Илалын, тудым мондена гын, 3 страница. Ош лумыш возо кумыкталт

Ош лумыш возо кумыкталт…

 

*Конёк – ожно, йочам годым, кок кучеман

да олымбалан «издер» денат мунчалтеныт.

 

А теве, имне терыш шинчын,

Тӱшкан, коремышке чымат.

Тер имне огыл, от виктаре -

Ок ончо, кушко тый йомат…

 

А ӱярня вара воктене

Поснак лыҥ калык погынен:

Я шкет, я коктын, мужыр дене,

Волалыт, да лӱдат ончен:

 

Дӱр-дӱр шокта йолет йымалне…

Пурен кает гын… каварет!

Мучаш марте волен шуат да

Каваныште пӧрдал киет!

 

Каванже молан маныда гын,

Ом шойышт, чыным каласем:

Конденыт тудым лӱмын тышке –

Чот ынышт сусырго, шонен.

 

«Молан, Окалче, от мунчалте?

Лӱдат мо? Але вожылат?

Ме ямде улына, кеч кӧ ден

Тый таче мунчалтен кертат» -

 

«Пеш поро улыда те…Тау…

Ӧрам мый, кӧжым ойыраш?

Мылам нелеш ида нал манын,

Мый ямде кажне ден волаш…»

 

Тӱҥалтышлан Сай ден Окалче

Шогальыч коктын, кид кучен,

Да ӱлыкӧ чымалтыч – лачак

Окалчын «О-о-ойжо! вел шоктен.

 

Тунамак олымыш шуҥгалтыч

Да тӱрвӧ тӱрвышкӧ тӱкнен…

Кораҥыч йӧндымын…Кынельыч…

Лач шӱмышт лекшашла пырткен.

 

Йӧратымаш нерген романым

Мый возымаш уке, санден

Кодем мый нуным курыкешак…

Тек семын шонкала лудшем.

 

Тораштак огыл, ялт воктенак,

Карта паҥгам моткоч чумат.

Но чумалашыже пеш йӧсӧ -

Оролын кидыш верештат!

 

А тидыже пеш сайжак огыл:

Паҥга ороллан шогалат.

Нигуш кораҥ от керт тыгодым

Да нойымешке поктылат…

 

«Кочай, тый мунчалташ мо тольыч?» -

«А шуршым почкалташ кӱлеш…

А тагынаж ден… Юмына деч

Кинде перкем йодмем шуэш»

 

Пич йӱд лиймешке курык тайыл

Йӱкланыш, воштыльо, шурген

Да ӱдыр-каче-влакын йӱкышт

Воктен яллаш шумеш йоҥген:

 

«Ӱярня йор-йо-о-оррр…

Мелна чыж-чы-ы-ыжжж…

Кутан лот-ло-о-оттт…

А шӱм пырт-пы-ы-ырттт…»

 

ЧОЛАК РЕГЕЖЫШТЕ ПӦРТЫМ ЧОНА

 

Чолак – пошкудыжо Регежын –

У верыш куснымек илаш,

Нӧлта шке ешыжлан у пӧртым...

Кум йыгыр-влак полшат чоҥаш.

 

Тыршат эргаш-влак кече мучко,

Кочкаш гын коштыт шкешт декак:

Пакийын мо-гынат ок сите!

От чоҥо шужышо чотшак!

 

Чолакын ватыже Пикалче

Рӱдер илемышке шумеш
Тачат ложашым йодын кошто…

А киндым кӱэшташ кӱлеш!

 

«Шканна уке…Пырт веле кодын…

Кузе илен лекташ ала?

У киндылан чыла ӱшанже…

Тунам меат шӱлалтена.

 

Мыняр еҥ дек пурен мый коштым –

Иктат ик пырчымат ыш пу!

Йӧра эше Арсут чаманыш:

«Нумал кертат? Лач тыште пуд?»

 

Тылат, Пакий, салам Арсут деч…

Каласыш: мо кӱлеш-лиеш,

Тек ынже вожыл - толжо…Мане:

Пошкудылан полшаш кӱлеш» -

 

«Тый шып ойлен кертат, Пикалче?

Тӧтрӧт пучла вел пуалтет…

Иктаж колеш гын?..» - «Мый осалым

Шым ойло чай?.. Тый чытырет?»

 

А тудо, чынак, ок му верым –

Шӱм-чонжым пуйто шукш нулта:

Регеж да тудын эргыж-шамыч

Туге полшат илаш тудлан,

 

Да тудак, Чолакак, Регежлан

Осалым шонкален коштеш:

Шке вийже ден илен ок керт да

Арсутын ойжым колыштеш!

 

Тыге илен кунам пиалым,

Сай илышым ужаш лиеш?

Кеч туй, кеч йорло, сусыр лий тый –

Айдемылак илаш кӱлеш!

 

Кеч тӱрлӧ семын чоялане,

Пӱртӱсым кеч-кузе шудал,

Чонет лавран гын, тудо садак

Огеш керт тыйым утарал:

 

Илен-илен, лум шулымеке,

Кузе аляк тӱжвак лектеш –

Тыгак шинчатше почылтеш да –

Кынервует тора лиеш.

 

СӰАН

 

Кугу куан Регежын таче:

Сай эргыжын сӱан лийшаш.

Пошкудо ялын ик моторжо

Ончалын тудын шем шинчаш.

 

У пӧртшӧ тичак темын калык –

Регеж ден ватыжат тыштак.

Йӱк: «Толыт! Кудывечыш пурышт!

Савуш пурат – йодеш вигак:

 

«Регеж кочай! Регеж чӱчӱньӧ!

Мом те у ешлан пуэда?» -

«Теҥгече шочшо ночко презым» -

Оза савушлан вашешта.

 

Савуш каят, толеш тунамак:

«Ок йӧрӧ маныт чыланат.

Мом пуэда?» - «Шем сокыр ожым» -

Да калык вашешта тугак.

 

«Суртнам да вольыкнам тугеже –

Чара коля илаш ок лий!» -

Изиш лиймеке кудывечым

Шергылтара «Саламарий!»

 

Сӱан пура тунамак пӧртыш.

Карт Юмылан кумал ойла:

«Игем-влак – ӱдырем ден эргым,

Те йыгыре сукен шичса.

 

Шочаш-кушкаш пӱралын Юмо,

Пӱралын Юмо ешаҥаш.

Варсеҥгыла* те ӱмыр мучко

Илалза йӧратен ваш-ваш.

 

*Варсеҥге (Регеж марийла) - вараксим

 

Суртан-печан, киндан те лийза,

Ача-авадам шотлыза.

Йолда йымак тошкен осалым,

Нӧлталын порым кынелза»

 

Сай ден Окалче тӧрыш шинчыт

Да сийым нунылан темлат.

А тидын годым сӱан калык

Мура-кушта, лӱҥген шогат.

 

«Рия-рия шӱвыржӧ

Лыкын-лукын шергылтеш..

Марлан лекшаш ӱдыржӧ

Кечыйолла волгалтеш»

 

Покшеке лектын, мыскараче

Кушталше-влакым эскера

Да, кертмын совыжым кыралын,

Логар пеҥмешке кычкыра:

 

«Кертеш! Кертеш!

Ачаж йолашым чиен,

Аваж тувырым чиен!

Кертеш! Кертеш!

Ачаж дечат кертеш!

Аваж дечат кертеш!

Кертеш!

Кертеш!..»

 

Оръеҥын пуэдат пӧлекшым:

Качымарийын ачажлан -

«Ушан-шотан лий, шешкым!...Тау…

Эҥертыш Лий…Ешлан - ӱшан»

 

Да аважлан: - «Пашам йӧрате…

Уж мариетым мариеш…

Тунам гына, ит мондо, шешкым,

Суртышкына пиал толеш»

 

«Оръеҥым савыраш жап ватыш!» -

У мужыр клатышке лектеш…

Мурат-куштат, шогат лӱҥгалын,

Да шӱвыр-тӱмыр шергылтеш.

 

РЕГЕЖ КОЖЛА НЕРГЕН МУРА

 

Аланыш погыныш лыҥ калык

Эшметын ӱжмыжӧ почеш,

Да кӱлешан мутланымашым

Тудак чон вургыжын почеш:

 

«Эсен лийза, марий таҥ-шамыч!

Молан тендам ме ӱжынна?

Те паледа, мо шошо эртыш,

Йӱр толын огыл иканат.

 

Кава яндар, нулалме пуйто;

Пыл погынат – шулен йомеш.

Чыла чонан вуча йӱр толмым,

У киндына йӱлен кертеш.

 

Поснак кожлаште кызыт шучко,

Тунар кукшу – чыра, шонет.

Тулйып гына камвочшо мландыш –

Тул ылыжеш…Йӧртен от керт!

 

Санден йодам, йодам вел огыл,

Ӱжам мый тӱткырак лияш.

Ида шу тулым йол йымаке,

Кунам те каеда кожлаш.

 

Теве Вӱтла воктене, маныт,

Кожла йӱлаш тӱҥалынат,

Кок кече тул чыла пӧжгалын –

Эсогыл кум илемымат.

 

А кызыт тышке, тендан ончык,

Мый калык мурызым ӱжам.

Регеж йолташ! Кожла нерген мый

Ик мурым муралташ йодам»

 

Регеж лектат, савалтыш вуйжым,

Ончале калыкым йыр-ваш

Да,чонышкыштак шужо манын,

Тӱҥале муралтен ойлаш:

 

«Те ужында кожла пожарым?

Уке гын, мые кӧранем!

Ок кӱл чыташ тыгай туткарым –

Эрелан кодын шӱмыштем.

 

Кожла йӱла, тул ден авалтын…

Кожла йӱла шала еҥ верч…

Кожла йӱла…Ок керт ойлалын:

Аралыза таҥдам тул деч!

 

Лойга, лӱшка кожла ӱмбалне

Тарайла койшо шучко тул –

Полша тудланак, пуйто модын,

Йорга мардеж – зиянын кул.

 

Кожла йӱла, тул ден авалтын…

Кожла йӱла шала еҥ верч…

Кожла йӱла…Ок керт ойлалын:

Аралыза таҥдам тул деч!

 

Кожла шортеш, ӱжеш ир йӱкын,

Шӱм-чоным кӱрышт мӱгырен:

«Ок тол гын полыш, тыманмешке,

Кертам шем рокыш савырнен!»

 

Кожла йӱла, тул ден авалтын…

Кожла йӱла шала еҥ верч…

Кожла йӱла…Ок керт ойлалын:

Аралыза таҥдам тул деч!»

 

Мурен пытарышат, ешарыш:

«Мемнан поянлыкна – кожла.

Сакла мемнам озаже семын –

Пукша, йӱкта, чикта, ашна…

 

Тушманже тудынат пеш шуко:

Йышт руышо да шучко тул…

Каргаш да локтылаш тугеже

Айста кожлам ме она пу!»

 

Вара карт лекте калык ончык

Да, шке йӱлажым шуктышат,

Пелештыш, Регежлак муралын –

Тыге ойлат карт-влак шкештат:

 

«О Кугу Юмо – Кугу Пӱрышӧ!

Марийлан пуэнат чыла:

Шем мландым, тулым, вӱдым, южым…

Тек тудо куанен ила!

 

Кеч иктыже тышеч ок лий гын,

Марият орланен кола…

Ме тый дечет сандене йӱрым

Ушан шочшетла йодына.

 

Вучат пасу, кожла да кушкыл,

Вуча чыла чонан тӱнят…
Чылан ӱшан ден илена ме:

Мемнан тый йодмынам колат:

 

Тый поро лий, чамане, сакле –

Шотлен ме тыйым илена.

Вашке пасу йыр шӱвыр дене

Ме кумалаш тӱҥалына.

 

О Кугу Юмо – Кугу Пӱрышӧ,

Тый полшо порынак илаш!

Марий шотлен эреак тыйым

Да тӱҥалеш эрлат шотлаш!»

 

КУКШУ КЕҤЕЖ

 

Марийын таче кугу ойго:

Кеҥеж рӱдат, а йӱр уке!

Пушеҥге-влак шогат оралге,

А шудо гын, йӱлен, кошкен.

 

Эсогыл мланде шелышталтын,

Тул ынже пиж кожлаш гына!

Молан гын Юмыжо сыралын

Да ӱчым марийлан ышта?

 

Кузе илаш ок шоч гын кинде?

Кола гын вольык, куш пураш?

Ала сырен да пижын кече

Марийын мландым йӱлалташ?

 

Ойлатыс, ожно кидын лийын

Ош кечым тӱкалтен ончаш,

Но, маныт, тулык вате тудым,

Чон йӧсын, тоштын сырыкташ!

 

Паша гыч кечываллан толын,

Ласкан каналтымет-мочет,

Ышта ик сомылым я весым…

Дӱр-дӱр гына мура пӧртет!

 

Колеш, шортеш изи азаже,

Да тудын дек содор вашка,

А тудыжо кия шӧпкаште

Шур ден варналт – чонан пашкар!

 

Мушкеш йочажым писын тудо,

А тӱнӧ ӱжыт пашашкат –

Тудат куржеш, Ош Кечын шӱргыш

Шӱргӱштышым шуэн кодат,

 

Да, маныт, тунамак Ош кече,

Марий-влаклан чот шыдешкен,

Нӧлталтын, мӱгырен, кавашке –

Тачат огеш керт лыпланен:

 

Я телым ончалеш пеш йӱштын,

Я йӧршын южгунам йомеш…

Тений гын чотак шыдешкалын -

Шога чыра гаяк кеҥеж.

 

Марий онча каваш йӱд-кече-

Ала изиш пыл оварга?

Я тыште-тушто, йӱрым йодын,

Шке отышкыжо чумырга.

 

А ӱдыр-каче-влак куржталыт,

Ваш-ваш вӱд дене чывылтен.

Эсогыл шоҥго-влак ушналыт

Ты модышыш, лӱҥген-лӱҥген.

 

Вучалыт поро, леве йӱрым

Чонан ден чондымо – чылан.

Молан кава ок шиж гын тидым?

Сырен гын Юмыжо молан?

 

А калык чон огеш лыплане,

У шурно верч коршта, шортеш,

Да, чал кугезын ойжым колышт,

Пасушко кумалаш лектеш.

 

Шоҥан пура, мелна, ӱй-торык…

Чылан чиеныт суксыла:

Ош шовыч, ош теркупш, ош тувыр…

Могай мотор ош марийна!

 

Пасу йыр ошкылыт шып нуно,

Лач шӱвыр лым лийде шокта.

Шыдаҥ шеч кутыш веле шочын,

Вашке кеч кеҥежат эрта.

 

Могае озым шошым ыле,

Постола койын йырым-ваш.

Лиеш сай шурно, шоныш калык,

Она тӱҥал шужен илаш.

 

Но йӱр уке, ояр игече

Кок тылзе нар ынде шога.

Кава яндар, нулалме гае,

Да кечыжат пелта гына.

 

Эсогыл пулдырчо ок муро –

Логарже, очыни, кошкен.

Тыгае шокшышто, йӱде гыч,

Кузе мурет? Кертат колен!

 

Кугу куэ дек толын шуыч,

Шаралтышт сийыштым мландеш.

Тӱҥале карт кумалме мутым

Мураш – тек Юмо дек шуэш:

 

«О Кугу Юмо – Кугу Пӱрышӧ!

О Кугу Юмо – Кугу Пӱрышӧ!

 

Агавайрем куэ йымаке
Пасу йыр шӱвырым шоктен,

Марийын тутло сийже дене
Толна ме, кумалаш шонен.

 

Шкеат палет, кузе эр шошым
Куралын мландым, ӱяҥден,

Ме пырчым кодышна ӱдалын,

У шурным ток погаш шонен.

 

Вара постола озым лекте,

Лойгалте теҥызла пасу.

У шурно шӧртньӧ тӱсым нале…

Чонланак чучо сай, асу.

 

Шырка жап кызыт, кинде

Йӱд-кече вуйым погышаш,

Лач йӱр уке, мо шошо толын.

Чыла чонан йодеш йӱаш.

 

Молан сырен гын Патыр Кече,

Да шовыч гай яндар кава?

Йӱр деч посна йӱла кошкалын
Чал Поро Мландыавана.

 

О Кугу Юмо – Кугу Пӱрышӧ!

О Кугу Юмо – Кугу Пӱрышӧ!

 

Лыжга йӱрет ден куандаре…

Эр тӱтырат ден…кас лупс ден…

У шурнынам одарландаре,

Кыдалже кертше пеҥгыдем…

 

А пырче лийже полдыш гае…

Ситале тыйын юзо вий!

Чевер сийнам, шоҥан пуранам

Алал товлен йӧратен лий.

 

Тау! Тау! Тау!»

 

Чыла радамын шуктымеке,

Йоҥгалте шӱвыр адакат,

Да мӧҥгӧ велышке тарванышт…

Кавашке куанен ончат!

 

ЭЛВИЙЛАН КОВАЖЕ КЕМЫМ УРГЫКТА

 

«Уныкамлан темеш латшым ий

Тений кугече пайремлан.

Кузе ойлат? Пеледме пагыт?

Эн сылне жапше ӱмырнан?

 

А уныкамже… Ом моктане!..

Ужат гын, шинчатат йыма:

Кӱляш гай ӱп… Лышташ гай тӱрвӧ…

А сынже пӧрдымӧ - шыма…

 

Тыгайлан кӧранен кертеш дыр

Эсогыл кугыжан ватат?

Но чон коршта, вием ок сите

Айдеме семын чикташат!

 

Кеҥежше-телыже йыдал ден…

Мотор котим омеш ыш уж!

Йол пидын пашашкат коштат гын…

Модмашке пешыжак от курж!

 

Сандене кемым шочмыж кечын

Коважла мый пӧлеклынем

Да шӱшмӧ ӱй гай ныжыл чонжым

Изишлан да волгалтынем.

 

Чылан моктат: кидетше – шӧртньӧ,

Ыштен моштет тый кеч-момат…» -

«Молан тынар шортат, чӱчӱньӧ?

Уке мо тудын нигӧжат?» -

 

«Кузе от шорт? Чылт тулык тудо!..

Ачаж-аваж улам мыяк…

Мыняр ий ынде илена ме

Кугу тӱняште коктынак!..

 

Пеш йӧсӧ-неле-шыгыр годым

Нигӧн дек порын эҥерташ...

Пеш чӱчкыдын пошкудо-влак деч

Перна кеч шултышым йодаш…» -

 

«Ачаже кушто? А аваже?..

Молан тый шкет гына ончет?» -

Кунам вара тыгае орлык

Камвозын шоҥго вачышкет?» -

 

«Ой, эртыше шем илышнажым

Огеш шу ялт шарналтымат!..

Кычалын коштшыла илемым

Вашлие теҥыз мемнамат…

 

Эрлашым теҥызыш каеныт

Да йомыныт теҥызешак…

Кодна ме тулыкеш ялт коктын…

Сурт-печыдыме…эр пешак…» -

 

«Вара, чӱчӱньӧ, мом йоднет тый?

Мо дене тыланет полшаш?» -

«Тудлан,манамыс, шочмыж кечын

Шонем кеч кемым пӧлеклаш…

 

Ала тый кемым, Пешсай шольым,

Уныкамлан урген пуэт?

Уке оксамже такшым кызыт…

Перна изишак вучашет.

 

Ой!.. Нал-я тый каза коваштым…

Я шорык межым… кеҥежаш!

Эре ургет, эре йӧрет гын,

Еҥ деч перна дыр наледаш?» -

 

«Тыгай поянлыкым пазарыш

Арня еда лукташ лиеш…» -

«Туге да… Шоҥгеммек, лӱдат шол…

Ужаленат мошташ кӱлеш.

 

Кузе вара? Тореш от лий тый?

Пошкудылан ала полшет?» -

«Тыгай мотор… А лӱмжӧ тудын?..» -

«Элвий!.. Элвий… Ала палет?» -

 

«Палаш ом пале …. Колынам мый…

Моторлыкшо алгаштарен…

Санден тыгай марий висвислан

Мый чылт яра пуэм урген...

 

Но тый ит мондо коваштетым…

Межетымат……Могай тӱсан?

«Межем мотор…йӧршеш лум гае …

Да пушкыдо…Лач почкемлан*» -

 

*Почкем (Регеж марийла) – валенок

 

«Пеш сай…Мый телылан почкемым

Ярак пуэм тудлан йӧрен.

Марлан тек лектын ила сайын

Тек йӧратен коштеш чиен» -

 

«Эше ик шучкым ойлынем мый:

Латкумшо йоча – Элвий.

Чылан коленыт шочмышт годым…

Лач тудым саклыш Юмын вий.

 

А лийыныт чылан эргаш-влак…

Илат гын нуно, Элвием

Огеш уж ыле йӧсым, шучкым…

Моткочак тудым чаманем.

 

Ачаж-аваж пешак вученыт,

Эре кумальыч Юмылан,

Кунам шочеш гын нунын ӱдыр…

Но кондышт тудым орлыклан.

 

Санденак тудын шочмыж кечын

Пӧлекым ыштымем шуэш…

Ала ынде, пелед шумекше,

Пиалым уныкам ужеш?

 

Сай код, эргаш. Мый мӧҥгӧ кайышым.

Лий пиалан, тажа, Пешсай.

Эрлак толам да мо кӱлешым

Кондем. Чеверын. Иле сай!

 

МОНЧАШТЕ

 

Шикш меҥгыла Регеж ял валне

Монча гыч кӱшкӧ нӧлталтеш –

Тунар чот тымык таче кече,

Кеч теле йӱштӧ чыдыр пеш.

 

«Мончам мый петырышым… Пӧръеҥ-влак,

Те эркын кайыза айда…

Шикш шижалтеш гын, тӱньык рожым

Поч, ачаже… Аҥыргеда»

 

Монча чылт у. Изижак огыл.

Тӧрза гай - волгыдо пураш.

А ончылныжо тӱрлӧ шудо,

Туштак кеча выльык аршаш.

 

«Вучен мемнам ышда те нойо,

Монча кува ден кугыза?

Куват вара пура, а тые

Айда пырля, монча оза» -

 

«А шокшыжо могае таче!

Шонет, коваштым кушкедеш!» -

«Туге гынат пуэм мый шокшым.

Монча оза сырен кертеш» -

 

Пу алдыр гычын шокшо вӱдым

Регеж кышкал гына шукта –

Чал мланде пуйто чытырналте,

Коҥга туге мӱгыралта.

 

«Ачай, тый лӧкамбаке воч-я –

Изишак выльык ден кырем…

Уке гын, шуко тый от чыте,

Кертат эсогыл аҥырген» -

 

«А выльыкше могае лывыр

Да тамлын ӱпшалтеш кузе!

Шонет, чынак, кусналын тушко.

Йомаксе ӱдыр чон лыжге» -

 

«Мом тый, ачай, ойлет тугайым?

Тый пуйто туштым туштылат. –

«Колыштыда мо ик йомакым?

Перна тугеже колташак»

 

Чылан шып лийыч…Йӱк лукде гыч

Лач тупыштым ваш-ваш йыгат.

А шоҥго гын ойлаш тӱҥале,

Кеч сайынак ноен гынат.

 

РЕГЕЖ КУЭ НЕРГЕН МУРЫМ МУРА

 

…Ала кече лекме велым,

Ала йӧршын мӧҥгешла –

Илен ӱдыр ош тӱняште

Лачак кайык игыла.

 

Тудым йӧратен ачаже,

А аваже – туддечат!

Нуно чоныштым пуэныт,

Тудо лийын ик йочашт.

 

Нуно веле мо вӱчкеныт

Поро ача-авала?

Пошкудат чот йӧраталын

Шке илемын йочажла.

 

Амалжат тидлан улмашын:

Тудын гае кап-кылан,

Кумылан еҥ лийын огыл

Тысе пӱтынь кундемлан.

 

Капше лийын пӧрден лукмо

Шӱдыр гае йытыра,

А шинчаже, шем шинчаже

Йӱлен порын шӱдырла.

 

Кужу кудыр ӱпшӧ дене

Йӧратен модаш мардеж,

Пуйто тудланат айдеме

Илышыштыже кӱлеш.

 

Ӱдырын йомартле йӱкшӧ

Памаш вӱдла шыргыктен,

Поро ойжо, сай шомакше

Вигак чонышко шыҥен.

 

Муралтен колтен гын тудо,

Шыпланен тӱня йырваш.

Кайыкат эсогыл толын
Тудын вачыш колышташ.

 

Ӱдыр мурым колышталын

Веселаҥын ойган еҥ,

Туешкен, мерчен илалше

Шучко черым чактарен.

 

Арам огыл каче-шамыч
Йырже пӧрдыныт мӱкшла,

Чон йӱлен вученыт нуно:

Шӱмжым пӧлекла ала?

 

Тудын илыме пӧрт деке

Корно койын такырген:

Лым лийде тулар-тулаче

Тӱрлӧ вер гыч толеден.

 

Нуно качыштым моктеныт

Лач кугече муныла,

Тидым колыштын, эсогыл,

Очыни, кӱат шула?

 

Ӱдыр веле вашкен огыл

Шӱмжым нунылан почаш:

Чонлан келшыше пелашым,

Шонен тудо вашлияш.

 

…Ик гана илем воктене

Рвезе тукым юарлен:

Лыве семын пӧрдын-модын,

Шошо толмым пайремлен.

 

Кенета ала-кушечын

Ӧрдыж еҥ-влак шем пылла

Толын лектыныт илемыш
Да ореныт янлыкла.

 

Нуно лийыныт пеш шучко,

Ӱшкыж гай кошар тӱкан.

Колымашым йыр шавеныт

Нуно тыныс мландешан.

 

Иктыш калыкым погалын,

Нунын онышт мӱгырен:

«Ситыш, коштында онарла

Ынде илыза сукен!

 

Мо эн чапле, мо эн поро,

Лийже мыланем чыла.

Таче гыч улам тендан мый

Ӱмырашлык кечыда!»

 

Калыкын шинчаште йӧрыш

Волгыдо пиалын тул:

Тудо лие пызырналтын,

Орланен илалше кул.

 

Шортмо йӱк гына йоҥгалтын

Йӱдшӧ-кече кумдыкеш.

Тыныс, сылне, мотор илыш

Кодын лач шарнаш омеш.

 

Кажне суртыш, кажне ешыш

Ойго пурыш ӱмылла.

Ир тушманын кидше солыш
Калыкым ялт шудыла.

 

Ӱдырын ачаже колыш,

Аважат илен ыш керт.

Ӱмыр лугыч ӱдыр кодо

Тылзе семын йӧршын шкет.

 

Уш каен, кок веке тайнышт,

Кечылан вашеш сукен,

Тудо шортын, шӱм-чон коржын,

Уло йӱкын сӧрвален:

 

«О кугу ош патыр кече!

Ойго дечын утарал,

Калыкемлан тыныс жапым

Угыч пӧртылтӧ, кондал!

 

…Кенета кава сургалтын –

Пуйто кӱдырчӧ лӱшкен.

Кӱшыч-кӱшыч кечын йӱкшӧ

Ӱдыр пылышлан солнен:

 

«Ойгыш вочшо калыкетлан
Еҥ гына полшен кертеш.

Только тудо, полшымекше,

Шке илемже гыч йомеш.

 

Тидын дечын кӧ ок лӱд гын,

Кондо тудым мый декем.

Тыманмешке орлык дечын

Калыкетым утарем.

 

«Ончылнетак тыгай еҥже,

Огеш кӱл кычал коштмат, -

Кечылан ойлалын ӱдыр –

Тореш омыл мый шкеат…» -

 

«Нӧргӧ воштыр гай улат тый…

Тыланет илаш гына!

Але шкендым от чамане?

Ала весым муына?» -

 

«О уке, ош патыр кече!

Ик гана пӱрен илаш.

Калык верчын, эрык верчын

Тореш омыл мый колаш.

 

Тукымем гына илалын
Кодшо курым-курымлан.

Ынже пале тудо ойгым,

Шем туткарым нигунам»

 

…Угычын кава сургалтын,

Пуйто кӱдырчӧ лӱшкен,

Да тушман, сӧснала чаргыж,

Сур пуракыш савырнен.

 

Сугыргалше калык угыч

Шогалеш тура вийнен,

Яндар южым вӱдла йӱын,

Уло оҥ ден шӱлалтен.

 

Ылыжын кугезе мланде

Угычын шонанпылла.

Кайык-влак йырваш муреныт,

Йоҥген йӱкышт оҥгырла.

 

«Могайрак лиеш пытартыш

Калыкетлан шомакет? –

Йодо кече ӱдыр дечын. -

Ойло, пытыш пагытет»

 

Пиалан еҥ-влакым ужын,

Ӱдыр куанен ойлен:

«Илыза моторын, сайын,

Поро пошкудем-влакем!»

 

…Адакат кава сургалтын,

Адакат кава мурен:

Нарашта, мотор ош ӱдыр

Ош пушеҥгыш савырнен.

 

Калык ӧрын, кумыл тодылт,

Тӱҥшыла ончен шоген,

Шке йочаж ден кугешналын,

Шинчавӱдшым йоктарен.

 

Да, шарналын, тудын лӱмжым

У пушеҥгылан пуэн…

Кызытат ме, марий-шамыч,

Тудым лӱмдена «Куэ» -

 

«Ош куэ тыгела шочын?

Чын гын, чынжымак, ӧрат.

Руашат тугеже сулык -

Еҥым пуштмо ден иктак» -

 

«Аҥыргенак огыдал дыр?

Шуко пуредас, ӧрам» -

«Тый ит ойгыро, Пикелык…

Мый йомакым колтенам.

 

Шукыла чучеш сандене…

Те ямдылалтса вел пураш -

Лектына ме… Я уке гын,

Угычын кӱлеш олташ»

 

АЧАЖЕ ЭРКИЙ ВАШТАРЕШ

 

«Эркий, тый кушко? Кӱчызет дек?!

(Нимом ок ойло адакат…)

Эркий, тый кушко? Кӱчызет дек?!

(Колеш – ок ойло, чылт ӧрат!)

 

Манам, тый кушко? Кӱчызет дек?!

(Ну, йочамат мый куштенам!)

Манам, тый кушко?! Кӱчызет дек?!

(Тетла ом чыте, пудештам!)

 

Тый мо?! Ачатымат от колышт?

Молан от ойло тый нимом?

Тылат ачатше уто лие?

Молан ончен мый куш-те-нам?!» -

 

«Ит мондо, мый улам айдеме…

Адакшым эргыч мый улам…

Лыжган сандене эргыч дене,

Чон почын, кутыраш йодам…» -

 

«Ну, мый торжан?..Мый утым шым

шиж…

Нимом удам шым ойло чай?..» -

«Уке-е, ойлет тый сайым веле…

Эсогыл «кӱчызат» мӱй гай!» -

 

«Ах, теве молан сыренат тый?!

Мо чын гын, чын, нимом сыраш.

Мый тыйын верыште модам да

Шуэмак ыле шӱк коклаш…» -

 

«От умыло, ачай, мый тудым

Илыш дечат чот йӧратем!

Вашке, кеч тудо тулык, йорло,

Лиеш йӧратыме ватем» -

 

«Вара поче-поче кусатым*

Те орланашышт ыштеда

Да ӱмыр мучко киндым йодышт,

Кӱчен кошташ тӱҥалыда…» -

 

*Кусат/ Регеж марийла/ – лентяй, тунеядец, дармоед

 

«Ош Юмына тыгае йӧсым

Ок пӱрӧ мыланна, шонем –

Кузе гынат мый шке ешемлан

Пиалым тӱрыс пӧлеклем» -

 

«От колышт гын ачатым тые,

Мый ӱмыреш тылат сырем…

Сырем гына мо? Ӱмырешлан

Мый эргымлан шотлаш чарнем» -

 

«Мый каласем, ачай, лач иктым:

Ах, чаманаш тый ит тӱҥал.

Эрлак марлан налам мый тудым –

Тый оксатлан кумал илал.

 

РЕГЕЖ ЯЛ НЕРГЕН ОМО ДА ШУЙ

 

«Ынде шкенан сурт-пече уло,

Илемна кечынак кушкеш:

Шукерте огыл кум сурт ыле,