Дәріс. Мектептің физикалық эксперименті: демонстрациялық тәжірибелер және оларға қойылатын талаптар.

    Демонстрациялық эксперимент және оған қойылатын талаптар; фронталь лабораториялық сабақтар; физикалық практикум; физика бойынша үй тәжірибелері мен бақылаулар, экспериментальдық есептер.

    «Эксперимент» латынның «эхреrimentum», яғни сынау деген сөзінен алынған. Ал, «Опыт» - тәжірибе. 

  Мектептің физикалық эксперименті, кең мағнада алғанда, оқушыларға физика курсы бойынша білім берудің және оларда практикалық біліктілік пен дағдыны қалыптастырудың ас қуатты қаруының бірі болып есептеледі. Физикалық эксперимент ең алдымен оқушылардың физикаға қызығушылығын арттыру арқылы, олардың курстың оқу материалын едәуір жеңіл меңгеруін қамтамасыз етеді. Эксперимент, оқу үрдісінде физикалық шын құбылыстар, процесстер мен заңдылықтардың оқушылар санасында нақты бейнелерін жасайды. Осының нәтижесінде алынған білім едәуір терең және берік болып қалыптасады.

  Қазіргі кезде мектептің физикалық экспериментіне оның мынандай түрлерін жатқызуға болады: демонстрациялық тәжірибелер (физикалық тәжірибелерді, баспалық және экрандық оқу құрал-жабдықтарын демонстрациялау); лабораториялық жұмыстар, физикалық практикум, экспериментальдық есептер, үй тәжірибелері мен бақылаулар.

  Демонстрациялық эксперимент, ең бастысы құбылыстар, процесстер, заңдылықтар, кейбір приборлар мен техниклық қондырғылардың құрылысы мен жұмыс принциптері жайлы алғашқы мағлұматтардың қалыптасуы үшін қажет.

Мектептің физикалық экспериментінің ең маңызды да, үлкен бөлігін демонстрациялық тәжірибелер құрайды. Қазіргі кезде мектептің физика курсының оқу бағдарламасы бойынша 7-11 сыныптардағы демонстрациялық тәжірибелердің жалпы саны 230-ға жуық.

    Демонстрациялық эксперимент көбінесе мұғалімнің жаңа оқу материалын әңгіме, дәріс және әңгімелеу арқылы баяндау кезінде пайдаланылады. Сабақта оның орнын белгілеу материалдың мазмұнына қарай, мұғалімнің алдына қойған дидактикалық мақсаттарымен байланысты. Сондықтан көрсетілетін физикалық тәжірибелерді, баяндалатын оқу материалының органикалық бөлігі деп қарау керек. Жақсы ойластырылып қойылған демонстрациялық тәжірибе оқушыларда үлкен әсер қалдырады, оқу материалының терең және берік болып қалыптасуын, есте ұзақ сақталуын қамтамасыз етеді.

    Демонстрациялық тәжірибелерге қойылатын жалпы дидактикалық талаптарға мыналар жатады: көрнектілік; айқындық; қарапайымдылық; қауіпсіздік; сенімділік; уақыт бойынша шектеулілік. Осы талаптардың әрқайсысына жеке тоқталайық.

    1. Сыныптағы әрбір оқушы приборларды немесе қондырғыны және оларды құрайтын бөліктерді еркін көруі үшін көрнектілікті қамтамасыз етудің мынандай шарттарын орындау қажет:

    - демонстрациялық стол оқушы столдарынан едәуір биік болуы керек және оның үстінен оқушылардың назарын аударатын керексіз заттардың барлығын алып тастау қажет;

    - мөлшері едәуір үлкен, негізгі бөлшектері ашық боялған, шкалалары анық көрінетін арнайы жасалынған приборлар мен жабдықтарды пайдалану қажет және тәжірибені көрсету кезінде приборлар бірін-бірі қалқаламауы керек;

    - қажетті жағдайларда приборларды анық көрсету үшін ақ, қара және ақшыл бояулармен боялған, стол үстіне қоятын шағын экрандарды пайдалану керек;

    - приборлардың вертикаль жазықтықта орналасу ретін қамтамасыз ету үшін көтерілмелі шағын столиктер, штативтер, жәшікшелер немесе арнайы жасалынған әртүрлі деңгейі бар қорапшалар қажет;

    - горизонталь және вертикаль тұрған құрылғыларды, құбылыстарды экранда проекциялайтын (ФОС, графопроектор) приборларды пайдалану қажет.

    2. Демонстрация оқушыларға айқын көрінуі үшін ондағы приборлардың орналасу ретін дұрыс ойластыру керек. Егер тақтаға тәжірибенің схемасы сызылса, приборлардың орналасу реті де сол схемаға сәйкес болуы қажет.

8 дәріс. Мектептің физикалық эксперименті: зертханалық жұмыстар мен физикалық практикум жұмыстары. Үй тәжірибелері мен бақылаулар.

  Фронталь лабораториялық жұмыстар физиканың барлық тараулары бойынша алынған білімдерді нақты түрде тиянақтауға, жетілдіруге, дамытуға, қарапайым құрал-жабдықтармен пайдалана білу біліктіліктері мен дағдыларын қалыптастыруға мүмкіндіктер береді.

  Физикалық практикум оқушылардың курстың әртүрлі тарауларынан алған білімдерін қайталауға, тереңдетуге, кеңейтуге және жинақтауға мүмкіндіктер береді, техникалық приборлар мен қондырғыларға жақын, едәуір жетілдірілген біліктіліктері мен дағдыларын қалыптастыруға мүмкіндіктер береді, тәжірибемен байланысты мәселелерді шешуде өзбетімен жұмыс істей алушылық қабілеттерін жетілдіреді.

  Экспериментальдық есептер алынған білімдерді теориялық және тәжірибелік зерттеулерге пайдалана білуге және теорилық жолмен алынған нәтижелерді тәжірибелік тәсілмен тексеріге мүмкіндіктер береді.

  Үй тәжірибелері мен бақылаулар, жұмыстың істеліну барысында мұғалімнің бақылануынсыз, оқушылардың қарапайым тәжірибелерді өзбетінше орындау және дұрыс нәтижелер менқорытындылар алу жаттығулары болып есептеледі.

   Осылардың ішінде демонстрациялық эксперименттерге қойылатын дидактикалық талаптар ерекше. Демонстрациялық тәжірибелер көрнекті, қарапайым, сенімді, қауіпсіз және оқу материалымен тығыз байланысты болуы қажет.

   Фронталь лабораториялық жұмыстар – жалпыға белгілі, көпжылдық практика нәтижесінде өзін-өзі ақтаған оқыту әдісі болып табылады. Бұл тәсіл кезінде барлық оқушылар бірдей приборларды пайдалана отырып, тек бір ғана жұмысты орындайды.

  Физикалық практикум кезінде әрбір оқушы жұбы жеке тақырып бойынша лабораториялық жұмыс орындайды. Фронталь жұмыстарға қарағанда физикалық практикум жұмыстарының зерттеушілік және қорытындылаушылық жақтары басым болады. Бұл жұмыстар, көбінесе жоғарғы сынып оқушылары үшін оқу жылының ортасында немесе аяғында өткізіледі.

  Оқытудың техникалық құрал – жабдықтары қазіргі кездегі электроникалық технологияның өсуіне байланысты мүлдем өзгерді деуге болады. Мәселен, қазір бұрын қолданылып келген ленталы оқу кинофильмдері мүлдем пайдаланылмайтын болды, диафильмдер мен диапозитивтер өте сирек қолданылады. Қазіргі кезде мектептердің басым көпшілігі компьютерді, мультипроекторды, интерактивті тақтаны пайдаланады. Бірқатар жағдайларда графопроекторді пайдалану тиімді болып отыр.