Илалын, тудым мондена гын, 6 страница

«Пӧрдал кийымешке, кынелам да…

Омем йӱдвошт уке садак. -

 

Изиш лиймек, вара ешарыш, -

Эррак кает – толат эррак…

Эррак тарванышын пазарыш

Пиалже, маныт, кидыштак»

 

…Опталтыш пий… Тӧрзам пералтышт…

Да пурыш пӧртышкӧ Регеж:

«Кынелынат, Эшмет?.. Пеш сае…

Тугеже тарванаш кӱлеш.

 

А корно мӱндыр…Лишыл огыл…

Ик палымат ок лек докан…

Йот кундемлашке коштмо годым,

Шкеат палет, ваш полшыман.

 

Ме толынна… Кок эргым тӱнӧ –

Эскере нуным ачалак.

Кеч капышт ден кугула койыт,

Но ушышт але рвезынак»

 

Иктаж тыгай-тугай лектеш гын,

Осал еҥ я торжа шомак,

Ида те ылыж лӱмегожла,

Кораҥза ӧрдыжкӧ шыпак» -

 

Уремыш лектыч…Саламлалтыч…

Эшмет улажым кондыкта…

Пычкемыш йӱдыштӧ Регежын

Шомакше серыплын шокта:

 

«Коштса, Эшмет, изак-шолякла,

Изак-шоляклак пӧртылза.

Тек корно мучко Патыр Юмо

Тендам осал деч арала»

 

…Эшмет Еранскыш толын шуо

Лач кечывал тура лишан.

Верланышт нуно калык коштмо

Да калык ужмо верешан.

 

Кеч лум лумаш тӧчен, кеч йӱштӧ,

Пазар лӱшкен, пазар гӱжлен.

Ужалыше нӧлтен гын акым,

А налше еҥ волташ тӧчен.

 

Пешсайын портышкемжым ужын,

Кучен ончат, висат, аклат…

Энсайын сатужат кӱлешыс,

Эртен огеш кай нигӧат.

 

Мӱйлан, ӧрат, шога лыҥ калык –

Лач шукто вискален гына!

Но кенета рушла ойлалме

Эшметын пылышлан солна:

 

«Продашь, хозяин, мёд мне оптом?» -

«Не много ли он будет вам?» -

«Не хошь - как хошь!.. Боишься?» -

«Чего-чего? Бери – отдам!»

 

Чынак, руш нале уло мӱйым,

Да пытыш Эшметлан пазар.

Пешсайынат межгемже кайыш,

Энсайын кодо ик товар.

 

«Каяш жап мӧҥгӧ, рвезе-шамыч…

А мӧҥгӧ корно кужурак.

Кузе те шонеда, пазарыш

Ыжна тол чай чылт арамжак?»

 

Пурен ончальыч кевытлашке –

Пӧлек, да кинде, да кленча…

«Эшмет изай, йӱат мо тые?» -

Энсай пашкартыш шем шинчам.

 

«Шонет тый, мый айдеме омыл?

Йӱам, но лӱмжылан гына.

А нине кум кленчаже, шольым,

Кӱлеш лиеш корныштына»

 

…Тарванышт корныш…Мӧҥгӧ велыш…

Кас ӱжара шаҥгак шулен.

Лум утыр веле чот тарваныш,

Да шӱргышкӧ мардеж пуэн.

 

Лӱҥген кудалыт имне-шамыч,

Эр годсо чулымышт ок кой…

«Продашь, хозяин, мёд мне оптом?» -

Эшметын ушышто руш ой.

 

«Молан кок вочко мӱйым нале?

Тынар ок коч кугу ешат!

Сийлаш шона илемжым але

Ужалынеже шергынрак?»

 

Поран тарваныш утыр талын…

Лӱҥгалыт эркын имне-влак…

Руш ялыш толын шуыч…Шоктыш:

«Ала каналтена тышак?»

 

Ик пӧртышкӧ тӱкалтышт…Весыш…

Да кумшын почылто капка.

Опта кудывечыште пий шучкын –

Шонет, вот кӱрыштын кышка!

 

Туарышт имньым, шӱльым пуышт,

Ышт мондо пийымат пукшаш:

«Не жадничай и ешь спокойно…

Ух, тый какой хороший страж!»

 

«Палет, рушла те ода мошто? –

Эшмет шижтарыш Пешсайлан. –

Чын чоныштым шылтат уке гын…

Каласе тидым Энсайлан»

 

Оза ӱжеш чылаштым пӧртыш.

Чыра пӧрт кӧргым волгалта.

Урем гыч пурышо еҥ-влакым

Лӱп шокшо вигак авалта.

 

«Есть будете?» - «Пасибе!.. Ели…

Горячий чай вот можно пить…» -

«Накрой-ка нам ты стол, Лукерья –

Гостей всё ж надо угостить» -

 

«Ничо не надо…Большой пасибе!..

Картошка и капуста есть?

Купили водка…Мы замёрзли…

Садитесь месте…Кружка есть?»

 

Чылан ӱстел коклашке шинчыт.

Оза ӱстеллан ваштареш.

Эшмет луктеш кленчам ужгаж гыч –

Тема да подыл колталеш.

 

«Куда поехали? Откуда?» -

«Пазар ходили… Торговать…» -

«И что возили?» - «Брёвна, лапти…» -

«И как?» - «За так пришлось отдать»

 

«А чо хозяйка не садится?

Нам месте только веселей…» -

«Она сейчас пойдёт к соседям…» -

«Энсай, ты всё же ей налей…»

 

Чынак, Лукерья – оза вате –

Пошкудыш кайыш тунамак…

Темкалышт, подыл колтышт, пурльыч…

Руш аҥыргыш да – сайынак.

 

«А вы зачем не пьёте сами?

Всё угощаете меня…» -

«Домой ходить тебе не надо…

Нас ждёт дорога… Пить нельзя!

 

Другой раз вот придём – пируем…

Я знаю, люди здесь живут –

Лукерья и Степан… Иль ошибаюсь,

И больше нас они не ждут?» -

 

«Ну что вы? Что вы говорите?

Наш дом всегда открыт гостям.

Мы жить должны как братья в дружбе

Назло всем злопыхателям»

 

Пошкудо гыч Лукерья тольо:

«Ты что, Степашка, окосел?» -

«Хорошие зашли к нам люди…

За них не пить я не стерпел.

 

Они скитались по белу свету

И горя видели сполна.

И вот теперь соседи наши,

Дружить со всеми – цель одна»

 

…Эшмет ончале, тӱгӧ лектын –

Шогат нералын имне-влак,

Да йӱд уна-влак малаш возыч

Вигак яра кӱвар ӱмбак.

 

Тыге гына малаш пернен мо?

Ошма коклаште, лумыштат.

Тӧшак укем чытет ик йӱдым!

От кылме, пӧртыштӧ улат!

 

…Воктен кыдежыште, пич йӱдым,

Оза-влак шыпак мутланат:

«А как же быть? Придут соседи…

«Зря беспокоил… виноват…»

 

Эшмет вик пылышым шогалтыш,

А суртоза тугак ойла:

«Такие молодые парни…

Бог говорит: не делай зла!»

 

Тыгай мутланымашым колын,

Эшмет лыпланыш изишак:

Кертеш мо Юмын эрге кидшым

Нӧлталын поро еҥ ӱмбак?

 

…Пелйӱд лишан пий пуыш йӱкым –

Оза-влак тӱгӧ…шып гына…

Почешышт Эшметат да – шыле…
Тунам тудлан тыгай солна:

 

«Простите вы меня, соседи…

Ну, не подымется рука:

Уж очень молодые парни…

Им жить да жить свои века!» -

 

«Не надо вам просить прощения…

Соседей в дом, Степан, зови.

Давайте этот день отметим

Как день знакомста и любви!»

 

Эшмет адак луктеш кленчажым,

Йолташыж-влакым кынелта:

«За дружбу русских и марийцев –

Чтоб, как броня, была крепка!»

 

Чон почын, шинчышт мутланалын
Да ойырлышт сай йолташла.

Руш-шамыч корныш ужатальыч

Эн шерге поро унаштла.

 

МОМ ПАЗАРЫШ КОШТМО НЕРГЕН

ИЛЕМЫШТЕ ОЙЛАТ

 

«Тый колынат, шукерте огыл

Пазарыш коштыныт улмаш

Эшмет, Пешсай, Энсай да тарзышт?

Вашке адак шонат каяш.

 

Ушан улмаш мемнан вуйеҥна,

Руш ялыште пуштнешт улмаш,

Но нунын дене ойырленыт

Марий-влак, пуйто чын йолташ» –

 

«Ой-ой…Мом тый ойлет? От шойышт?» -

«Товат юмончылно тыгак!

Эшметын арака улмашын,

Да утарен аракажак» -

 

«Кузе тыге?» - «Эшметше, маныт,

Сурт озалан кленча почеш

Кленчам почеш да йӱд шумешке

Шинчат ойлалын, чон кочде.

 

Озан осал пийжат эсогыл

Эрдене нуным ужатен

Пеш лишыл палыме еҥ семын,

Лузга шем почшым модыктен» -

 

«Йӧра, ушан оза логалын –

Марийым ужын йолташеш,

Да Эшметшат айдеме семын

Сийлен руш-влакым шер теммеш.

 

А такшым корнышто тугае,

Пич йӱдым лиеда, ойлат –

Колыштынак, товат, эсогыл

Чалем кертешыс ӱпетат» -

 

«Кузе вара? Кеч ужаленыт

Сатуштым? Але…так кылмен…» -

«Мом тый ойлет? Эшмет эсогыл

Чыла ик еҥлан ужален!» -

 

«Кузе тыге?» - «Поян улмашын

Руш купечет…Кок вочкыге…

Ак волтыде…Оксам тӱлен да

Кудалын маныт… Вот тыге!» -

 

«Ой, чот поен Эшмет тугеже!»... -

«Эшмет гына мо? Регежшат.

Мом намиеныт – ужаленыт…

Лач ик товар ыш кай, ойлат» -

 

«Теве молан кышкар – оралтышт!

Теве молан улан илат!

А нунымак эше вурсалыт –

«Шке калыкнам ондалкалат» -

 

«Арам мо ойлыш айо годым

Вуйеҥна йӧным кычалаш?

Кочкеш йӧн мушо йӧрым, маныт –

Моткочак чын ойлат улмаш

 

Эшметымак налаш, мӱкш ешым

Мыняре кучыш? Ялт ӧрат!

А калык деч мынярым нале?

Илаш полша изи мӱкшат!

 

Нимом ойлаш Регеж нерген гын:

Пашаче мӱкш – кум эргыжат…

Теҥге гыч кечыште кондат гын,

Пел ий гыч ямде тӱжемат!» -

 

«Молан гын эргым тыгай огыл?

Нимолан кидше огеш тол!

Мураш-кушташ гына кертешыс!

Пиал тыгайын – шелше вол» -

 

«А налыныт мыняр пӧлекым?

Ача-аваштлан, еҥгаштлан.

Ик шовычшымак ужын, маныт,

Кӧраныде от керт, докан» -

 

«Да, еҥ ила, оксаште йӱштыл…

Тыгайлан Юмыжак полша» -

«Ом пале, мо полша, но икте

Мылам пеш раш: паша…Паша!»

 

АРСУТ ВУЙЕҤ ОЛМЕШ КОДЕШ

 

Тамгамкылкучышыеҥ кондыш

/Рушлаже тудо почтальон/:

Эшмет йочала шортын колтыш –

Колен марийын Кугу Он.

 

«Эшмет, молан тынар эр ӱжыч?

Шинчат йошкарге…Шортынат?

«Кузе от шорт? Колен теҥгече

Марийын Он…Теве тамгат…

 

Ме тудын ой почеш илемым

Кычалын коштынна пырля…

Тынам осал ден порым, сайым

Пайленна лош ме ик еҥла.

 

Тунамак ӧрын мые коштым,

Кушеч тынаре Онын вий?

Эре еҥ-шамыч тудын йырже,

Эре паша, кунам от мий!

 

Чылам вашлийын тудо порын,

Ӱшаным шочыктен шӱмеш:

Чон туржшо йодыш ден миялын,

Кает да– илымет шуэш!

 

Кушеч тыгай шӱм-чонжо тудын –

Айдеме шочшо огыл мо?

Ала Юмак тыге пӱралын?

Ала шкежат Юмак! А мо?

 

Кӧ калык верч йӱла йӱд-кече,

Кӧ ямде тудын верч колаш,

Тыгайым Юмо огеш мондо –

Тыгай еҥ веле он лийшаш.

 

Кӧн шӱмжӧ кече гае шокшо,

Кӧн ушыжо – яндар памаш,

Тыгайым Юмо огеш мондо –

Тыгай еҥ веле он лийшаш.

 

Каяш кӱлеш мылам рӱдерыш…

Йӱла почеш тояш кӱлеш.

Кодат, Арсут, жаплан вуйеҥлан…

Иктаж-мо кенета лиеш…

 

Чыла шонен, уш дене ыште!

Эше Регеж толеш полшаш.

Иктаж кум кечыште толам мый-

Чыла сай корнышто лийшаш…

 

Мутлане калык дене порын…

Мый ӱшанем тылат, йолташ!»

Эшмет йӧршешак куандарыш:

Йолташыжлан шотла улмаш!

 

Тугеже мыланем ок сыре?

Ала кӱлеш келшен илаш?

Вуйеҥ лияш кум кече огыл,

Мый ямде кум ият вучаш.

 

Овоч пырля, Эшмет ӱшаныш…

Кузе от йывырте, накас?

Ала, чынак, чыла осалым

Мондаш? Кузе Пикас?

 

Омсам тӱкалтышт, да, лӱдын-вожыл,

Овоч ончале тӱжвачак -

Ончас, кӧ тушто уто уло?

Эше шудалынат колтат!

 

Но чучо Арсутлан оҥайын

Да савырыш вел мыскараш:

«Ой, титакан толешыс тышке!..

Кузе вара шонет, сулаш?..»-

 

«Каем мый…» - «Тый нигуш от кае…

Ит сыре, воштылам гына:

Марийын койышак тыгае -

Тӧра дек чытырен пура,

 

Ала-кӧм пуйто пуштын тудо

Я суртшым иктаж-кӧн толен…

Тӧра тыгайым ужаташ тырша гын,

А лӱддымым шинча чытен!

 

Санден, Овоч, кеч-кӧн дек пуро,

Кеч-кӧн ден шоно кутыраш,

Ит лӱд, ит вожыл нигӧн дечын…

Тунам тӱҥалыт пагалаш.

 

А ынде мый куан уверым

Каласышаш тылат улам:

Эшмет каен марий рӱдерыш –

Олмешыже мый кодынам!

 

Арсут гына ынде мый омыл!

Илемлан мый тӱҥ еҥ улам!

Шонем гын, мые титаканым

Эсогыл пуштынат кертам.

 

Но тидым мый ышташ ом шоно,
Илем эрласе ден гына.

Айда, Овоч, ме тыште коктын

Эрласынам мужедына» -

 

«Мый ямде…Но, кузе, ом пале…

Ала мылам умылтарет?» -

«Вуй еҥ, Овоч, лиям гын мые,

Тыгай пӱкенлан ок лий вер:

 

Мый тудым кудалтем шӱкшакыш

Я йӱлалтем эрлашымак.

Пӱкен лийшаш кугу да тумо,

Озажым ужышт, пуренак!

 

Могай оза, йомеш гын тудо,

Пу пашкарла ӱстел коклаш?

Да ӱстелжат озажын лӱмым

Эреак кӱшнӧ кучышаш» -

 

«А мый шонем изиш вес семын:

Ушан еҥ тыште шинчышаш.

Адакшым тудо тыйын гае

Шыма да поро еҥ лийшаш.

 

Но тые лӱдыктышыч мыйым,
Кунам пелештышыч «Пуштам» …

Тидлан, Арсут, мый ом ӱшане:

Тый сайым ыштенат мылам» -

 

«Тый мом, Овоч, ойлет тыгайым?

Но мый оза садак лийнем…

Эшметым колыштын шер темын,

Адакшым каргыш илышем…»

 

Овоч кайымек, шукат ыш эрте -

Пурен шогале ик пӧръеҥ

Да, Арсутлан савалын вуйжым,

Рушла пелештыш: «Добрый день!»

 

Йӧра Арсутшо умыла да

Раш лие: кӧ? мом кычалеш?

А руш ойла, ойла…Я шойышт,

Я чыным? А палаш кӱлеш!

 

Пӧръеҥ чиен арун, моторын

Да перныл коштшыла ок кой –

Ок кадыргыл ойлалме годым,

Йоҥга ӱшанлын кажне ой:

 

«Места понрвились мне ваши,

Что нужно жить, найдешь всё здесь.

А люди, словно дети бога,

Добры и вежливы везде.

 

Не плохо бы в илеме вашем

Построить дом и жить всем нам –

И русским и марийцам вместе –

В любви и дружбе…По рукам?»

 

Арсут тӱслен ончале рушым:

Пуаш мо кидым я туркаш?

«Ну?…» - мане руш, да кидым кучышт…

Вашлийыч пуйто кок йолташ.

 

Но кенета омсаште койо

Пошкудо мурызо Регеж –

Ончале палыдыме еҥым:

Ок кой марийла… Кӧ улеш?

 

Арсут вик умылыш Регежым

Да мане: «Тиде руш йолташ

Илемышке илаш толнеже…

Манеш, илемна – рай пыжаш.

 

Ну что саказать вам? Приезжайте.

Нам будет только веселей.

Как мы живём, как вы живёте,

Учиться будем у друзей!»

 

Регеж, шоналтышат, ешарыш:

«Одна лишь просьба будет к вам:

Язык марийца уважайте –

Придёт конец иначе нам»

 

Руш, тидым колын, шыргыжале:

«Не обещаю говорить…

Но можно ли язык народа

Охаивать и не любить?»

 

Регеж Арсут ден коктын кодо

Да мане: «Тиде чер гаяк:

Йот-влак эре толаш тӱҥалыт…

Да калык варналтеш тыгак»

 

Арсут кычал ыш му вашмутым –

Нимом вашеш тудлан ойлаш.

Лач вачыжым вел туртыктале,

А тидыже мут дечын раш.

 

ОКАЛЧЕ ДЕН ЭНСАЙ КОЖЛАШТЕ…

 

Сай шкетын пӧртыльӧ кожла гыч –

Ноен пытен, кыралтше гай.

Ача-ава вик шучкым шижыч:

«Окалче кушто? А Энсай?» -

 

«Толшаш лишан ала-куш йомыч…

Кычалын коштым, но – арам.

Эсогыл кычкырлен, йӱк йомо,

Порволышт пуйто, чылт ӧрам» -

 

«Пырля кошташ кӱлеш кожлаште…

Изиш кеч ойырло – йомат» -

«Окалче йочала куржтале…

А поҥгыжым кычал коштат!» -

 

«Ала маска ӱмбакышт лектын,

Кеч кызыт огыт кошт шужен?» -

«Кышажымат шым уж эсогыл…

Товат, каеныт аҥырген» -

 

«Йӧра кеч нимоат ок лий гын…

Йӧра кеч толыт гын тажак…

Кожла оза, арале нуным,

Тый лук шкенан илемышкак…

 

Ит шорт тый, эргым…Шкетын огыл…

А улыт…Коктын-коктынак:

Лиеш гын йӧсӧ…Юмо сакле!..

Ваш-ваш полшат кузе-гынат»

 

…А тидын годым йомшо-шамыч,

Сай колышт манын кычкырлен,

Каеныт утыр вел торашке –

«Толза ты-ы-ыш» ӱжмыла шоктен.

 

Корем, вондер, шӱйдаҥыт шудо…

«Энсай, йӧршеш ме йомыннас…» -

«Ит лӱд тый, шӱжарем, йодам мый,

Кеч ончылно пычкемыш кас…» -

 

«Маска лектеш гын?.. Але пире?

Шоналтемат ушем кая…

Кузе тыге йомна ме коктын?

Ала осал вий наҥгая?» -

 

«Тыге ит ойло тый, Окалче…

Йомаш огеш пу Юмына!

Кунам-гынат илемыш корным

Садак кычалын муына»

 

Алан покшеке нуно лектыч…

Каваште шӱдыр-влак йӱлат…

Пычкемыш утыр нугыдеме…

Вий ошкылаш уке – шогат:

 

«Нӧлтеш эрден шолаште кече…

Кастен пурлаштыла шинчеш…

А кайышна ме кечывалым…

Ынде мӧҥгеш каяш кӱлеш»

 

…Окалче шинче мӧдывуйыш:

«Ала лиеш изишак сай?

Йолем йӱла…Каен ом сеҥе…

Тый кайынет гын, кай, Энсай» -

 

«Мый йӱдым, да эше кожлаште,

Кертам мо тыйым шкет коден?

Кеч пире, тӱрлӧ мут кеч лекше,

Окалче, мый пеленет колем»

 

Воктекше шинче… Ну, а тудо,

Кылмен я лӱдын, чытыра,

Да, чаманен, Энсай ӧндале –

Ала изишак кеч ыра?

 

«Тыге шинчымынам Сай ужын,

Налеш дыр ыле кӱзымат?

Но кызыт улына ме коктын –

Ок уж, ок пале нигӧат.

 

«Сай деч лӱдат мо тый, Окалче?» -

«Молан тыге йодат, ӧрам…

Уке гын нимогае сулык,

Лиеш мо титаклаш арам?» -

 

«Тендам мый когыньдам ужам да

Йочала кӧранен коштам:

Те пуйто ныжыл мужыр йӱксӧ –

Эре шыма, ом уж торжам.

 

Сай – йыгыр шольым…Чаманем мый:

Тый отыл мыйын пелашем…

Коштна пырля мыняр ий модын…

Марланже нале шоляшем…»

 

Шижеш: вашмут уке…Окалче

Кидыштыжак мален колтен,

Да ӧндалеш шӱжаржым утыр

Шыман да шокшын оҥ пелен…

 

А тидын годым шоҥго-шамыч

Малаш тӧченыт, мутланен:

«Молан от мале тый, Пикелык?» -

«Кузе, Пактай, кертам мален?..

 

А нуно йомын о-гы-тыл гын?..

Шот ден кычалын огыл Сай…» -

«Ушет каен? Ну, ойлыштат тый!» -

«А тые шоҥгемат, Пактай…»

 

КУЗЕ ЙОМШО-ВЛАКЫМ КЫЧАЛЫТ

 

Регеж кок эргыж дене кайыш

Энсай ден шешкыжым кычал,

Кеч ӱжара нӧлташ тӱҥалын…

Кузе кертат ласкан малал?

 

Кузе чытат кожлаште йӱдым?

А кенета…Ала?..Ала…

Могай гына огеш пӧрд йодыш

Да име семын шуркала!..

 

Каят кум еҥ кум корно дене

Да утыр кӧргышкӧ пурат:

«Э-э-э-э!.. Энсай!.. Окалче!..» -

Эр тымыкым шергылтарат.

 

Вашеш йӱксавыш веле нуным

Ондалкалаш тӧчен вӱчка,

Ала-кӧ пуйто йӧсӧ дечын

Утлаш ман полышым вуча.

 

«Лач тыштак нуным мый теҥгече

Йомдарышым ялт имыла» -

«Молан «ялт имылаже» тыште?

Укес каван…Ок йоҥго-ла!» -

 

«А молан йоҥгышаш шонет тый?

Каваныш йомыт имыла…

А тыште кутко, янлык, кишке…

Шеҥгечын кертыт пурлынат» -

 

«Сита, Пешсай! Ит ойло туштыл…

Вес семын умыла гын Сай?»

«Кузе эше вес семын – ойло!

Ала умылтарет, ачай?» -

 

«Айста она кай ме пурлашке?

Шолаште нугыдо чодыра…

Ала лач тушто йомын коштыт

Да полышым вучат ала?»

 

…Ялт лишне, воктенак, йӱк шоктыш –

Помыжалте ты йӱкеш Энсай:

«Шып лий, Окалче… Ит тарване…

Маска коштеш…Кий тӱҥшӧ гай» -

 

«Ой, Юмыжат!..А кержалтеш гын?..» -

«Шып кий…Ит ойло нимомат…

Мардеж уке…Ала огеш шиж…

Да воктечна кая шыпак…»

 

Энсай воктек Окалче пызныш,

А капше утыр чытырен:

Ала йӱдвошт шинчен кылмен да

Ала маскак чот лӱдыктен?

 

Иктаж лиеш дыр шӱдӧ ошкыл -

Воктечышт эртыш сур маска.

Кунам йӱкшат йӧршеш шыпланыш,

Шӱлалтышт коктынат ласкан.

 

«Кынел кертат уке, Окалче?

Ала ялнам кычалына?» -

«Тыге шинчен кылмет вел утыр…

Айда, чынак, ошкылына»

 

Чоҥгаш кӱзат, вончат коремым…

Энсай шӱртня да шуҥгалтеш:

«Кок комдыге нумал ит тӧчӧ…

Пычырикшат утен кертеш» -

 

«Уке, Окалче, ом кудалте…

Ноен йӧрлам, но – нумалам!

Яра мияш кожла гыч намыс,

Да мом ойлат ачам-авам?»

 

…Лишемыт икте-весышт деке

Шиждеак нуно, но – кыртмен:

«Энсай, колат уке тый йӱкым?

Коштеш ала-кӧ кычкырен…» -

 

«Колам…Колам! Мемнан-влак тиде!

Йӱксавыш огыл – чын йӱкак!

«Э-э-э-э!..» - вашеш йоҥгалте…

«Э-э-э-э» - йоҥга лишнак.

 

Энсай куаныш, а Окалче

Эсогыл ямде тӧрштылаш:

«Тугеже она йом тетла ме!

Пӱрен улмаш эше илаш!»

 

Вашлийыч нуно…Ӧндалалтыч…

«Те кушто йомын коштыда?

Илет, Энсай?.. Илет, Окалче?

Ӱшаненам мый: иледа!»

 

МАРИЯ ЙОЧАМ ЫШТА

 

«Авэ…Мариялан пеш йӧсӧ…

Кыдалже чот коршта, манеш…» -

«Азам ышташ тӱҥалын витне…

Сандалче дек каяш кӱлеш» -

 

«Мый тыманмешке!..» - «Ох, ыш колышт!..

Кӧ мӱшкыран пашаш коштеш?

А жап шудеак кудалта гын?

Ой, Юмо, полшо!.. Мо лиеш?»

 

Киен Мария отыл валне,

Чон йӧсын, пеҥыж, магырен:

«Ой, мама…Ой, авэ…Ой, больно…

Ой, мом ыштем?.. Ой, куш пурем?» -

 

«Кузе гынат тый чыте, шешкым…

Тыгае ӱдыр пӱрымаш…

Пешсай Сандалче деке куржо…

Вашке толеш, докан, полшаш?»

 

«Я разве думала такие

Придется муки испытать?

Лишь бы родить живым ребёнка…

Не буду с мужем больше спать» -

 

«Тыге ит ойло тые, шешкым…

Тый Юмым вел шыдештарет.

Тыгак пӱралтын рвезе ешлан,

И тиде эн кугу пиал, палет?»

 

Шӱлешт-шӱлешт,Сандалче тольо…

Тугак Мария орланен:

«Ой, мама…Ой, авэ…Ой, больно…

Тетла ом керт, товат, чытен»

 

Да калык эмлыше Сандалче

Тӱҥале Юмым сӧрвалаш:

«Толнеже тыйын ош тӱняшке

Изи айдем ракат илаш…

 

А тые шӱлӧ, пеҥыж, шешкым –

Тыге лиеш сайрак шочаш...

Тый полшо, Юмо, первый йӱк ден

Ача-авам куандараш…

 

Ит шорт… От полшо шортын, шешкым…

Йочат вел тӱҥалеш лӱдаш!

Тудлан тый полшо, Патыр Юмо,

Тажак шочаш, илен кодаш.

 

Тыге-тыге…Моткочак сае…

Вашке ласкан тый шӱлалтет…

Ужат, кузе тӱняш толнеже

Яндар чонан шӱм падырашет?

 

Мария ден Пешсай ушненыт

Шке тукым вожыштым шуяш,

А тидым нуно ыштен кертыт,

Кунам тажа шочеш йочашт.

 

О Поро Юмо, Поро Пӱрышӧ,

Тый полшо азалан шочаш –

Йӧратыше кок еҥлан тиде

Эн сае пӧлекет лийшаш»

 

Умбакыже кузе, мо лийын,

Возаш мый тидым ом тӱҥал,

Уке гын, Маша ден Пешсайын

Кертеш куанышт амыргал –

 

Лач икте раш: Сандалче нунын

Йочаштым кучыш чылт тажам –

Саламлыш тудын шортмо йӱкшӧ,

Ит мондо маншыла, уржам.

 

Уржа пасушто шочо эрге…

«Сандалче, тау тыланет…

Тый огыл гын…» - «Нимолан тау…

Юметлан таужо, палет?

 

Нимо огеш кой уто-сите…

Чыла шке верыште…Тажа…

Кузе йоҥгалте тудын йӱкшӧ!

Тыге шортеш тажа гына!

 

Куаныза, ача-аваже:

Тыят, Пикелык, куанал:

Регежын вож вашке огеш йом…

Кода лач эргыда саклал»

 

Киен Мария отыл валне…

Пешсай воктенжак шып шоген.

«Хоть муки адские при родах…

Спать буду с мужем…» - шып шоктен.

 

ШЫЖВАЗАР

 

Кунам те шыжвазарын толмым

Шкеат умылышда, шонем:

Пасу пашам пытарымеке

Толеш Регежыш ты пайрем.

 

Тунам от умыло игечым:

Ик ийын йӱр, вес ийын лум…

Я кылмыкта туге чот мландым,

Уремышке лекмат ок шу.

 

Уна ик кечылан вел огыл,

Вигак кум кечылан толеш.

Кок йӱд уна лиймек, кумшешын,

Вашка каяш шкеж дек мӧҥгеш.

 

Толешыс южгунам унаже

Тунар – нигуш малаш пышташ!

Санден тунам перна эсогыл.

Йӱд-кече калык ден кошташ!

 

Эртат гын тӱрлӧ семын модын

Чыла пайремже калыкнан,

Но шыжвзар тугае огыл -

Тӱҥ сийже – арака!- озан.

 

А аракам шолтеныт шуко –

Ситалже манын – пайремлан:

Тынар унам да тынар кече

Озала порын сийлыман!

 

Эрдене але кечывалым

Ик еҥ шӱгарышке миен,

Пайремыш тоштыеҥым ӱжын,

Шке родо-тукымжым шотлен.

 

Тоштыеҥлан сортам чӱктеныт,

Уштеныт кажным пагален…

Вара гына пайрем тӱҥалын -

Оза унажым чот сийлен.

 

Оҥай ик койыш шыжвазарын -

Пошкудыш лектын ваш коштмаш:

Онча пошкудыжо пошкудым –

Эн сай сий ден тырша сийлаш.

 

…Пич йӱдым йӱын коштшо-шамыч

Тӱкалтышт Саймытын тӧрзам.

Мален гына колтеныт ыле -
Огеш лий пуртыде унам:

 

Йӱлаже тыгаяк марийын –

Ӱстел тич шогыжо лыҥ сий;

Ӱжде пуралше родым, йотым

Ончалын колтыде ок лий.

 

А кочкыш, чынак, лыҥак уло:

Премеч, мелна, шокта, кияр,

Шыл когыльо да салмамуно…

Шӧр-торыкшым омат ойлал!

 

Пура шоҥешт шинча леҥеж тич,

Да чырык арака шога.

Могай пайрем, уке гын тудо?

Чыла сийлан – сий, кугыжа!

 

Сай йӱд унаштым тӧрыш ӱжӧ,

Тореш ыш лий тидлан иктат.

Оза сийла гын арака ден,

А ватыже пурам йӱкта.

 

Уна-влак аҥыргеныт сайын:

Оралгымеш карен мурат,

А тавалтат гын, чыте веле –

Кертеш дыр сӱмырлен пӧртат!

 

Ала-молан, чучеш, сыреныт…

Койышыштак, векат, тыгай.

Ок пале Сай чылаштым нуным…

Воктен ялла гыч улыт чай?

 

«А молан тудым ода йӱктӧ?

Йӱнеже, очыни тудат…?» -

Сай ӧрӧ, кӧм мондалын кертын?

Темалын арака пуа.