13 – дәріс. 7 сыныпта физиканы оқыту әдістемесі. Зат құрылысы жөнінде алғашқы мағлұматтар. Қозғалыстар мен күштер. Гидро-, аэростатика элементтері. Жұмыс, қуат, энергия (3 сағ.)
Заттың құрылысы. Атомдар мен молекулалар. Заттардың молекулалық құрылысы. Молекулалардың қозғалысы. Диффузия. Дене температурасының молекулалар жылдамдығына тәуелділігі. Заттың күйлері және оларды молеклалы – кинетикалық көзқарас негізінде түсіндіру.
Механикалық қозғалыс. Санақ денесі. Қозғалыстың салыстырмалылығы. Планеталардың қозғалысы. Күн жүйесі. Коперниктің гелиоцентрлік жүйесі. Материялық нүкте. Қозғалыс траекторисы. Жол және орын ауыстыру. Бірқалыпты және бірқалыпты емес қозғалыстар. Жылдамдық (
= s/t; s = t). Жылдамдық бірліктері (/ / = м/с). Орташа жылдамдық. Бірқалыпты түзусызықты қозғалыс графигі. Инерция. Кеңістік және уақыт.
Масса және күш. Денелердің өзара әсерлесуі. Дененің массасы. Заттың тығыздығы (
= m / v). Күш. Деформация. Гук заңы (Ғ = k / х). Динамометр. Күштерді қосу. Ауырлық күші (F 
= m g). Дененің салмағы. Салмақсыздық. Үйкелі күші (Ғ 
= 
N).
Қысым. (р =F / S); (1 Па = 1 Н/м 
). Паскаль заңы. Гидравликалық машиналар (Ғ 
/Ғ 
= S /S ). Газдардың қысымы. Сұйықтардағы қысым (р = gh). Қатынас ыдыстар. Су құбыры. Атмосфералық қысым. Торричелли тәжірибесі. Барометр. Манометрлер. Сорғылар. Архимед күші. Денелердің жүзу шарттары. Ареометрлер. Су көлігі. Ауада ұшу. Беттік керілу. Жұғу. Қылтүтіктік құбылыстар.
Жұмыс. Қуат. Энергия. Денелердің қозғалу бағытында әрекет ететін күштің жұмысы (А = Ғ / s; 1 Дж = 1 Н м). Қуат (N = A / t; 1 Вт = 1 Дж / 1с). Энергия (Е 
= mgh;
Е 
= m 
/2). Деформациялық серіппенің потенциялдық энергиясы (Е = k I /2). Механикалық энергияның сақталу заңы (W = E + E 
). Күш моменті. Жай механизмдер. Көлбеу жазықтық. Механиканың алтын ережесі. Механизмдердің пайдалы әсер коэффициенті (
= А / А 
100 %).
15 – дәріс. 8 сыныпта физиканы оқыту әдістемесі. Жылулық құбылыстар: ішкі энергия, жылу мөлшері және жұмыс. Атом құрылысы және электростатика элементтері. Ток күші, кернеу, кедергі. Электромагниттік құбылыстар. Жарық құбылыстары (3 сағ.)
Жылу құбылыстары. Жылулық қозғалыс. Броундық қозғалыс. Диффузия. Температура (Т = t + 273 K). Ішкі энергия. Жылуөткізгіштік. Конвекция. Сәулелену. Жылу мөлшері. Заттың меншікті жылу сиымдылығы (Q = cm(t - t ). Отынның меншікті жану жылуы (Q = q m). Механикалық және жылулық процесстердегі энергияның сақталу және айналу заңы.
Заттың агрегат күйлерінің өзгеруі. Балқу және қатаю. Меншікті балқу жылуы
(
= Q / m). Булану және конденсация. Қаныққан және қанықпаған булар. Ауаның ылғалдылығы (
= 
%. Қайнау. Меншікті булану жылуы (Q = r m).
Жылу машиналары. Термодинамиканың бірінші (Q = 
U + A)және екінші заңдары. Термодинамикадағы жұмыс (А = p V). Жылу қозғалтқыштары: іштен жанатын қозғалтқыш, бу және газ турбиналар, реактивті қозғалтқыштар. Тоңазытқыш машиналар. ПӘК: = Q - Q / Q = А / Q., = Т - Т / Т .
Электр құбылыстары. Электр өрісі. Электр заряды және оның сақталу заңы. Электроскоп. Өткізгіштер мен өткізбейтіндер. Атом құрылысы. Кулон заңы. Өріс кернеулігі, потенциалы. Конденсаторлар.
Кулон заңы. Қозғалмайтын зарядталған екі нүктелік дененің ваккумдағы өзара әсерлесу күші олардың зарядтарының модульдерінің көбейтіндісіне тура, ал ара қашықтығының квадратына кері пропорционал болады.
| |
Мұндағы k -пропорционалдық коэффициент.
Зарядтың өлшем бірлігі – Кулон (Кл). Бұл ток күші 1А болғанда, өткізгіштің көлденең қимасынан 1с ішінде өтетін заряд мөлшері.
Пропорционалдық коэффициент: k=9 109 Н м2/Кл2
Интернационалдық жүйеде (Sі):
k= 
Мұндағы ε0 электрлік тұрақты деп аталады. Оның мәні
ε0 = 8,85 10-12 Кл2/Нм2
Табиғаттағы ең кішкентай заряд электрон (немесе протон мен позитрон) заряды болып есептеледі
е=1,6 10 –19 Кл
Атом құрылысында электрон теріс таңбалы заряд болып табылады.
Электр өсірінің кернеулігі. Электр өрісі тарапынан нүктелік зарядқа әсер ететін күштің сол зарядқа қатынасымен өлшенетін шаманы электр өрісінің кернеулігі дейді.
. Бұдан 
.
Электр өрісінің кернеулігі өрістің негізгі сандық сипаттамасы болып табылады.
Нүктелік заряд өрісінің кернеулігі Кулон заңы бойынша q1= q2= q деп есептелген жағдайда
.
Электр өрісінің потенциалы және потенциалдар айырымы:
. (1В = 1 Дж/ 1 Кл)
Электр сиымдылығы: С = 
; С = 
. (1 Ф = 1 Кл/ 1 В)
Тұрақты электр тогы. Ток күші, кернеу кедергі және оларды өлшеу. Ом заңы. Меншікті кедергі. Өткізгіштерді параллель және тізбектей жалғау. Джоуль – Ленц заңы. Эртүрлі ортадағы электр тогы.
Электр тоғы пайда болуы үшін затта еркін зарядталған бөлшектердің болуы қажет және оларды қозғалысқа келтіру үшін электр өрісін тудыру керек.
