Жалақыны құқықтық реттеудің әдістері.

Еңбекке ақы төлеудің мерзімді жүйесі жұмыс істелінген уақыт үшін ақы төлеуді тарифтік ставканың негізінде жүргізуді көздейді яғни бұл жүйеде қызметкердің жалақысы оның тарифтік ставкасына және іс жүзінде жұмыс істелген уақытқа байланысты болады. Мұндай жалақының мөлшерін келесі формула ойынша анықтауға болады.

 

Жм= Тс х У

 

Бұл жерде:

Жм – мерзімді қызметкердің жалақысы;

Тс – тарифтік ставка;

У – қызметкердің іс жүзінде жұмыс істеген уақыты (күндер, сағаттар, айы).

120-бап. Еңбек кодексі 2007ж. Еңбекке ақы төлеу саласындағы мемлекеттік кепілдіктер Қызметкерлердің еңбегіне ақы төлеу саласындағы мемлекеттік кепілдіктер: айлық жалақының ең төмеңгі мөлшерін; осы кодекстің 122-бабына сәйкес айқындалатын сағаттық жалақының ең төменгі мөлшерін;еңбекке ақы өтеудің ең төменгі стандарттарын;үстеме жұмыс үшін ақы төленуді;мереке және демалыс күндеріндегі жұмыс үшін ақы төлеуді;түнгі уақыттағы жұмыс үшін ақы төлеуді;жұмыскердің жалақысынан ұстап қалулардың мөлшерін шектеуді;жалақының толық және уақытылы төленуін және еңбекке ақы төлеу саласындағы мемлекеттік кепілдіктердің іске асырылуын мемлекеттік бақылауды; жалақы төлеудің тәртібі мен мерзімдерін қамтиды.

121-бап. Еңбек кодексі 2007ж. Жалақының мөлшері.

       1. Қызметкердің айлық жалақысының мөлшері қызметкердің біліктілігіне, орындалатын жұмыстың күрделілігіне, санына және сапасына, сондай-ақ еңбек жағдайларына қарай сараланып белгіленеді.

       2. Осы кезеңге белгіленген жұмыс уақытының нормасын толық атқарған және еңбек нормаларын (еңбек міндеттерін) орындаған қызметкердің айлық жалақысының мөлшері ҚР-ның заңында белгіленген айлық жалақының ең төменгі мөлшерінен кем болмауға тиіс.

Бақылау сұрақтары:

1. Вахталық әдіспен жұмыс еңбек кезінде жұмыс уақытын есептеу.

2. Мерзімнен тыс жұмыс.

3. Қызметкерді мерзімнен тыс жұмыстарға тарту.

 

 

14. Лекция тақырыбы: Жалақы. Қызметкерлерге кепілді және өтемақылық төлемдер.

Жоспары:

1. Жалақының минималды шегі.

2. Ең төменгі жалақы, өмір сүру деңгейі, айлық есептік көрсеткіштің арақатынасы.

3. Еңбекке ақы төлеу нормаларының жергілікті және жеке рөлі.

Лекцияның мақсаты: Кепілдік төлемдер мен қосымша ақылардың түсінігі және түрлері. Жалақы жұмыс берушінің қызметкер алдындағы жалғыз ақшалай міндеттемесі емес.

Лекцияның мәтіні:

       1. Жалақының минималды шегі.

ҚР еңбек заңдары бірқатар жағдайларда қызметкерлердің еңбек шығынымен байланысты емес, алайда кепілдік сипатқа ие төлемдерді төлеуді көздейді. Кепілдік төлемдер қызметкерлердің материалдық мүдделерін қорғау мақсаттарында көзделген және олардың жалақысын төмендетуге жол бермейді. Мұндай төлемдердің басты мақсаты - қызметкерлердің қалыпты өмір сүруіне жағдай жасау. 

       Кепілдік төлемдер ретінде заңда көзделген себепті жағдайларда қызметкерлердің өз еңбек міндеттерін іс жүзінде орындамаған уақытында төленетін төлемдер танылады. Олардың жалақыдан айырмашылығы мынада: жалақы еңбектің нәтижесінде төленсе, кепілдік төлемдер еңбек және оның нәтижелері үшін төленбейді, заңдарда көзделген жағдайларда еңбекке ақы төлеуді кепілдейді. Кепілдік төлемдер мына жағдайдарда белгіленеді:

       1. Қызметкердің мемлекеттік немесе қоғамдық міндеттерді орындау кезіндегі кепілдіктер “ҚР Еңбек туралы” заңының 80-бабы.Жұмыс беруші қызметкерді оның жұмыс орнын сақтай отырып, мемлекеттік және қоғамдық міндеттерді орындау уақытына жұмыстан босата алады. Мерзімді әскери қызметін өтеп қайтқан қызметкердің нақ сол әскерге шақырылған кәсіпорынға қабылдау кезінде басым құқығы болады.

Байқап отырғанымыздай, ҚР “Еңбек туралы” Заңына (80-бабы) сәйкес жұмыс беруші қызметкерді оның жұмыс орынын сақтай отырып мемлекеттік және қоғамдық міндеттерді орындау уақытына жұмыстан босата алады. Бұл депуттарды сайлау және олардың мәртебесі туралы заңдарға сәйкес депутаттық міндеттерді орындауына қатысты орын алуы мүмкін. Президентке үміткерлер, Парламент және маслихаттардың депуттары өздері тіркелген күннен бастап және сайлаудың қорытындысын жариялағанға дейін жұмыстан босатылады. Бұл кездегі орташа айлық жалақы мөлшеріндегі шығындар республикалық бюджеттің сайлауды жүргізуге бөлінген қаражатты есебінен өтеледі. Үміткерлердің сайлауға қатысқан уақыты олар өздері тіркелген күнге дейін мамандығы бойынша еңбек стажына есептеледі. Жалпы әскери міндет туралы заңда көзделген міндеттердің орындауға тартылған қызметкерлерге осы заңда көзделген кепілдіктер мен жеңілдіктер беріледі. Мерзімді әскери қызметін өтеп қайтқан қызметкердің нақ сол әскерге шақырылған кәсіпорынға жұмысқа қабылдау кезінде басым құқығы болды (ҚР “ҚР Еңбек туралы” Заңының 80- бабы). Жұмыс уақытында мемлекеттік міндеттердің орындаудың өзге де жайларына мыналарды жатқызуға болады: анықтама, алдын – ала тергеу органдарының, прокурордың және соттың шақыруы бойынша осы органдарға куә, жәбірленуші, сарапшы, маман, аудармашы,  куәгер және т.б.ретінде келу. Бұл жағдайды қызметкердің орташа жалақысын оның жұмыс уақытында  осы міндеттерге тартқан орган төлейді.

Мерзімді әскери қызметін өтеп қайтқан қызметкердің нақ сол әскерге шақырылған кәсіпорынға жұмысқа қабылдау кезінде басым құқығы болады. Оған бұрынғы жұмыс немесе осы ұйымдағы басқа жұмыс ұсынылуы мүмкін. Сайланбалы кәсіподақ органдарының мүшелері өз мүшелерінің мүдделерін қорғау мақсатында қоғамдық міндеттерді орындау  үшін кәсіподақтық білім алу, съездердің, Пленумдардың, төралқылардың, конференциялардың жұмысына қатысу кезінде жұмысынан босатылады. Жұмыстан бостау жағдайлары және еңбекке ақы төлеу тәртібі ұжымдық шарттарды және келісімдерде көзделеді (ҚР “Кәсіптік одақтар туралы” Заңының 19-бабы). Біліктілігін арттыруға және қайта даярлауға жіберілетін қызметкерлерге арналған кепілдіктер. “ҚР Еңбек турлы” Заңының 82- бабы.

Жұмыс беруші қызметкерді өндірістен қол үзіп, біліктілігін арттыруға және қайта даярлауға жіберілген кезде оның жұмыс орны мен орташа жалақысы сақталады.

Бұл жағдайда біліктілікті көтеру ретінде екінші мамандыққа үйренуді, кәсіби дайындықтан өтуді және т.б. білдіреді. Бұл жағдайларда қызметкерлердің жұмыс орны мен орташа жалақысы сақталады. Сонымен қатар, өндірістен қол үзіп, біліктілігін арттыруға жіберілген қызметкерлердің жұмыс орнының сақталуы мынаны білдіреді: егер қызметкерлердің біліктілігін көтеру аяқталған соң жұмыс беруші оған бұрынғы жұмыс орынын қамтамасыз ете алмаса, онда өзара келісімнің негізінде мамандығы немесе біліктілігі қызметкер біліктілігін көтергенге дейін істеген жұмысының мамандығынан немесе біліктілігінен төмен емес басқа жұмыс берілуі тиіс. Қызметкерлерді басқа жерге оқуға жіберген жағдайда оқу орнына баратын және қайтатын жол шығыны және жолда болған уақыттағы және оқу кезіндегі тәулікақылар (егер тамақтану тегін болмаса) төленеді. Сонымен қатар, жұмыс берушінің мүдделерін көздеп кадрлар дайындау үшін жұмыс берушінің өз қаражаты есебінен қызметкерді оқытуға немесе оқуға жіберуге құқығы бар. Бұл жағдайда жұмыс берушінің қаражаты есебінен оқыған, біліктілігін арттырған немесе қайта даярлаудан өткен қызметкер сол жұмыс берушіде тараптардың жеке еңбек шартында келіскен мерзімінде жұмыс істеуге міндетті. Қызметкердің бастамасы бойынша немесе қызметкердің кінәсі салдарынан жұмыс берушінің бастамасы бойынша жеке еңбек шарты бұзылған жағдайда жұмыс берушіге қызметкер өзін оқытуға байланысты шығындарда жұмыс істеу мерзімінің жұмыс істелмеген мерзіміне пара-пар етіп, толығымен  төлейді (ҚР “ҚР Еңбек туралы” Заңының 88-бабы).

Ұжымдық шарттарды және келісімдерді жасау кезінде келіссөздерге қатысқаны үшін кепілдіктер.