Еврази́йство — философско-политическое направление в России, акцентирующее на преемстве и кооперации русской культуры с кочевыми империями степей Евразии (прежде всего с Монгольской империей Чингизидов). Зародилось в эмигрантской среде в 20-е гг. ХХ века и обрело второе дыхание после разрушения СССР как реакция на либеральные реформы российского правительства. В настоящее время евразийство подразумевает антилиберализм, антизападнические настроения, позитивное восприятие советского наследия и идею многополюсного мира.
Бүгінде біз Еуразияшылдылық идеологиясын, өркенитеттің күрделілігін көрсететін, үлкен мәдени және философиялық жүйе ретінде көреміз. Еуразияшылдық, Шығыс тақырыбының ХХІ – ХХ ғасырлардағы орыс түсінігіне қаншалықты негіз бола алатындығын көрсетеді.
Жиырмасыншы жүзжылдықтың 20 – шы жылдарының соңында орыс шет ел зиялыларының арасында туындаған, «Еуразияшылдық» атты мәдени және геосаясаттық ағымдар келесідей негізгі мақсатты қудалады – әлемдік оқиғалардың шолу мен қоршау толықтығы және Еуропа мен Азия арасындағы орталық держава ретіндегі Ресейдің рөлі мен орнын анықтау. «Екі жақтың арасындағы соғыс кезіндегі туындаған еуразияшылдылық, «Батыс» пен «Шығыстың» арасында үшінші құрлықтың – еуразиялық құрлықтың барлығын болжамалайды. Бұл жерде шектелген біртұтас мәдениетті меңзеп тұр.
Еуразияшылдықтар, Ресей тек Еуропа емес, сонымен қатар Азия, Батыс қана емес, сонымен қатар Шығыс деген ұғымнан шыққан, сондықтан ол – Еуразия. Бұл әлі өзін – өзі көрсетіп үлгермеген «құрлық» және сондықтан да әлі танылмаған «зат», бірақ Еуропамен әбден салыстырмалы, тіпті кейбір параметрлерімен Еуропаны озып түседі, мысалы, Л.Н.Гумилев «супер этникалық» деп атаған, руханиятты және көп этникалық жағынан. Еуразияшылдықтар Еуразия төбесінде «халықтар ағайындығы» рухы ұшып жүр деген тезисті ұсынды. П. Савицкийдің айтуынша: «Бұл «ағайындылық» осы жерде «жоғарыдағылар» және «төменгілер» түсінігінің қарамайшылығының жоқтығын және өзара итерілуден гөрі тартылыс берігіректігін және ортақ іске деген құлшыныс тез болатындығын білдіреді».
Еуразияшылдылық философиясы батыстық аналитизмнен ерекшеленеді, яғни «қарама – қайшы тұжырымды – синтетизм, интуитизм тұжырымын білдіреді».
Біздің еліміздің тарихи болашағы нақты факторлармен айқындалады:
1. Аудандық орналасуы бойынша, еуразиялық құрлықтың көп бөлігін алып жатқан, Ресейдің геосаясаттық жағдайы бірден - бір өзгеше. Еуропа мен Азия болшақта, экономикалық және рухани дамудың екі негізгі әлемдік аймақтары болуы мүмкін. Олар бір үлкен Еуразия материгінде орналасқан.
2. 21 ғасырдағы Ресейдің геосаясаттық жағдайы, көбіне ауданында орналасқан, Еуропа мен Азиның дамуына қажетті, табиғы байлақтармен анықталатын болады. Кейбір сарапшылардың пікірлері бойынша Сібір мен Алыс Шығыс аудандарында, әлемде бар барлық табиғи кендердің 50 - 60% - ы бар.
3. Ракета - ядролық күш. Ядролық күші АҚШ - пен салыстырмалы болатын, Ресейде ракета - ядролық мүмкіндігі бар. Бұл тек қана мемлекетке қауіпсіздікті қамтамасыз етіп қана қоймай, сонымен қатар халықаралық мәселелерді шешуде елдің рөлін айқындайды.
4. Рухани мүмкіндіктері жоғары, өнерлі халық. Ресейдің айырықшы байлығына, оның "төзімді, кірпиязды емес, еңбек сүйгіш халқы" жатады.
Еуразияшылдылық өзін жақсы танып білуге лайықты. «Оның ортада шынайы атақтылығы қандай болғанына қарамастан, негізгі кеңестік идеологияның бірін құрайды және ол нақты дамыған, теориялық тұрғыдан айқындалған».
Евразийство возникло среди эмигрантской интеллигенции 20-х гг. как реакция на события 1917 года и было устремлено отнюдь не оправдать их, а извлечь из них некоторые, наиболее общие исторические и геополитические уроки. Хотя евразийцев за якобы симпатии к большевикам резко критиковали такие авторитеты, как Бердяев, Ильин и Федотов (Карсавин был евразийцем), не говоря уже об открытых западниках, это течение русской культурологической мысли внесло заметный вклад в осознание судеб нашей Родины.
Достаточно сказать, что видными деятелями евразийства, восходящего еще к некоторым высказываниям Ф.М. Достоевского, были — несмотря на свои немалые личные счеты с большевиками — такие известные ученые разных областей знания, как филолог и культуролог князь Николай Сергеевич Трубецкой (189O—1938), сын известного академика, историк Георгий Владимирович Вернадский (1886—1967), видный географ Петр Николаевич Савицкий (1895—1968), искусствовед Петр Петрович Сувчинский (1892—1985), религиозный философ Георгий Васильевич Флоровский (1893—1979) и другие. В самом общем виде их взгляды сводились к следующему: Россия — это не Европа и не Азия, а совершенно самобытная страна-континент Евразия с преобладанием в ней не европейского, а «азийского» («туранского»), более органичного для нее начала. При этом Европа, включая западное славянство, представлялась евразийцам отнюдь не образцом, а опасным для российской культуры фактором. Так, идеи представительной демократии и социализма, якобы противопоказанные Евразии, по мнению евразийцев, были искусственно занесены в Россию с европейского Запада. Российский социум уподоблялся ими некой «симфонической личности», в которой православие, являясь основным цементирующим началом, не вступало в противоречие с другими, нехристианскими религиями и культурами, а плодотворно сосуществовало и взаи-мообменивалось с ними. Христианство — не «элемент» определенной культуры, а «фермент», привносимый в самые разнообразные религиозно-культурные общности, утверждал, например, Н.С. Трубецкой. Подобно славянофилам, критикуя Европу и выступая против европоцентризма, евразийцы, однако, не грешили идеализацией русского бытия, хотя и считали, что европейцы, обогнав россиян в экспериментальной науке, отстают от них в идеологии и нравственности.
Важнейшим моментом в доктрине евразийцев было их отношение к роли государства как инструмента принуждения, особенно необходимого в условиях Евразии, где либерализм и слабая власть, по их мнению, всегда оказывались чем-то чуждым и непривычным для большей части народа. Переосмысливая славянофильское понятие соборности, евразийцы считали наиболее подходящей для России формой государственного устройства так называемую идеократию, т.е. такой принцип организации общества, когда выдвинутый народом «правящий слой» объединяет и сплачивает определенная идея или доктрина, в русских национальных условиях, конечно, не марксизм-ленинизм, а более традиционное православие. «Тот тип отбора, который, согласно евразийскому учению, ныне придан установиться в мире, и в частности в России-Евразии. — писал Трубецкой, — называется идеократическим и отличается тем. что основным признаком, которым при этом отборе объединяются члены правящего слоя, является общность мировоззрения». Пониманием и практическим осуществлением этого принципа евразийцы, в частности, объясняли и чисто организационные успехи большевиков, цинично подменивших православие импортированным марксизмом-ленинизмом.
В качестве сторонников уже не русской, а более широкой — российской идеи евразийцы интересны прежде всего тем, что они ставили благо евразийской многонациональной общности превыше любых внутриполитических, в том числе и межнациональных, распрей. Так, П.П. Сувчинский, словно обращаясь к нам, гражданам России 90-х гг. XX века, писан «Отношение к Родине должно иметь аспект несоизмеримости со всеми внутриобщественными отношениями; потеря этой установки ведет к гибели патриотической гордости и к утверждению беспомощно-индивидуальной гордыни и исключает возможность служения. А служить — это значит, поняв судьбу своей родины, волею творить ее... Необходимо во всей глубине пробудить историческую память России... которая за последние века стала мельчать, потеряла способность синтетически охватывать всю прошлую судьбу своей веры, культуры и государственности, перестала прошлое воскрешать в настоящем».
