Илалын, тудым мондена гын, 2 страница. «А тый, Регеж?..» - «Токтарын ойжо

«А тый, Регеж?..» - «Токтарын ойжо…

Ойлем вик: келшыш мыланем.

Арсут ден гын йӧршеш ом келше –

Ший тӱс чылт уто, мый шонем.

 

Ме черкым огыл, Юмын суртым

Илемыштына чоҥенас,

Сандене тудо сынже дене

Марийын чонжым вӱчкышаш.

 

Пӧръеҥ пусак, я ӱдырамашын,

Я Юмын…Ойыртем лийшаш.

Кумалме верыш кӧ толеш гын,

Мо кушто, вигак палышаш.

 

Мемнан суртна лиеш гын шнуйло,

Яндар чон дене пурыман;

Эсогыл йолчием дыр уто –

Кудашын тудым кодыман.

 

Сандене, очыни, посна вер

Лач йолчиемланак лийшаш…

Ну, икманаш, кумалше тыште,

Мӧҥгыштыжлак ласкам шижшаш» -

 

«Те паледа, мечеть ма черке –

Но уло кажныжын тамга:

Ырес гын иктын, весын – тылзе…

А Юмын суртышто могай?» -

 

«Ужам ваштар лышташым мые…» -

«А мый ала-молан маскам…» -

«А мые пӧрдшӧ агытаным:

Мура… мардежым ончыкта» -

 

«Ну, икманаш, эше жап уло…

Шоналтыза тамга нерген…

Сурт шотышто келшем Токтар ден…

Иктаж кертеш мо сӱретлен?» -

 

«Эшмет, молан иктажше тыште?

Мый шкеак сӱретлен кертам.

Иктаж мо йоҥылыш лиеш гын,

Те полшеда, шонем, мылам» -

 

«Моткочак сае, келшышна ме,
Чоҥаш гына ынде кодеш.

Тек Юмына кугу пашаште

Полшаш эреак тӱҥалеш!»

 

АРСУТ ДЕН ЧОЛАК ШЕМ ПАШАМ ШОНКАЛАТ

 

Чолак памаш дек эркын волыш,

Шӱалтыш шӱргыжым лӱмлан,

«Вӱдон, Вӱдава, осалым, черым

Те мушкын колтыза, йодам»

 

Ончал-ончал колта пӱнчерыш…

Тургыжлана ала-молан?

Тӱжвач ончен, вигак шижалте –

Вуча ала-кӧм пеш чоян.

 

Шукат ыш лий, пӱнчер гыч лекте,

Иктат ок уж дыр маншыла,

Арсут… Чолак рӱзалтыш кидшым,

Шкеж деке ӱжын шып гына.

 

Юватылын ышт шого нуно,

Тӱҥальыч вигак мутланаш:

«Кузе, Чолак, айошто лийыч…

Могайрак шочо шонымаш?» -

 

«Мылам Регеж йӧршеш ыш келше,

Кеч мурызо улам манеш.

Молан кӱлеш ойлаш муралын,

Кунам тыгат ойлаш лиеш?» -

 

«Марий коклаш – марий тӱняшке

У шӱлышым пурташ тӧча,

Да калыкшат ок чаре, шӱрдыл –

Чытенак колыштын шинча» -

 

«Йот кундемлаште кӧ мом ужын,

Мо чонжым тудын савырен,

Чылаштым колыштын илаш гын,

Марий кертешыс савырнен,

 

Мутлан, сар шӱшпык гыч коракыш…» -

«Ок келше тиде мыламат…

Молан каргаш шке шочмо йылмым?

А йылмына сӧрал, товат…

 

А такшым, чон кочде, ойлаш гын,

Тӱняште мом ме ужынна?

Эре тушман…Ик вер гыч весыш

Пуракла перныл коштынна.

Уке, уке, марий, мо сылне,

Мо сай тӱняште, палышаш, -

Тек моло калык дене тудо

Тӧр ошкыл тӱҥалеш илаш!

 

Туге гынат мый Юмын суртым

Шонемыс утылан йӧршеш.

Икшырымын илен тунеммым

Молан ала лугаш кӱлеш?» -

 

«Теҥгече ойлымет тугеже

Тугак кодеш, огеш вашталт?» -

«Мом ойленам, тугакак ыште…

Ӱшане, тый от ондалалт.

 

А таче шогышыч тый сайын…

 

Изиш да почыч кеч шинчам!

 

Уке гын, калык сокыр семын,

 

Ньомойла, колыштын шинча» -

 

«Ом умыло лачак мый иктым:

Эшметын еҥже тый улат,

Да тудын ваштареш кает тый…

Пала гын? Мо лиеш, колат?» -

 

«Тый лӱдынат? Ит лӱд нимо деч!

Чылт чоҥымешке уло жап!

Тунам кузе лияш, каҥашым

Пуа Ош Юмыжо шкеак» -

 

«Арсут, чын умыло, ит сыре…

Тӱҥалынна гын ик пашам,

Чыла раш лийже… Тый Эшметлан

Молан тынар сырен коштат?» -

 

«Кеч ик илемыште ме шочна,

Пырля кеч перныл* коштынна,

Эшмет эреак шкежым шотлыш –

Ушанже лач тудак гына.

 

Эсогыл тудо ӱдыремым

Виешак нале ватыжлан.

От пале – патырыс, ушаныс!

А мый тудлан шӱкшак гына.

 

Тый мый дечем ынет кораҥ дыр?

Чогаш шонен от иле чай?» -

«Мом тый ойлет, Арсут, тыгайым?

Мылам улат тый изам гай!» -

 

«Чыла шоналме шукталтеш гын,

Илаш олпотла* тӱҥалат.

Лач тый гына мылам ӱшане…» -

«Мый ӱшанем, Арсут, тылат»

 

*Пернылаш – тыште: кочевать

**Олпот - барин

 

ШОРЫКЙОЛ

 

Марийын ик мотор пайремже –

Ош телым толшо шорыкйол.

Молан тыге лӱмдат, ом пале,

Но еҥ коклаш шарлалын ой:

 

Могае ӱдырын пӱралтмым

Ик каче мужедаш шонен,

Вӱташке пич кастен пурен да

Чумалын шорык йолжо ден –

 

Эсогыл пӱйжӧ лектын возын

Да пӱйдымак колен, ойлат…

Ала санденак ты пайремым

Марий-влак «Шорыкйол» лӱмдат?

 

Могай радамже шорыкйолын?

Кузела калык пайремлен?

Ом возо кызыт тыште тидым,

Лач ойыртемжым палемдем.

 

Илен улан я йорлын, калык

Пайремым шот ден эртарен.

Теве тачат шке сийже дене

Кертешыс тудо моктанен.

 

Лу тӱрлӧ мелнажак дыр? Шӱльӧ,

Шыдаҥ, уржа да шем шыдаҥ…

Могай коман мелнаже тудын –

Ӱян да тӱрлӧ шӱрашан!

 

А нӧшмӧ тувыртыш да нӧнчык –

Ик сийже – шорыкйол арнян?!

Шурат лапаш лиймешке нӧшмым,

Шолтат шолмешке шӧрешан.

 

А падыштыме кинде ком ден

Йӧралыт нӧшмым чумыркаш

Да нӧнчыкым ыштат тушечын…

Ах, кызыт шертеммеш кочкаш!

 

Но эн оҥайже, эн сӧралже,

Эн тутло сийже – тиде пӱкш!

Пӱкшерме гыч погалме огыл,

Айдемын уш гыч шочшо пӱкш!

 

И кажне кӱэштеш шке семын –

Могайлан вийже ситалеш.

Мӱеш шолта гын икте, весе

Йошкарушмен гыч нӧштылеш.

 

…Энсаймыт тольыч орол пӧртыш –

Лыҥ ӱдыр-каче погынен.

Палат чылаштым нуно тыште –

Пошкудо улыт да шке еҥ.

 

«Кӧ тиде? Йот илем гыч ӱдыр?

А такшым ужмыла чучеш…

Илаже кушто? Кӧ дек толын?

Шыман да ӱҥышын коеш …

 

Окалчыс тиде!? Чын, Окалче!

Могай мардеж конден ала?

Мемнан илем гыч огыл тудо…

Векат, вес верыште ила?

 

Чылан ваш-ваш сийлаш тӱҥальыч:

«На, шорыкйол пӱкшемым коч…» -

«Тый мыйын тамле… Пале – мо гыч?» -

«Мӱй… Нӧшмӧ...Тамле, ой, моткоч!» -

 

«Ме таче модына?» - «Конешне!

Пайрем мо модыш деч посна?»

Чылан кожганышт да куржталыт –

Казадага ӧрга, покта.

 

«А тый, Ямет, ават дек кае…

Йӱдвошт модаш изи улат…

Йоча-влак кызыт омым ужыт…

Авашт пелен ласкан малат» -

 

«Те кызыт шичса мужыр дене:

Шонем у модышым темлаш.

Шергаш шылтен лӱмдем мый тудым…

Умылтарем, кузе модаш.

 

Шергаш пуэдыше шылта гын,

Кычалше тудым кычалеш –

Кушак, кӧ ден шылталымым шижын,

«Шергаш, лек ончыко» манеш.

 

Сай, лывырге кидет ойлалыт…

Арам мо шӱвырым шоктет?

Тол, полшо кычалаш шергашым…

Кузе? Тӱҥалтышым ыштет?» -

 

Кузе тореш лият модмаште?

Сай модшо-шамычым онча…

Окалче дене мутланалын,

Ик рвезе мутланен шинча.

 

А мо шергаш Эшай денак гын?

Кузе Окалче дек шинчаш?

Да Сайын йӱкшӧ шергылт кайыш:

«Лек калык ончыко, шергаш!»

 

«Окалче мужыржым ыш сакле,

Ӱшаныш тудым весылан,

Да шке титакшым муро дене

Сула тек калык ончылан» -

 

«Ончальыч да ончальым…

Пӱяльыч да пӱяльым…

Шонышым кӱлеш тыгак.

Ала шӱмемак шижын?..

Ала Юмак пӱралын?

Улына пырля адак»

 

«Те кушто иледа, Окалче?

Ужмаш уке ачатымат…» -

«У верышке илаш мо толмо –

Эре туштак ме – Кушнаштак» -

 

«Ялдаже мӱндырнӧ, Окалче?» -

«Сита, тышечын огеш кой…»…

Тек модыт ӱдыр-рвезе-шамыч –

Эре огеш тол шорыкйол…

 

А ынде мый ӱжам вес касыш:

Ӱдырпура йӱдвошт лӱшкен:

Пеледыш гай мотор кум ӱдыр

Пура ден калыкым сийлен.

 

Пайрем чесан ӱстел коклаште

Эшмет, Регеж, Арсут шинчат,

Да ӱдыр-шамыч шке унаштым

Эн шерге унала ончат:

 

«Куаналын, таушталын,

Тыланда ме мурена.

Куаналын, таушталын,

Пурана ден сийлена.

 

Кӧ шонен, кугу тӱняште

Пиалан лиеш марий?

Илена келшен ик ешла,

Мемнамат сеҥаш ок лий.

 

Йылмынам аралынет тый,

Калык мурызо Регеж.

Сугынетым она мондо –

Йылмына илен кодеш.

 

Чон гыч лекше кугу тау

Тыланет, Эшмет изай,

Ача семынак тыршет тый,

Илыш лийже манын сай.

 

Тыйымат ме она мондо,

Мурына лиеш тыгай:

Калык верч эреак йӱлӧ

Эргыжла, Арсут изай.

 

Тау лийже, порын толын,

Мурыкташ шичмыланда.

Сай тажам, кугу пиалым

Тыланда тыланена» -

 

«Мотор пайремланда пеш тау!» -

«Могай чевер те улыда…

Арсут, ончал гына! Ит сыре!..

Озак кошташ ала сита?» -

 

«А тиде шӧртньӧ окса дене

Кӱлеш сатум шканда налза…» -

«Марий лӱмда ден кугешналын,

Эше сӧралын илыза!» -

 

«Ну, кӧ эше?.. О, кӧмыт толыт!» -

Да куанен кая оза:

Пурат тунамак «ешышт дене»

Васлий кува ден кугыза:

 

Салтак, савуш, да сӱан вате,

Да рыжык погышо, да йос…

Куштат, мурат – кузела кертыт…

Шып шогышо иктат ок койыс!

 

Теве Марля *– пӧръеҥ я вате –

Палаш ок лий туге чиен,
Магырыкта, ну, вате-влакым,
А нунышт воштылыт, утен.

 

*Марля – эше тудым калык «Чуган Марля» манеш/ Регеж марийла/ - ряженый,
изображающий здорового мужчину, переодетый в женское платье с точащей под ним формовкой для лаптей.

 

Мондалтын кызыт тиде модыш…

Ыш эрте тудын деч посна

Ик шорыкйол пайрем…Мокталын

Пӧръеҥым вийжым калыкна!

 

Огеш кӱл вожылмо да лӱдмӧ -

Кугезына канаш пален.

Эсогыл Миллер*, тудым ужын,

Мокталын кагазеш коден:

 

Пӧръеҥын вийжым черемис-влак

Моктат важмалдыкын устан…

Лийза, пӧръеҥ-влак, шоҥгеммешке

Марля гай тале да виян!

 

*Г.Ф. Миллер – немецкий учёный /о Казанских черемисах/.

 

Марля верч вожылаш огеш кӱл,

Шоналын луктын калыкак:

Пӧръеҥ начар? Начарыс илыш!

Полшен ок керт ушан шомак!

Тунам гына ача-ава деч

Шочеш таза, чолга йоча,
Да калыкше чолга да патыр,

Ӱшанлын ончыко онча!

 

«Ӱдырпура тендан ден маныт…

Санденак вашкышна толаш.

Кум йӱд, кум кече, малыде гыч,

Кожла вошт перныш ошкылаш:

 

Пайремда пиаланак лийже…» -

«Сийнам темлаш ме ӱжына…» -

«Каласе, кугызай, вес ийын

Киндан-курган ме лийына?» -

 

«А кинде шочшо ман, пакчаште

Те лум каваным шынденда?» -

«Ой, иктым огыл!.. Шуко, шуко!» -

«Киндан тугеже лийыда!»

 

Васлий кува - Окалче дечын:

«Мыняр мынерым куэнат?»,

Вашештыш тудо: «Ситалеш дыр

Оръеҥлык кузыклан, товат»

 

Сай дечын йодо кугызаже:

«Мыняр йыдалым ыштенат?:

«Йыдал ден шинчылташ мо?

Уке жапем шӱвырланат!» -

 

«Эре тугеже модынат тый?

Кузе тыгайым туныктат?» -

«Кунам модаш? Чоҥет ик пӧртым -

Полшаш кӱлеш весыланат!»

 

Тыге Окалче ден Сай утлышт

Салтакын шӱштӧ лупшыж деч…

Васлий кува ден кугызаже,

Йӧра, Энсаймыт ыльыч кеч.

 

МЕРКАРГЫШ

 

Адак мый таче омым ужым –

Эшмет коремыштак коштам.

Ош Юмак мыланем полша дыр?

Мый шке гыч мом серен кертам?

 

Пурен вел шуктышым уремыш –

О Юмо, сакле! Мом колам?

«Кученыт шылын коштшо еҥым,

Меркаргыш ӱжыт калыкнам»

 

* Меркарг - суд

 

Алан тураште, пӧрт воктене,

Чынак, лыҥ калык погынен.

Ала чот лӱдын, ала намыс –

Титакшым шижын еҥ шоген.

 

Кандыра ден пидыныт садетым,

«Шке векше кадыр» кидшыге.

Эше йӧршеш чарам коденыт –

Кудашыныт йолашыжге.

 

Ик велым – икте, весын – весе –

Кандырам кученыт кок вечат

Таза еҥ-влак, вийвал да патыр:

Утлен от керт, куржнет гынат.

 

Шукат ыш лий, меркарг тӱҥале:

«Кузе, каласе, лӱмнерет?»

А тудо шып…Да лупш волгалте:

«Палет, могае титакет?»

 

А калык пуйто кӱм кудалтыш:

«Ой, кӧ ок пале? Шем Сергаш!

Айдеме огыл, пире – тудо!

Пала лач шолыштын кошташ!»

 

«Мом кутыраш туддене шуко?

Пушташ да – нимогай паша!»

А лупш модеш, шӱшка вел талын:

«Палет, тыгайым мо вуча?»

 

А туп коршта, йӱла тул семын,

Да мане: «Комбым кочкынам…»

Тунамак лупш ден когартарышт:

«Молан еҥ комбым кочкынат?»

 

А лупш изишланат ок чарне,

Да тудо тайналта, йӧрлеш:

«Те молан кочмым ода пале?..

Кочдеак мо илаш лиеш?..»

 

А лупш волгенчыла волгалте:

«Еҥ ямде ден тораш от кай!

Йоктарыман паша пӱжвӱдым –

Ит мондо тидым, йолагай!»

 

Да тудым ончыко шӱкальыч –

Шуҥгалте мландыш пӧрняла;

Кынел ок керт, кия пӧрдалын:

«Кынел, кынел!» - Лупш юарла…

 

«Урем еда наҥгайыза тудым!

Тек калык туныкта эше!» -

Кынелтышт да кандыра ден шупшын

Наҥгайышт… Ошкылеш пыкше.

 

А калык ӧрыктарыш мыйым…

А такшым кызытат тыгак!

Я тӧрштышт орышо пий семын,

Я, лӱдын, чытырен шогат,

 

Я шортыт, мӱгырен, чон йӧсын –

Шке еҥыштым, шонет, кырат;

Я куанен нюслат, чаманышын,

Кеч тыгакак кӱлеш, шонат.

 

Илем мучашыш толын шуыч –

Кырен,кынелын, вӱр йоген…

Да келгоремышке* шӱкальыч:

«Кузе, ушет ынде пурен»

 

*Келгорем – ушелье, глубокий овраг

 

Эше ешарышт: «Шочынат гын,

Айдемылак илаш кӱлеш!

Уке гын, шот ден илыдеак,

Пич тамыкыш каяш лиеш.»

 

Да тунамак эше ешарышт:

«Илен кодат гын, умылет,

Кузе илаш кӱлеш тӱняште,

А от тӧрлане…Шкат палет:

 

Я пытара чӱҥген шем курныж,

Я пире, шужышо, кочкеш…

Кумал Юметлан, ӱшанет гын –

Ала иктаж полшаш толеш.

 

МЫНЯР ПӦРТЫМ ЧОҤАШ?

 

Омашыште эре от иле,

Пӧрт нергенат шоналтыман.

Чоҥаш тӱҥалме дечын ончыч

Ты йодышым рашемдыман.

 

Марий пӧръеҥ, ешан лиймекше,

Йӱла почеш посна лектеш –

Ачаж-аваж деч ойырлалын,

Тапташ пиалжым тӱҥалеш.

 

Кунам-гынат дыр, ӱшанем мый,

Ватан, шочшан те лийыда…

А уло мо, ида те вожыл,

Марлан налшашлык ӱдырда?

 

Чевергыш шӱргышт рвезе-влакын,

Ончальыч, шыргыжал, ваш-ваш:

«Ит ойгыро, ачай… И шешкым,

И уныкам пӱрен ужаш» -

 

«Сандене мый йоднем тендан деч

Тура, шинчашкыда ончен:

Тӱҥалына илаш пырля ме

Я ойырлен, посна еш ден?

 

Мый «уто лийында» ом ойло –

Тугак тендам йӧратена;

Те улыда нимо деч шерге,

Ӱшан эҥертышна, вийна» -

 

«Йокрок огеш лий? Але неле?

Кок шоҥго коктын кодыда!» -

«Йокрок гына мо? Шоҥго ваче

Чыла пашам нумал сеҥа?» -

 

«Молан тыге? Пелен кодам мый!

Ом шоно мый нигуш куснаш…

Пешсай ден Сай чоҥат тек пӧртым,

Тӱҥалыт тек посна илаш!»

 

Шинчаже вӱдыжгыш Регежын…

Шып лие… Шинчыш шонкален…

Да эргыж-шамычым ӧндалын,

Пелештыш порын, иктешлен:

 

«Тугеже чоҥена кум суртым –

Пешсайлан, Сайлан, мыланна:

Энсай кодеш илаш пеленна…

Ваш-ваш полшаш тӱҥалына.

 

Эрлак, кынелын эр эрдене,

Шымлаш вер-шӧрым каена.

Чонлан келшалше верым муын,

Ялнам туштак ме чоҥена.

 

РЕГЕЖ ЯЛЫН ШОЧМЫЖО

 

Регеж эрдене ешыж дене

Кундемым кайыш ончалаш:

Могай вереш шындаш илемым?

Кушак сурт-печым чумыраш?

 

Шымлалын шуко коштыч нуно…

Кечат кас велышке тайнен.

Омаш дек толшыштла, ялт лишне,

Чоҥгашке шинчыч, чот ноен.

 

Йыр-ваш юж пӱрӧ гае чесле…

Йыр –ваш пеледыш ден ӱпша…

Регеж, шӱлалтымек, пелештыш –

Шижалте йӱкыштӧ ӱшан:

 

«Вер-шӧр сӧрал, чыла чон семын:

Эҥер, памаш, корем да куп…

Ик велым – шем кожла да курык,

Вес велым – олык…Юмын лук!

 

Мардеж орадыла ок лӱшкӧ,

Кечат, кӱлеш гын, ырыкта…

Телат пеш чотшак шучко ок лий,

Да кеҥежат вӱчкал колта.

 

Тӱҥалына илаш ме тыште,

Ме тыште угыч шочына.

Паша кидна, тӱшка вийна ден

Вашке ты мланде чонлана!

 

Мом шонеда те, эргым-шамыч?

Кузе, оем ден келшеда?

Чон почын ойлыза, те тыште

Регежын вожшо лийыда:

 

Илаш да чумыраш шке ешым

Лач тыште те тӱҥалыда…» -

«Тореш мый омыл…» - «Вер пеш сылне…» -

«Мыят келшем – ушан ойда» -

 

«Марий шомак, марий семпого

Йыр тысе южышко вита…

Марий чоннан чӱдештме веле

Ялланна лӱдыкшым ышта..

 

Эрла гыч ме шканна сурт-печым

Тышак чоҥаш тӱҥалына.

Кузе илемнам лӱмдена ме?

Айста пырля шоналтена.

 

Мый ӱшанем, айдеме тыште

Пиалжым эрелан муеш…

Илемым «Корембал» лӱмдаш ме…

Тӱҥалына гын… йоҥгалтеш?» -

 

«Ой, мом ойлет, ачэ, тыгайым?

Мемнам тый воштылтен пуштат!

Кушеч тыгае лӱмжӧ лекте?

Тынарак шерге мо тылат?» -

 

«Кушеч манат? Ме кызыт кушто

Шып мутланалын шинчена?

Корем ӱмбалне? Ял тугеже

Эрла гыч тыште верлана!» -

 

«Уке, ачэ…Тек тушто* семын

У тукымлан ялна кодеш –

Ме тудым лӱмдена моторын,

Сӧралын, кӱчыкын - «Регеж» -

 

*Тушто - загадка

 

«Но кок тушман лиеш Регежын…

Ой, Корембалын, эргым-влак!..

Кӧранымаш лӱмдат гын иктым,

А весым…йот лавыра…Аляк!

 

Пуштмашке иктыже шуэш гын,

Шӱм-чоным весыж пытара.

Монда гын тидым тысе калык,

Тудлан ош кече петырна.

 

ЧОДЫРА, ЧОДЫРА

 

Чодыра, чодыра! Могай шомакым

Муам гын тыйым сӱретлаш?

Чодыра, чодыра! Могай чапмурым,

Ушем сита гын, пӧлеклаш?

 

Чодыра, чодыра! Улат марийлан

Пӱртӱсын эн кугу пӧлек!

Чодыра, чодыра! Марий тораште

Ик кечымат илен ок керт!

 

…Чодыраште таче кече мучко

Пашаче калык йӱклана:

Руат, йыгат, шӱмлат, локшинчыт…

Ончет да – куанет гына!

 

Иктат канен, яра ок шого,

Чылан пӱжвӱдым йоктарат.

Кӧ мом шона, кузе илалыт,

Паша коклаште кутырат:

 

«Молан, каласе, Юмын суртшо

Марий еҥлан моткоч кӱлеш?

Ме тудын деч посна иленнас…

Ала шонат пиал толеш?» -

 

«Илашыже ме иленна дыр…

Куанже веле шагалрак:

Она чуч южгунам эсогыл

Ик вӱр гыч шочшо калыклат!

 

Шкенан еҥнам, мутлан, кыралыт –

Титакше тудын нимогай –

Ме ончена, лач вӱдым подыл,

Мемнам гына ынышт логал» -

 

«А Юмын сурт мемнан лиеш гын,

Шонет, ме вик вашталтына?» -

«Тунам ме, тушко погыналын,

Ик ешла лишыл лийына.

 

Тунам ик еҥын кочо ойго

Шӱм-чоным кажнын сусырта –

Ме шке нергенна веле огыл,

Еҥ нергенат шоналтена» -

 

«А молан отышто пырля ме

Чылан она керт погынен?» -

«Посна кумалыт тушто, еш ден…

Тӱня кумалтыш пеш шуэн…

 

Пырля илен гына тӱняште

Ме калык улмым шижына,

Тӱняште верым айлымаште

Лач мушкындо гай лийына» -

 

«А Юмын сурт, шонем мый, уто,

И тудым нимолан чоҥаш:

Марий илен пӱртӱс лоҥгаште,

Пӱртӱс лоҥгаштак кумалшаш.

 

Налеш пӱртӱс деч тудо вийым,
Пӱртӱсак тудым поремда.

Ме мландыштак канен шинчалын

Вий ешаралтмым шижына.

 

Санденак, очыни, кӱсото

Кумалме верыш савырнен?

Южшак яндар, шӱлашак сае…

Юмат туштак ила, келшен» -

 

«Молан тугеже, еҥ уке гын,

Кожлашке ото савырна:

Коштеш айдеме пире семын,

Я лӱмынак карген кода.

 

А Юмын сурт эре воктенак

Да кечын калыкым пога,

Поран ма йӱр, йӱд але кече –

Омсаже почмо шӱм-чонла»

 

Мутланымашым лугыч кӱрльӧ

Токтар, тергалын коштшыла:

«Санденак кадыр, шӱйшӧ пӱнчым

Те Юмын суртлан руэнда?

 

Пален лийза: кӱжгӱм, вияшым

Ода ситаре йӧрыктен –

Ода кай мӧҥгыда кожла гыч,

Кеч йӧрлыда, шужен-ноен.

 

А нине пӧрнялам шканда те

Коҥга олташ наҥгайыза...

А Юмын суртшо модыш огыл…

Ме тудым садак чоҥена!»

 

Но кенета йыр шергылт кайыш

Ӧртлекшашла кычкырлымаш:

«Тойгелдым пызырен пушеҥге!

Эше шӱла, кӱлеш полшаш!»

 

Кия айдеме кож йымалне,

Вик шӱмыш укшыжо пурен.

Кузе гына тудлан ышт полшо,

Но ышт керт тудым утарен.

 

«Могай эҥгек, могае ойго!

Кузе гын ешыжлан ойлаш?» -

«Кож йӧралташ тӱҥалмым ужын,

Иктат ыш мий мо шижтараш?» -

 

«Мый шӱдышым куржаш шолашке…

А тудо куржо ялт мӧҥгеш…» -

Пелештыш сугыр, тӱкныл-тӱкныл,

А шкеже чытыра, шортеш

 

Да ешара: «Тыге лийшашым

Мый паленам, омат кончен:

Тойгелде пуйто пич вынемыш

Камвозо, кок шинча ончен» -

 

Вара тудак адак ешарыш:

«Сырен Ош Юмынак, векат…

Молан ме йӧрдымышкӧ отым –

Шнуй верым – лукнена, ӧрат!

 

Уке, титакше Юмын огыл –

Ия, куаненат, модеш!

Илен-илен, эше чот шучко

Мемнам чытырыктен кертеш» -

 

«Оккӱлым ойлыштын ит шого!

А Юмын сурт садак лиеш!

Оҥайлан тудым огыт чоҥо –

Марий еҥлан моткоч кӱлеш!

 

А кызыт кӱрылтеш изишлан

Мемнан тӱҥалме пашана:

Кӱлеш тояш айдеме семын
У верыште шке йолташнам».

 

РЕГЕЖЫШТЕ ЧОЛАК ПӦРТЫМ ШЫНДЫНЕЖЕ

 

«Регеж, тораштак огыл, маныт,

Кум суртымат те шынденда.

Тугеже, калык деч кораҥын,

Посна илаш те шонеда?» -

 

«Поснаже-можо…Вер шагалыс…

А тыште ял шочеш гына…

Мыняр кӱлеш, тунар нал мландым…

А мланде – тӱҥ поянлыкна.

 

Тыят посна илаш лекнет мо?

Тугеже вашке – вучена.

Кожлам руаш, чоҥаш кӱлеш гын,

Ит ӧр, полшаш ме миена.

 

Эре йоднем, но ом му жапым.

Каласе мыланем, Чолак…

Тыге манмемлан тый ит сыре:

Кузе ойлат, мыят тугак» -

 

«Молан сыраш? Сыраш тыгайлан?

Пӱртӱс пӧлекым чытыман…

Пакий лӱмденыт такшым мыйым…

Тыге лӱмдат ынде чылан.

 

Теве Регеж лӱмдалыт тыйым.

А чын лӱметше весе чай?» -

«Регеж манеш-манеш лӱм веле…

Ачам, ойлат, лӱмден Пактай.

 

Чолак…Ой-ой…Пакий, каласе,

Молан тый руышыч тореш,

Айоштына мут лекме годым

Ош Юмын пӧртшӧ ваштареш?» -

 

«А мо? Шонаш ик еҥла кӱлын?

Тореш мут деч посна сайлаш?

Уке, кеч шочынак чолак мый…

Но язык сокырла илаш!» -

 

«Пеш чын ойлет…Тый Юмын суртшо

Тугеже нимолан манат?

Ала Тойгелдын колымаште

Улеш титакше тыйынат?» -

 

«Иктаж тыгай-тугай лиеш гын,

Вигак Чолакым титаклат.

Мый тыйым шотленам ушанлан…

Но молылак мурет тыят.

 

Кузе, ойлаш иктаж йодеш гын –

«Пӧртетшым чоҥынет кушак?» -

«Ну… Корембалыште каласе…» -

«Лиям мый … Корембал Чолак?!»

 

Кунам тыге лӱмден илемжым,

Пален мо мурызо Регеж,

Лач тудын лӱмжӧ дене калык

Ойлаш ты ялым тӱҥалеш?

 

ӰАРНЯ

 

Илем воктенсе курык тайыл –

«Мӧр курык» такшым лӱмдалтеш –

Еҥ-влакын йӱкышт ден йоҥгалте

Эше теҥгечак кумыдкеш:

 

Лумеш вӱраҥкандырам ияҥдышт
Карта паҥгам чумен модаш

Да ӱярняварам вераҥдышт –

Ныл кутышаным – мунчалташ.

 

А йӱдым перыш чыдыр йӱштӧ

Да ямде лие модмо вер:

Шӱмылымӧ пӧрня ияҥе,

Кандыра кылмен, лукнет - от керт.

 

Эрдене ыле пыланрак гын,

Оярыш кечывал велеш.

Игече ӱярня пайремлык:

Ны лум, ны йӱштӧ, ны мардеж.

 

Пайрем сий пуш темен уремым –

Илемыш толын ӱярня.

Шагал ма шуко, шорыкйоллак,

Тудат шуйна лач ик арня.

 

Марий-влак Юмыштым шарнальыч,

Уштальыч тоштыеҥымат…

Поян ӱстелым ужыт манын,

Шоненыт мо кугезышт-влак?

 

А модмо верыш эркын-эркын

Еҥ-влак тӱҥальыч погынаш.

Иктат ыш ӱж, иктат ыш покто –

Чон ӱжын тольыч каналташ.

 

Издерышт дене йоча-шамыч

Коремыш ӱчашен волат…

Ик рвезе гын конёкшо* дене