Марийым калыкла нӧлташ!..
Уке!.. Ораде рывыж-шамыч
Ышт пуыс илышыш пурташ!..
Марий еҥлан шке Юмынсуртшым
Юмак ыш пӱрӧ, очыни::
Марий гычат тушманже лекте,
Полшаш Ош Юмыжат ыш мий.
Ала тудлан пӱрен кӱшӱчак
Посна-посна кумал илаш
Да калык улмыжым тӱняште
Отеш кумалын ончыкташ?
Ой, йӧсӧ чот…Моткочак йӧсӧ...
Шӱмемым пуйто овартат!..
Пудеште!.. Ой, Пикелык…Пы-тыш…» -
«Пакта-а-ай!..Тый илышаш улат…» -
«Пикелык…Тау…Иле сайын…
Шкететым…чаманем…кодем…» -
«Уке-уке!..От кае тые!..
Тый пеҥгыде…Мый ӱшанем…» -
«Вучат шочшем-влак тушто…Маша…
Да уныкам верч ойгырат…» -
«Руш, маныт, Светозарым налын…» -
«Илаш тудлан пӱрен Юмак…»
ПИКЕЛЫК ШОРТЕШ…
«Ой, поро, патыр, кугу Юмо!..
Кузе илаш? Ку-зе ил-аш?
Кум пӧртыштӧ мый шкетын кодым…
Могае шучко пӱрымаш!..
Кузе ме илышна сӧралын!..
Ыш сусырто торжа шомак…
Пактай шотлен чыла йочажым…
Шотленыт тудым эргыж-влак…
А шешкына-влак суксо ыльыч –
Пашаче да шыма чонан…
Кӧраныше осал еҥ-шамыч
Шӱгарым кӱнчышт чылаштлан…
Кузе илаш мылам умбакше?
Кум пӧртшӧ дене мом ышташ?
А вольыкшо? А мӱкш отарже?
А апшаткудым куш чыкаш?..
Могай те лийында пашаче!..
Лач порым еҥлан шоненда!..
Кидда-йолда пашаште модын…
Туштак пиалым ужында!..
Мом кидыш суртыштем ом нал мый…
Да кушко ом кай сомыл ден…
Чучеш туге: вучат озаштым …
Да толыт нуныштат вашке…
Пактай… Мый тыйым колымешке
Эн порын тӱҥалам шарнаш:
Могай ушан да поро ыльыч!
Пиал – тыгайым йӧраташ.
Каласе, чынак, мом ышташ да
Кузе илаш ынде мылам?
Молан тыге эр ош тӱня гыч
Те кайышда? Ала шӧргам?..
«Мом ойлыштат тыгайым?
Кудалте луктын уш гычет!
Тый Юметлан каласе таум:
Ешда гыч тый, кеч шкет, илет!
Тугеже илыш йомын огыл!..
Ӱшане Юметлан…Мылам…
А мом шогет тыге тый лӱдын?
Ах, палынет, кӧ мый улам?
Улам Суртводыж…Йолташда мый…
Эре пырляк мый иленам…
Пеш чаманем: марий кокла гыч
Сай еҥым лыҥ йомдаренам.
Кӧ мом ыштен ыш шукто, тудым
Чылан пырля ме ме ыштена…
Марий еҥ верч шогаш ик ешла
Кунам-гынат тунемына!
А кызыт каҥашем тыгае:
Пу тулыклан суртет-печет;
А уто вольык, мӱкш кӱлеш мо?
Ужале…Ит орлане шкет…
Тунам ок йом Регеж илемна,
Эше сайрак лиеш ала?
Да калык мурызын пашажым
Марий еҥ порын шарналта.
«Ушан оетлан пешак тау!..
Но йӧсӧ мыланем, товат...
Йолташлан лийже ыле Сайын
Кеч пырысше – уке тудат.»
Таза пӧръеҥ кудывечыш пурыш:
«Марий тӱня йыр-ваш шортеш:
Леведын илемдам сур ломыж…
Вет йоҥгыш лӱмжӧ кумдыкеш…
Мыняр еҥ лие ӱмыр лугыч.!..
И кажныже – чолга марий…
Тек кийыме мландышт мамык лийже…
Шортде чыташ ок сите вий
Сай эргыдан…лыҥ шӱвыр кодын.…
Ончал каяш ман толынам…
Тыгай уста еҥ лийын огыл
Марийын але нигунам…
Кӧраныше еҥ-шамыч тудым
Мемнан деч ойырышт вашке…
Марий тӱняште Сай гай тале
Шочеш мо шӱвырзӧ ынде?
Сандене Сайын шӱвыр-влакшым
Шотан еҥ кидыш пуэна.
Шалатылын, йомдарена гын,
Кузе да кушто муына?
Айда ондак мутланым ончыч…
Изишак чайым йӱына?»-
Айда тугеже Сайын пӧртыш,
Мутланена, кузе лийман?
«Ковэ!» - тудлан йоча йӱк шоктыш…
«Ковэ!» - Демид ден ватыже шогат…
«Ой, Юмо!.. Светозар?!..Кушечын?
Могай куанже! Очень рат!..
Как бабушка, я… очень рат я!..
Пасибэ, русские друзья …
Меня зовут Пикелык…
Матрёна вет?…жена твоя?..» -
Живёте вы, Демид…Матрёна…
В времянке…Внук есть дом родной…
Не против коль…То приходите…
Жить будем мы семья одной…
А где мой Светозар? Наш внук… мой?
Он только рядом был сейчас!..» -
«Я здесь, ковэ! – ача-аважын пӧрт гыч
Пелештыш руш-марий йоча.
2012 ИЙ, КӰСОТЫШТО
Тиддеч вара тӱжем ий эртыш…
Мом возенам – уке кышат.
Пӱртӱс да калык ой-влак веле
Ту жап нерген каласкалат.
Корем, эҥер, чодыра да курык...
Чылаштын лӱм акрет годсак!
Кӧ лийыныт: осал ма поро, -
Но калык ушышто садак.
Арам чай огыл тиде верым
Илемлан ойырен Регеж?
Мыняр вер-шӧрым ужын коштым,
Тудак гына шкеж дек ӱжеш.
Айста ончалына кӱсотыш…
Тыгайже лийын визытат
Ялна йыр мыйын рвезе годым…
Да нуно улыт кызытат.
И кажне тукымын - шке ото…
И кажне семынже вӱчкен:
Шкеж деке порын ӱжын икте,
А весе гын, шкеж деч поктен.
Тачат монден ом керт Ведатым,
Ӱлӱл Регеж гыч кугызам:
Кумалме йӱкшӧ сымыстарыш
Сукалын шинчыше йочам.
Кузе йоҥгалын тудын йӱкшӧ?
Кӱсотым йыр шергылтарен!
Тыгай йӱклан, артист эсогыл,
Кертешыс порын кӧранен.
Чонем коршта: кум пӧрт вел кодын…
Шоҥгемын вич кӱсотынат….
Мый ӱшанем: еҥ-влакым Юмо
Тушкат конда кунам-гынат.
2012 ИЙ, КОК МАРИЙ ИНТЕЛЛИГЕНТ КУТЫРА
«Тый лудынат Регеж Васлийын
У возымыжым, пошкудем?» -
«Прости, рушла…Конечно, начал…
Но бросил в стол…» - «Молан тыге?»
«Вопрос он ставит о Юмынсурте…
О строительстве его…
Где он читал? И где писали?
И это всё фантазия его!
Не мог вопрос о Юмынсурте
Перед марийцами стоять:
С седых времён они молились
В кисото…Зря нельзя ругать!
Для них кисото – свято место,
Родной любимый уголок…
И где бы ни был….кочевал ли …
Там только с ними был их Бог» -
«Кӱсотым автор ялт ок вурсо –
Мӧҥгешла, йӧрата гына:
Мокта кеч Юмынсуртым, тудо
Кӱсото верчын коляна.
Ужнеже отым шнуй вер семын,
Ӱжеш санденак аралаш…
Но Юмынсуртымак чоҥат гын,
Кӱлешыс тудымат мокташ!
А Юмынсурт тунам чот кӱлын –
Марийым калыкла ушаш.
Тидлан вел мо?Айдеме семын
Илаш марийым туныкташ!
И Юмынсурт чыла марийлан,
Шоненыт, лийже илыш школ.
Но тидым умылаш ышт тырше,
Кӱлешлыкшым чылан ышт кол.» -
«А почему всё ж надо было,
В конце горел, чтоб Юмынсурт?
И все в пожаре гибнут, даже
Злодей, Эшмета враг Арсут?
Эшмет как будто враг народа…
Он должен был остаться жить…
Здесь что-то не понятно стало:
Кто? Человек иль Бог всем мстит?» -
«А титаканже кӧ, манат гын,
Вашмутым лудшо кычалшаш…
Тыштак дыр эпосын сӧралже
Да авторын у сеҥымаш?» -
«О сколько эпосов я знаю,
Везде борьба - иль смерть иль жизнь?
Людская кровь текла рекою…
Читешь и сидишь –дрожишь.
А здесь течёт жизнь плавно, мирно…
Всегда в работе…В песнях вся!
Ужель народ наш так не злобен?
Ужель нам люди – все друзья?» -
«Шонем: тидат, тудат чын йодыш!
Айдеме, йӧсым чытымек,
Кертеш мо ыштылын осалым,
Илаш у семын тӱҥалмек?
А Юмынсуртын кӱлмым таче
Марий карт-влак шкештак ойлат,
Но Юмынсурт уке нигушто…
Ала почман улмаш ожнак?
Но тӱҥжӧ, Юмынсурт вет огыл …
Тӱҥ шоныш шеҥгелан кодеш…
Мом тушто палемден кодалме,
Руашла таче чумырген толеш.
Тунам чер веле палдырен гын,
Пактай раш тудым шижылден:
Регеж карман верч веле огыл,
Шке калыкше верч ойгырен!
Регеж карманыште шып таче…
Мардеж гына шӱшкен коштеш…
А чер кушкеш, эрла мом тудо
Шем рокышко урен кертеш?
Сандене эпосым чытенак
Мучаш марте лудаш кӱлеш:
