Илалын, тудым мондена гын, 1 страница. Ме пуштына шке калыкнам:

Ме пуштына шке калыкнам:

«Нимо деч шерге, эн кугу поянлык,

Мом мыланна кугезына коден,

Ола ден ял-влак огыл/ от му нуным!/,

А шочмо МА-РИЙ йылмына, родем.

Марийын йылмыже, ойлат, незерле,

Ме шке незерышке савырненна:

Пеш неле, йӧсӧ ойым, шонена гын,

Марла ойлен яндарын кертына!

 

Марий йылме,

Шочмо йылме –

Калыкнан аралтыш, юзо вий.

Марий йылмым,

Шочмо йылмым

Мон-де-на гын, калыкнат тунам ок лий.

 

Яндар ок лий гын вӱд я кочкышнаже,

Ме тудым ӧрдыжкӧ шӱкалына.

Молан тугеже шочмо йылмынажым

Йот калыкын шомак ден варена?

Тушманын сар куралже шучко огыл –

Вийна сита тушманым чактараш.

Вӱр деч поснат ме пытена тӱняште,

Кунам ме мондена марла ойлаш.

 

Марий йылме,

Шочмо йылме –

Калыкнан аралтыш, юзо вий.

Марий йылмым,

Шочмо йылмым

Мон-де-на гын, калыкнат тунам ок лий»

 

ОМО

 

Мый таче йӱдым омым ужым –

Эшмет коремыште улам.

Вик тудым мые ыжым пале,

Эре кеч туштак иленам.

 

Шонем, корем-влак улыт келге,

Эҥер пеш писын йогалеш,

Йырваш чодыра гӱжла куатлын,

Покшелнак курык волгалтеш…

 

Кожлам эртальым…Кайык, янлык…

Эҥер, шонет, ялт шолешак.

Йӧра кеч шым шуҥгалт поргемыш -

Кодам чай ыле тушанак!

 

А воктенак кӱвар улмашын,

Кӱвар лишнак – ороллеваш.

Лач тыштак лие ик оҥайсыр…

Могайжым верештеш ойлаш:

 

Марла ойлен, еҥ-влак шогеныт;

Ойлем, но мыйым огыт кол….

Воктекышт мийышым…Пелештальым…

Лишкем эсогыл огыт тол…

 

Адак йодам – вашмут ок шокто…

Колам мый нуным сайын, раш:

Пошкудышт-шамыч ӱшаненыт

Йот деч илемым оролаш.

 

Мый ӧрын шогылтам воктенышт,

Кеч нунылан уке улам:

Кузе лияш да мом ышташ гын?

Йот еҥла, шылын, кораҥаш?

 

Мый, лӱдын-тоштын, чынак, кайышым –

Верештым рӱдӧ курык вак.

Эшмет коремым ыжым пале:

Кӧ тӱсшым вашталтен чотак?

 

Мый кенета шогальым, тӱҥын:

Ала тыш тольым аҥырген?

Мый тудым паленам ялт весым!

Кунам да кӧ тынар чоҥен?

 

Шогат пӧрт-влак, шырге, радам ден…

Эше киш пуш йырваш ӱпша.

Ик пӧрт ден весым пече огыл -

Ала-могай туннель уша.

 

Шым умыло кузежым сайын –

Озашт деч, очыни, йодман.

Кок пачашан пӧртат волгалтыт…

Да мыйым авалта куан.

 

Мый ошкылам урем ден, ончышт…

Еҥ-шамыч мыйым огыт уж.

Коклаштышт шокшын мутланалын,

Чылан вашкат пеш ала-куш.

 

Но кенета воктенак кольым:
«Токтар?.. Токтар!.. Мый кӧм ужам?!..» -

Сай палыме, векат, вашлийыч,

Да раш мутланымым колам:

 

«Кушеч, кузе тый толын лектыч?

От кой дыр шинчамлан?.. Ӧрмаш!

Мо тыйже… Мо… Сулий* воктене…

Ешет ден кодычыс илаш!» -

 

*Сулий – Уралысе эҥер, рушлаже – Сылва

 

«Чын… Кодым… Но илыш тушто…

Тӱжвач гына сӧрал коеш…

Чылт вес йӱла… Йот мут… Йот муро…

Пырля илен, йомаш лиеш…

 

Те кайышдат, чонем пустаҥе…

Ош кече петырныш, шонет…

Чыла ойлаш гын, от ӱшане,

Да копыж шогалеш ӱпет…

 

Ну, икманаш, тендам кычалын,

Идалык тольым мый, Эшмет…

Тетла ом ыште мый орадым –

Пеленак лийже калыкет!» -

 

«Ох, куандарышыч тый мыйым -

Лач жапыштыже толынат:

Кугу айо мемнан ден таче…

Эн шерге унана лият!»

 

Нигӧм чарен мый шым шогалте,

Мутланыме кеч шуын чот:

Нигӧ ок уж, нигӧ ок кол гын,

Могай пайда, ойлен мо шот?

 

Мый лӱдыктем гына лач нуным:

Иялан ӱшанат докан?

Уке чай атеист коклаштышт?

Оккӱлым ойлышташ лӱдман!

 

Мый нунын ден аланыш* тольым –

Лыҥ тушто калык погынен:

Сӧрал чиеныт тошто семын…

Вучат пайремым, чон йӱлен.

 

*Алан – площадь

 

ПАЙРЕМ ТӰҤАЛЕШ

 

Вот калык ончык рвезе лекте –

Пайрем вургем, чыла марла.

Тӧтрӧт пуч йӱк куатлын йоҥгыш…

А семже чучо ялт маршла!

 

Вашталтыш тудым ик чал шоҥго –

Ойлаже чылт мурымыла:

«Эсен лийза, пошкудо-шамыч!

Чылам айо ден вӱчкена.

 

Чонна чӱчка, мура пырляште –

Мемнан у илыш тӱҥалеш» -

«Кӧ тиде, тый палет?» - «Ом пале» -

«Тышечынак. Лӱмдат - Регеж» -

 

«Молан мурен ойла шомакшым?» -

«Эрвел эллаште лиеден.

Туштак тыге ойлаш тунемын

Да чӱчкыдын ойла мурен» -

 

«Шукерте огыл тӱня мучко

Илемым ме кычал коштна.

Ош Юмыланна Тау! Тыште

Сурт-печым ӱмыреш муна.

 

Тыш толмыланна ик ий теме,

Айдеме улмылак чучеш.

Кузе илаш, тӱзаш элнажым,

Чон почын кутыраш кӱлеш. –

 

Регеж чарналтыш, но тунамак

Пелештыш, пералтен йӱклам. –

А ынде илемнан вуйеҥже –

Эшмет он саламла тендам!»

 

Эшмет мер калык ончык лекте

Да шергылте кид совымаш.

Мый ӧрымат: оза айдемым
Жапленыт тунамак улмаш.

 

Эшмет нӧлтале кидшым кӱшкӧ:

Таум ойла, чарнаш йодеш?

Лыпланыш сово йӱк шоҥ семын,

Да тудо мутшым тӱҥалеш:

 

ЭШМЕТ КУЗЕ ИЛЫШАШЫМ УМЫЛТАРА

 

«Айо ден, поро пошкудем-влак!

Айо ден, родо-шамычем!

Айо ден, корным ончыдегыч

Пайремыш толшо таҥ-влакем!

 

Шукерте огыл тиде мланде,

Айдемым колыштде, илен.

А таче Юмын вийже дене
Пиал илемыш савырнен.

 

Тыш толмылан идалык теме.

Чонем коршта, чонем шортеш:

Мыняр еҥна корнешан йомо,

Мыняр еш кодо йот элеш!

 

Ик мушкындыла илаш шочшо

Ме пырчын-пырчын илена.

О патыр Юмо! Лий тый поро,

Ушнашак полшо мыланна!

 

Кузе те иледа, марий-влак?

Чыла сай илышыштыда?

Иктат ок полшо ӧрдыж еҥ гыч –

Ӱшанже лач шканнак гына!

 

Ыш сеҥе Жап марийым, тодыл,

Чечен эрлалан - ӱшанна!

Чара вереш илаш тӱҥалын,

Кузе кундемнам тӱзышна!

 

А калыкна пашаче, поро.

Полша чот ойгыш вочшылан.

Келшен, ваш умылалын веле

Ме лийына чын пиалан.

 

А кӧн сурт-печыже уке гын,

Эрлак вӱмашке ушныза –

Уке гын йӱштӧ – пӧрт воктенак -
Кода леведыш деч посна.

 

Да кочкышат лийшаш ситале.

Уке гын, пагарда туртеш.

Тендам чодыра пукша гын кызыт,

Эрла тудат лумеш йомеш.

 

Те тыршыза налаш ушкалым –

Айдемын вийже шӧрыштат.

Каза ден шорык лийже кажнын,

Илаш полшат чыват-комбат.

 

Тений моткоч эр тольо шошо…

Мӱкш игым эр санден колта.

Чодырашке каеда, пасушко -

Мӱкш ешым кучеда ала?

 

Йодам: кычалза тӱрлӧ йӧным!

Мо лыҥ - вашталтыза ваш-ваш.

Кӱчен кошташ, шонем мый язык!

Чылан тунемза аныклаш.

 

Нужнажак огыл тиде мланде,

Илашна кӱлшым лыҥ муат.

Шот дене кучылтман ты погым,

Кӧ локтылеш, тушман тудат.

 

Эрласына йоча-влак улыт, -

Да рвезым тудо ончыкта, -

Паша гына, ит мондо, шольым,

Айдемым порын волгалта.

 

Толеш тугай жап шочмо элыш,

Да ош тӱня пален налеш,

Кузе, шке эрыкшым саклалын,

Марий ик ешла илалеш.

 

О калыкем! Ит мондо Юмым!

Тудлан ӱшане шочшыжла,

Тунам ме ош кава йымалне

Чынак айдеме лийына!»

 

Шке еҥжым калык рӱж ужатыш –

Шӱм-чонжым, витне, пудыратен,

Да вик йоҥгалте юзо шӱвыр,

Да лекте ик чочой шоктен.

 

Шоктен сӧрал, сем ден илалын,

А семже – тоштымарий сем.

Лӱҥген, тавалтенат колталын…

Маннеже: илыза мурен.

 

Кунам кок каче, ӱдыр лектыч,

Семат йоҥгалте веселан.

Чал шӱвырзӧ рвезеште пуйто –

Да капшым тодыштын чолган.

 

А шӱвыр куанен йочала

Да, шӱдӧ лукын, юарла!

Кок каче тавалат «еҥгаштым»

Кузе устан – ӧрат гына.

 

Ончем да кугешнен шогем мый:

Ожнат марий мотор илен!

Кид чыгылтеш, но мый ом сово:

Кертамыс еҥым лӱдыктен.

 

Шыпланыш калык…Ок шалане…

Вучалыт ала-мом эше…

Регеж чарашке угыч лекте,

Почешыже – Тосурт Эшмет.

 

ЭШМЕТ ЫШТЫШАШ ПАШАМ ПАЛЕМДА

 

Эшмет – илемын тӱҥ вуйеҥже –

Ончале калыкым тӱслен
Да, шоналтен, ойлаш тӱҥале

Шке ойжым шӱмышкак шуктен:

 

«И пӧртымак лӱмдем кум семын:

Тӱшка пӧрт, Юмын сурт, Мер* пӧрт…

Марий чонлан могайже лишыл,

Каласыза, ида те ӧр.

 

* «Мӧр/земляника/» слышится иноязычному товарищу как «мер»

 

Кок пачашан кугу ик пӧртым –

Ме чоҥена илемыште тений.

Марийлан тудо юж ден икте,

А юж уке – илаш ок лий.

 

Чыла кундемысе марийым

Рӱдерла тудо ушышаш-

Тунемме, каныме, кумалме

Вер-шӧрышкӧ савырнышаш.

 

Пашам ышташ тӱҥалыт тушто

Ушан, уста, чолга еҥ-влак -

У йӧным илышыш пурталын

У шӱдыр-шамычым чӱктат.

 

Кум лӱм гычет вара могайже

Тендан чондажым ырыкта –

Тыгай денак ме тудо пӧртым

Тений чоҥаш тӱҥалына.

 

«Эшмет, тӱшка пӧрт тые маньыч –

Тырмам*мо шонеда чоҥаш?» -

«А кушто ужынат мӧр пӧртым? –

«Мӧр огыл – ше-мер-пӧрт лийшаш» -

 

*Тырма /Регеж марийла/ - тюрьма

 

«А Юмын сурт молан ок келше?

Молан тыге лӱмдаш ок лий?

А кушто Юмо, тушто илыш,

Да айдемат лиеш чын вий!» -

 

«Кӱлеш тугеже Юмын суртшо?

Огеш лек утыш отына?

Чоҥаш кӱлеш мо лӱмын суртым

Мемнан ден Ош Юмыланна?

 

Ида ӧр, йоҥылыш шым ойло,

Кӱлеш мо Юмын сурт, чынак?

Мемнан сурт-пече кажнын уло,

Да илена, кумал, туштак.

 

Кумалме тӱҥ верна кеч ото –

Илемын, ялын, калыкнан –

Но пеш шуэн ме тушко лектын

Кумалына Ош Юмылан.

 

Мечетьышт уло мусульманын,

Буддистын – шкеныштын дацан,

Еврейын – синагогышт…Рушын –

Кӱ черкышт уло… А мемнан?

 

Мемнан лач ото! Ну а тудо

Сурт пече огыл – чашкерак!

Сандене мемнанат тыгае

Шнуй Юмын вер лийшаш, чынак.

 

…Мый кызыт ожно лийше чыным,

Тореш одал гын, ойлынем.

Шоналтыза, кузе кугезе

Марий айдеме орланен?

 

Кунам да кушто отыш лектын,

Кумалме койыш шочылден?

Пӱртӱс-ава марийлан вийым,

Кунам те шонеда, пуэн?

 

Эше чот ожнак калык семын

Ме палыме онал улмаш:

Посна еш дене, тукым дене

Ме перныл коштынна йыр-ваш.

 

А южо калыкын тунамак

Тӱняште лӱмжӧ мӱгырен:

У деч у мландым шкенжын кидыш

Вӱр дене кулыш савырен.

 

Марий ужеш, тунамак нуно

Шке юмыштлан кумал илат:

Чоҥалыт черкым, вийым, ушым

Пиалым йодын сӧрвалат.

 

…Марий, чот нойышо, кыралтше,

Тыгай ик черкышке пура –

Шке Юмыжым шке ешыж дене

Саклаш осал деч сӧрвала.

 

Вес Юмылан кумалшым ужын,

Вес шӱлыш пуйто йыр пӧрдеш,

Марий ешетым тусо калык

Кырен, ятлен поктен луктеш.

 

Кузе илаш, марий ок пале

Да чашкереш шинчеш канаш –

Шке ешыжлан, азала шортын,

Чон йӧсын тӱҥалеш ойлаш:

 

«Уке мемнан, марийын, черке…

Уке марийын илемжат…

Санденак, кушто лийын, тушто

Ме перныл коштына алят.

 

Пӱртӱс гына мемнам кеч-кушто

Авала порын арален:

Пукшен, йӱктен, чиктен, саклалын

Да Юмын шӱдымым шуктен.

 

Пӱртӱс-ава чаманыш пуйто –

Марий-влак ылыжыч вигак:

Тажа да патыр веле огыл,

Эсогыл черле, шоҥго-влак.

 

Маскан гай вийым нуно шижыч…

Да поро койышым куэн…

Усталык шӱшпык дечын тольо…

Пӱртӱс-ава чыла пуэн!

 

А жап эртен, тугак марий-влак

Иленыт суртышт деч поснак…

Пеш йӧсӧ-неле-шыгыр годым

Чашкерыш кумалаш вашкат…

 

Тыгак марий йӱлашке пурыш

Кӱсотышто кумал коштмаш...

Шоналтыза ынде: кӱлеш мо

Шнуй верым марийлан чоҥаш?

 

Мый тыш ӱжнем Регежым… Тудо

Чыла радамын каласа:

Тора эллаште шуко коштын –

Кузежым-можым пала сай»

 

ЮМЫНСУРТ МАРИЙЛАН КӰЛЕШ МО?

 

Эшмет тунамак корным пуыш,

Да лекте шоҥго кугыза.

Иктат тудлан ыш кыре совым…

Увер, чынак мо, чот рӱза?

 

Регеж ойлаш тӱҥалын ыле,

Ик рвезе лугычын ышта:

«Те Юмылан тугеже суртым
Чоҥынеда?..Ала сита?

 

Уремыште илат мынярын!

Сурт-печышт, вольыкышт уке…

Ондак чаманыза айдемым!

Кузе лиеш илаш тыге?

 

Тунар поян те улыда гын,

Ныл век оксам кышкаш молан?

Тугеже чоҥыза те пӧртым

Чолак да тулык-шамычлан» -

 

«Тыге ойлымылан, чон почын,

Мыят, чон почын, тауштем.

Да шӱмым туржшо йодышланда

Тугак, чон почын, вашештем.

 

Пӱрен улмаш пеш йӧсӧ илыш

Шочмемже годымак мылам.

Мый кум ганат, шӱм шогалмеке,

Ойлат, илалын кодынам.

 

Мый кушто гына лийын омыл?

Ача-аван налятышт деч

Ватем ден ме шылна йот элыш,

Каяш чот йӧсӧ ыле кеч.

 

Туштак кум йыгыр эрге шочо…

Те нуным сайын паледа…

Ватем гына - марий ош йӱксӧ

Эр нуным тулыкеш кода…

 

Кычалын коштшыла илемым -

Юмак пӱрен улмаш, векат?-

Вашлийына тендам тораште

Да улына пырля тачат» -

 

Регеж чарналтыш да ончале,

Кушечын лектыт да ойлат,

Да ямде улмым шижын, тудо

Пелештыш кугешнен, товат. -

 

А ынде мыйын эргым-шамыч –

Кум йыгыр: Сай, Пешсай, Энсай –

Муралыт, пералтат, шокталыт!

Йодам аклаш уда ма сай?

 

«Ой, коремже келге,

Вӱдшӧ лач шагал.

Ах, кузе имнемым

Йӱктышаш ала?

 

Илышнаже йӧсӧ,

Йӧсӧ пеш илаш…

Кузеракын кӱчык

Ӱмырнам шукташ?

 

Кодыш авайнаже

Орланен илаш…

Кеч моткочак неле,

Верештеш чыташ.

 

Тулыкшак онал ме –

Ачана пелен.

Но шортеш чоннаже,

Авайнам шарнен»

 

Нер шупшын нюслымо шоктале…

«Сита шорташ! Айста куршташ!» -

Но чал Регеж лач шыргжале…

Тӱҥальыч угычын мураш:

 

«Пӱрӧ ден пурам шолташ

Кӧгӧрченым ме йодна,

А тӧрза ӱмбал сарсижым

Комакаш олташ йодна.

Ой-ой,ой-ой, ой-ой-ой,

Комакаш олташ йодна.

 

А кондаш эҥер гыч вӱдым

Ме вӱтельыжым йодна.

А пасу ӱмбал турийжым

Ме мелнам кӧшташ йодна.

Ой-ой, ой-ой, ой-ой-ой,

Ме мелнам кӧшташ йодна.

 

А уржа кокласе каршым

Ме унам ӱжаш йодна.

Шырчыкым капка воктене

Вашлияш унам йодна.

Ой-ой, ой-ой, ой-ой-ой,

Вашлияш унам йодна.

 

Погыныш кунам лыҥ калык,

Ме пайремым тӱҥална.

Ой-ой, ой-ой, ой-ой-ой,

Ме пайремым тӱҥална.

Ой-ой, ой-ой, ой-ой-ой,

Ме пайремым тӱҥална»

 

Адак ала-кӧ чот карале:

«Сита мураш! Айста куршташ!»,

Да чал Регеж лач шыргыжале –

Тӱҥале угычын ойлаш:

 

«Поянлыкна, ойлем, ом шылте –

Пашаче лу кидна гына.

Кӱлеш гын полыш – ида вожыл,

Полшаш ме ямде улына.

 

Изи годсекак, ӱмыр мучко,

Марий лӱм ден кугешненам.

Эсогыл мӱндыр йот эллаште

Тудлан полшаш мый шоненам.

 

Нимоак шке гыч шочын огыл,

Кеч Юмын суртымак налаш.

Кузе рӱжгӧ еҥ-шамыч тушто
Рӱдерыш коштыт кумалаш!

 

Тунамак тиде шоныш шочо –

Марийлан Юмын сурт кӱлеш:

Пиалжым таптымаште тудо

Апшаткудет гаяк лиеш!» -

 

«Ме улына марий, сандене

Ит таҥастаре тый мемнам -

Пӱртӱс лоҥгаште шочын-кушшым –

Вес калык дене нигунам!

 

Илат йӧршеш вес семын нуно –

Шке семынышт мурат-куштат…

Марий еҥлан келшалшын тыште

Илынена сӧрал меат» -

 

«Моткочак тиде поро шоныш –

Тыгак марий еҥ илышаш.

Эше сӧрал илаш лиеш гын,

Молан кӱлеш тореш шогаш?

 

Йоднем мый, кӧ марий чонан гын,

Кӧ калыкше ден кугешна,

Шканда шкеак те улыда мо

Осалым шонышо тушман?

 

Те ужнеда уке марийым

Маска гай патырым, йолташ?

Тугеже Юмын сурт марийлан

Вий таптыше кудет лийшаш!

 

Те ужнеда уке марийым

Ур гайымак чолгам, йолташ?

Тугеже Юмын сурт марийлан

Чолгалык кожлана лийшаш!

 

Те ужнеда уке марийым

Сар шӱшпык гай устам, йолташ?

Тугеже Юмын сурт марийлан

Усталык памашна лийшаш!

 

Те ужнеда уке марийын

Тӱня йыр ушыжым, йолташ?

Тугеже Юмын сурт марийлан

Ушан полат гаяк лийшаш!

 

Шоналтыза вуйда йыр сайын,

Кӧ порым калыклан шона,

Кӧ тудым иктыш ушынеже,

А кӧ гын ойыра гына»

 

ӰЧАШЫМАШ ТАЛЫШНА

 

Регеж чарналтыш…Йыр ончале

Вуйеҥым ӱжӧ калык дек:

«Эшмет, иктешлымаш деч ончыч

Мом калыклан тый каласет?» -

 

«Палет, Регеж, чынак, мый таче

Моткочак пиалан улам» -

«Пайрем маннет?» - «Уке, пайремым
Мый кечын эртарен кертам.

 

Моланжым кызытак палет тый:

Мый калык ончыко ӱжам

Кычал илемым коштмо годым

Уралеш кодшо йолташнам.

 

Токтар!..Токтар, тол тышке, лишке…

Ит шого ӧрын нимыняр…

Каласе, молан шкетын кодыч

Да мом тый умылышыч, Токтар?» -

 

«Кутыреда, марий родем-влак!

Пайрем ден саламлем тендам!

Адак пырля улмыланна мый

Йочала куанен кертам!

 

Ик ий вел ыжым уж тендам мый…

Нӧрепла чучо ош тӱня…

Марий улмем мондем ман лӱдын

Илальым йомшо турняла.

 

Йӧра, ешем пеленак лийын

Марла ойлаш, марла мураш…

А калык деч посна илалын
Лиеш тӱняште ялт йомаш!» -

 

«Сулий воктенже молан кодыч?

Тый шонышыч, ме йомына?» -

«Кол келгым кычалеш…Тыгайже,

Мый шонышым, Сулий гына…

 

Узьмакле верымат айдеме

Карген да локтылын кертеш…

Пӱртӱсшак веле тушто сылне…

А илыш…Илыш йӧсӧ пеш:

 

Туштат уке марийлан эрык…

Чылан ужнешт мемнам кулеш…

Толна санденак тендан деке,

Да угыч шочмыла чучеш.

 

Мый эрыкым лач тыште шижым…

Моткоч сӧралын иледа!..

Мый товатлем - мемнан лиешыс

Тендан чеченле илемда!» -

 

«Токтар, тый кольыч, Юмын суртым

Оза-влак тыште чоҥынешт?

Марий еҥлан тыгай оралте

Кӱлеш уке, кузе шонет?» -

 

«Моткоч сай йодышым нӧлтальыч…

Кӱлеш вел огыл – чоҥыман!

Мыят вием шуталме семын

Полшаш тыланда тӱҥалам.

 

Ала, чынакак, Юмын суртшо

Мемнам ик мушкындыш уша,
Да ме кугу осал тӱняште,

Чынак, Онар гай лийына?

 

Посна-посна илен, уке гын,

Ме калыкла ялт йомына –

Темдалыт иктым-весым-кумшым,

Да шыҥала ме пытена» -

 

Пален лийза: пашаште але

Пайремыште пырля лиям…

Шӱмем, мокшем, чонем ден мые

Марий улам, марий кодам» -

 

«Чон почын, порын ойлыметлан

Пеш тау тыланет, Токтар.

Ешетым да кум ӱдыретым

Эрталже тӱкыде туткар»

 

Эшмет, ужатышат Токтарым,

Каласыш Регежлан шыпак:

«Тек мӧҥгыжӧ каяш ок вашке

Да мыйым вучыжо тыштак.

 

Ну, мо? Иктешлена, родем-влак?

Кузе илаш да мом чоҥаш?

Йодам йӱклалме дечын ончыч

Вуйда йыр сайын шоналташ.

 

Уда шомакым кольым шаҥге

Мый тыште Юмын сурт нерген…

Муралыт шукыжо еҥ мурым…

Ала тушман алгаштарен?

 

Ида йомдаре те ӱшаным:

Ик еш гай лийза шке гына,-

Тыгайыш савырат марийым
Лач Юмынсурт да Юмына.

 

Ош Юмыланна чапле суртым

Ме чоҥена гын, мо уда?

А сайже тыландак лиеш – ыс,

Да иктыш калык чумырга» -

 

«Мемнан Ош Юмын ото уло.

Кумалына тудлан туштак.

Яра кид ден она кошт тушко,

Лиеш сийна, чонан пӧлак*» -

 

*Пӧлак (Медведево марийла) - пӧлек

 

«А отыжым куш чыкеда те?

Пасушко моли савыраш?» -

Регеж вашештыш, шыргыжалын:

«Туштат лиешыс кумалаш»

 

Мый тидым колын, шым ӱшане –

Чолак шоген воктенемак

Да мутланен вес вер гыч толшо

Ала-могай еҥ ден шыпак.

 

«Тидат Юмыланна шагал мо?

Шнуй сурт нерген те ойледа!

Молан тудлан ок келше ото?

Молан те тудым орледа?»

 

Мый тидым ужын-колын ӧрым:

Ожнак ваш ужмышудымаш

Ушан айдеме-влак коклаште

Ик мут гыч тӱҥалеш улмаш.-

 

«Мутлан, шолем, поран, вӱдшор жап…

Уремыш лекташат лӱдат!

А отыш кайыман – кумалтыш…

Мом ышташат тунам ӧрат.

 

Айста сырен она ӱчаше –

Шоналтена вуй йыр сайрак…

Мутлан, тек тошто семын кодшо…

Но отышко лекман садак!..

 

А жап пеш шыгыр – тӱрлӧ сомыл

Да йӧсӧ калыкым погаш…

А Юмын сурт воктен лиеш гын,

Кунам шонет, лиеш пураш.

 

Но тиде веле мо? Чон семын,

Пошкудыла да родыла,

Ойлен шинчаш сай йӧн лектешыс –

Юметше чоныштак ила.

 

Ужмет шуэш гын пошкудетым,

Адак тый тушко ошкылат…

Тыгак чумыргена ик ешыш,

Да Юмынат огеш мондалт» -

 

«Уке, Регеж, кеч тые карге –

Кугезе койыш чоныштем:

Лиеш гынат, мый Юмын суртыш

Ом пуро, ок тошкал йолем.

 

Тунар поян улат гын тые,

Сурт-печым чоҥо йорлылан…

Лиеш саскаже утыр тамле!

Лиеш пайдаже калыклан!» -

 

«Кӧ Юмынсурт кӱлеш манеш гын,

Сайлаш йодам, - темла Регеж,

Да еҥ коклаште шыве-шыве

Шоктале, пуйто лай мардеж.

 

Кеч кид ыш нӧлт кожлала кӱшкӧ,

Тиддене шукыжо келша,

Да калыкнан ушан кок эрге,

Ваш ӧндалалтыт йолташла.

 

Пайрем ыш пыте, шуйныш веле,

Йоҥгалте шӱвыр-тӱмырат…

Но кас велеш кава пылаҥе

Да «йолт!» волгалте волгенчат.

 

ЮМЫН СУРТ МОГАЙ ЛИЙШАШ?

 

Эшмет йолташыж-влакым погыш

Паша радамым каҥашаш –

Чылаштым шымленрак ончалын,
Тӱҥале тыгерак ойлаш:

 

«Ожнак, акрет годсекак, маныт,

Илен тӱняште ош марий,

Но тудын шнуйло Юмын суртшо

Нигушто, нигунам ыш лий.

 

Кузе чоҥет, кунам йыр шучко,

Да колымаш воктен пӧрдеш,

Кунам ик вер гыч весыш тыйым

Шалатылеш «ия мардеж»*?

 

* Ия мардеж – смерч, ураган.

 

Мый икана кнагаште лудым

Да шуко коштым шонкален –

Шем теҥыз серыште, йӱдвелне

Изи чотан калык илен:

 

Марийжым вате «марис**» манын,

Тыгак маналтын пӧръеҥат…

Эсогыл «марисак» лӱмдалтын

Марийла чучшо калыкшат!

 

**Мар, -а, м. Стар. редк.

Производное: Мара.

(Лат. MARYS – мужчина.

Марес (Греч.MARES – древн. народ-

ность на северн. берегу Чёрного моря)

(Словарь русских личных имён. СЭ.)

 

Ала акретсе калык дене

Мемнан кылна шыпак мала?

Кузе гына «марий» шомакым

Ме таче огына ойлал?

 

Ала, чынак, мемнан кугезе

Шем теҥыз подышто йӱлен
Да йоммо дечын черемисыш,

Утлаш тӧчалын, савырнен?

 

Кеч илыш йӧсӧ, шыгыр лийын,

Ме кертна арален шкенам:

Мо «калык» маналташ кӱлеш гын,

Лыҥ уло чонышто мемнан!

 

Эн тӱҥ поянлык – тиде мланде,

Ик ешла кушто илена.

Огеш кӱл кычалаш илемым,

Суртаным ыштыш Юмына.

 

Суртан-печан ме улына гын,

Лийшаш тыгаяк Юмынат –

Арам мо Юмын суртым калык

Чоҥаш пунчале Тудланат?

 

Санден йоднем: кузела тудым -

Те Юмын суртым ужыда?

Ида аптыране, чоным почын,

Ойлалза те, могай ойда?..

 

Арсут…» - «Ужам мый ший вуяным…

Да кӱ гыч чоҥымо чыла…

Коеш торашке ший ыресше…

Эше йолга ялт кечыла» -

 

«Раш…Тау… А, Токтар, кузе тый?..» -

«Вес семын мый ужам йӧршеш:

Кӱ уто тыште…Йӱштӧ тудо…

Пеш шуко ырыкташ кӱлеш.

 

Ший вуйжо ден ыресше молан?

Ме черкым огыл чоҥенас!

А Юмын суртын ойыртемже

Чылт весе, мый шонем, лийшаш.

 

Ме тудым пу гыч чоҥена гын,

Уда лиеш мо, шонеда?» -

«А кенета тул камвозеш гын?..» -

«Арсут!..Йылметлан – моклака!..» -

 

«Каласышым мутлан гына мый…» -

«Ондак вуй йыр шоналтыман!

Вара гына умшам почман дыр?..» -

«Чылт пу гыч тудым чоҥыман.

 

Лийшаш кок пачашан оралте…

Покшелне, пургыжыш шумеш -

Кумалме вер…Йыр теҥгыл-шамыч…

Кӱлеш гын, каналташ лиеш…

 

Йодеш гын калык, чылт воктенак,

Куэрыште кумал кертат…

Поснак, кунам пужла игече…

Я мутланен шинчаш толат…» -