес салмағы 15,9 % -ды,ал жалпы салықтық түсімдерде 22,7% -ды құрады.
«Қосылған құн» материалдық шығындарсыз өнім (амортиза-циялық аударымдары бар таза өнім) болып табылады; қосылған өнімге кешенді шығыстар, мысалы,жарнама шығындары және бірқатар басқа шығындар (ссуда (несие) капиталы үшін пайыз-дар,рента,кейбір салықтар) кіріктірілуі мүмкін.Салық төлеуші мемлекетке оны төлеу нәтижесінде шеккен залалдардың орнын бағаларды көтеру жолымен толтырады және салықты төлеуді са-тып алушыға ауыстырады.
Қазақстан Республикасында ҚҚС бойынша тіркеу есебіне тұр-ған мына тұлғалар: дара кәсіпкерлер; мемлекеттік мекемелерді коспағанда, заңи тұлға-резиденттер; қызметін Қазақстан Республикасында филиал, өкілдік арқылы жүзеге асыратын бейрезиденттер; сенімгерлікпен басқару құрылтайшыларымен не сенімгерлікпен басқару туындайтын өзге жағдайларда пайда алушылармен сенімгерлікпен басқару келісімшарттары бойынша тауарларды, жұмыстарды, қызметтерді өткізу бойынша айналымды жүзеге асыратын сенімгерлікпен басқарушылар; Қазақстан Республикасының кеден заңнамасына сәйкес Қазақстан Республикасы аумағына тауарларды импорттайтын тұлғалар ҚҚС-ты төлеушілер болып табылады.
Салық заңнамасына сәйкес салық салынатын айналым және салық салынатын импорт ҚҚС салынатын объектілер болып та-былады.Қазақстан Республикасында тауарларды, жұмыстарды, қызметтерді өткізу бойынша,Қазақстан Республикасында ҚҚС-ты төлеуші болып табылмайтын және қызметін филиал, өкілдік арқылы жүзеге асырмайтын бейрезиденттен жұмыстарды,қыз-меттерді сатып алу бойынша ҚҚС-ты төлеуші жасайтын айна-лым салық салынатын айналым болып табылады, оған Салықтық кодекске сәйкес қосылған құн салығынан босатылған және өткізу орны Қазақстан Республикасынан тысқары жерлердегі айналым қосылмайды.
Тауарларды өткізу бойынша айналым:
1) тауарға меншік құқығын беруді,соның ішінде тауарды са-туды, тауарды тиеп-жөнелтуді, тауар экспортын, тауарды өтеусіз беруді, жұмыс берушінің тауарды жұмыскерге жалақы есебінен беруін; мүліктік кешен ретінде кәсіпорынды тұтастай сатуды;
2) тауарды бөліп-бөліп төлеу шартымен тиеп-жөнелтуді;
3) мүлікті қаржылық лизингке беруді;
4) тауарды комиссиялық келісімшарттар бойынша тиеп- жөнелтуді;
5) кепіл берушінің кепілге берілген мүлікті (тауарды) борыштың төленбеуі жағдайында беруін;
6) бұрын экспорт режімінде шығарылған тауарды кері импорт режімінде қайтаруды білдіреді.
Жұмыстарды, қызметтерді өткізу бойынша айналым кез келген жұмыстарды орындауды немесе қызмет көрсетуді, соның ішінде олардың өтеусіз орындалуын, сондай-ақ тауарды өткізуден ерекшеленетін, сыйақы үшін кез келген қызметті білдіреді.
Салық салынбайтын айналым тауарларды, жұмыстарды, қызметтерді өткізу бойынша ҚҚС-тан босатылған, өткізу орны Қазақстан Республикасы емес айналым болып табылады.
Салық салынатын айналым мөлшері, оған қосылған құн салығын коспай, мәміле жасаған тараптар қолданатын бағалар мен тарифтерді негізге ала отырып, өткізілетін тауарлар (жұмыстар, қызметтер көрсету) құны негізінде анықталады. Өткізілген тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) құны қандай бір өзгеріске түскен жағдайда, салық салынатын айналым мөлшері тиісті түрде түзетіледі.
Қазақстан Республикасы кеден заңнамасына сәйкес мағлұм-дамалануға жататын, Қазақстан аумағына әкелінетін немесе әкелінген тауарлар қосылған құн салығынан босатылғандарын қоспағанда, салық салынатын импорт болып табылады. Салық салынатын импорт мөлшеріне кеден заңнамасына сәйкес ай-қындалатын импортталатын тауардың кедендік құны, сондай-ақ импортқа қосылған құн салығын қоспағанда, Қазақстан Респуб-ликасына тауарлар импорты кезіндегі салық және бюджетке төленетін басқа міндетті төлемдер сомалары кіреді.
ҚҚС бойынша есепке алуға қою салық кезеңі ішінде тауарлар-ды (жұмыстарды, қызметтерді) өткізу бойынша айналым белгілі бір минимумға жеткенде (30 мың АЕҚ) жүзеге асырылады.
ҚҚС-ты төлеуші тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) өт-кізу бойынша айналымдарды жүзеге асыру кезінде көрсетілген тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) алушыға шот-фактура ресімдеуі міндетті, онда салық салынатын айналымдар бойынша ҚҚС сомасы; салықтан босатылған айналымдар бойынша – «ҚҚС-сыз» белгісі көрсетіледі.
Қосылған құн салығы – көп дүркінді, тауарды өндіру мен өт-кізудің әрбір сатысында өндіріп алынатын салық, ол өзіне тауар қозғалысының өткен стадияларындағы барлық алынымдарды қо-сып алады, бірақ мемлекетке тек осы тауардың өндірушісі тауар-ды өндіру мен өткізу стадиясында алынған қосылған құн салығы түседі. Сонымен бірге салықты өндіріп алу механизмі баға құ-рамында салықтың тізбектік және тұрақты жинақталуы есебінен бағалардың өсуі нәтиже бермейді: баға бір дүркінді салық салу кезіндегідей өседі. Бұл ретте кәсіпкерлердің салық жүйесі алдын-дағы тендігі пайда болады, түпкілікті тұтынушыға баға қысымы азаяды.
Бюджетке төленуге жататын салық сомасын есептеу кезінде тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) алушының негізгі құрал-дарды, материалдық емес және биологиялық активтерді, жылжымайтын мүлікке инвестицияларды, жұмыстарды және қызметтерді қоса, егер олар салық салынатын айналым мақсаттарында пайдаланылса немесе пайдаланылатын болса, алынған тауарлар үшін төлеуге жататын ҚҚС сомаларын есепке жатқызуға құқығы бар. Сондықтан салық салынатын айналым бойынша бюджетке төлеуге жататын ҚҚС сомасы салық сомасы мен есепке жатқызылатын салық сомасы арасындағы айырма ретінде анықталады.
ҚҚС бойынша есепке жатқызу үйлесімді немесе бөліністік әдіс бойынша жүргізіледі.
Үш кәсіпорындағы қайта өндіру өнімінің тізбектік қозғалысы кезіндегі 12 пайыздық мөлшерлемедегі ҚҚС-тың іс-әрекет механизмінің сызбасын мына сандық мысалдан бақылап отыруға болады (цифрлар жинақталған).
Қосылған құн салығы бойынша есепке жатқызу механизмі 12.5 сызбада көрсетілген.
