Сурет 1 - Басқарушылық шешімдерді қабылдау процесінің құрамы мен этаптары

Шешімдерді қабылдау процессі - басқару субъектісінің іс-әрекетінің циклді жүйесі, олар ұйымның мәселелерін шешуге бағытталған, шешім қабылдағанда жағдай талданып, оның орындалуы да қарастырылады.

Бұл процесс бірнеше сатыларды: әзірлік сатысын, негізгі сатыны, қорытынды сатыны қамтиды.

Әзірлік сатысы жағдайға жалпы сипаттама берумен және оны бағалаумен мақсатты айқындап алу шешім қабылдау үшін қажетті бүкіл ақпараттармен танысу және шешімнің болуы мүмкін варианттарын белгілеумен байланысты.

Негізгі саты – шешімнің түрлі варианттарын өзара салыстыра отырып,олардың ішінен ең жақсысын таңдап - алу және оны құжат (документ) түрінде тұжырымдау үшін қажет.

Қортынды саты- шешімді орындаушыларға жеткізу жөніндегі жұмыстар, шешімнің орындалуын ұйымдастыру, шешімнің орындалу барысын бақылау және, оның қорытындыларын шығару жөніндегі жұмыстардың кешені болып табылады.

Басқарушылық шешімдерді қабылдау процесінің кезеңдерінің құрамы мен кезектілігі. Шешімдерді қабылдау процесінің кезеідерін қарастырсақ.

Жағдайды талдау. Басқарушылық шешімді қабылдау қажеттілігі сыртқы не ішкі әсерден белгі берілген кезде туындауды, ол жүйенің қызмет етуінің ауытқуына байланысты болуы мүмкін. Сондықтан шешімді қабылдаудың басты шарттарының бірі – жағдайды талдау.

Жағдайды талдау ақпаратты жинауды және талдауды қажет етеді. Сыртқы ортаның негізгі орталықтарының жағдайы, ұйымның жұмыстары туралы мәліметтер менджерлер мен мамандарға түседі. Олар ақпаратты классификацияламайды, талдайды нақты мәндерді жалғанған мәндермен салыстырад, шешу қажет міселелерді анықтайды.

Мәселені идентификациялау шешімді қабылдаудың алғашқы қадамы - осы анықтап алу. Мәселенің мәніне екі көзқарас бар. Біріншісінде мәселе ретінде алға қойған мақсат орындалмағанда не алынған бағыттан ауытқу болған жағдай қарастырылады. Екіншісінде - нәтижелілікті көтеру мәселесі. Екеуін қосып, мәселе ретінде қалаулы мен шынайы жағайлардың бөлінуін қараймыз.

Ұйымда барлық жұымстар мен элименттер өзара байланысты екенін ұмытпауымыз керек, ұйымның бір мәселесінің шешілуі – екіншісі мәселені қалдыруы мүмкін. Сондықтан мәселені шешкенде одан туындайтын басқа мәселелер минималды болу керек.

Таңдау критерийлерін анықтау. Мәселенің шешу жолдарын құрастырмас бұрын, басқарушы ең жақсы шешіммен салыстырылатын көрсеткіштерді анықтап алуы қажет. Ол көрсеткіштерді таңдау критерийлері деп атаймыз.

Баламаларды құру. Мәселені шешу кезінде барлық баламаларды қарастырсақ қана оптималды шешімге келе аламыз.

Бірақ басқарушы барлық баламаларды ескеріп, бағалап жатуына толық қандай білімі және уақыты жеткіліксіз.

Сондықтан менджерлер қолайлы шешімді тауып мәселені шешуге тырысады.

Баламаны таңдау. Мәселені шешудің барлық амалдарын қарастырып болған соң, оларды бағалап, жетістіктері мен кемшіліктерін салыстырып, мүмкін болатын нәтижелерін талдау қажет.

Басқарушы мәселені шешудің жолдарын қарыстару барысында салыстырмалы көлемдердің болжамды бағаларымен жұмыс жасайды., олар әрқашан ықтималды болады. Сондықтан әрқашан тәуекелділік кіру керек, яғни әр баламаның орындалуы мүмкіндігін айқындау қажет.

Шешімнің кесімділігі. Қазіргі басқару жүйелерінде еңбек бөлінісінің нәтижесінде шешімді дайындайтын ұйымның бір жұмысшылары ал қабылдаушы және бекітуші – басқалары болып қалыптасты, ал орындаушылар мүлде басқалары, яғни басқарушы өзі қарастырылмаған дайындаоған шешімді бекітеді, шешімді дайындалған, талдаған мамандар оның жүзеге асырылуына қатыспайды, ал орындаушылар шешімдерді дайындауға, талқалуға қатыспайды. Сондықтан шешімді қабылдау негізінде келісушілік кіруі болады. Шешімдердің келіспеушілігінің ең жақсы әдісі – жұмысшыларды шешімді қабылдау жұмыстарына тарту. Кейде шешімді келісіп қабылдау тиімсіз, мүмкін емес кезеңдер болады, мұндайда шешімді менджер өзі ғана қабылдайды.

Жүзеге асыруды басқару. Мәселені шешу процесі балама жолдарда таңдаушымен шектелмейді: шыңайы нәтиже алу үшін қабылданған шешім жүзеге асырылуы керек. Сәтті жүзеге асыру үшін шаралар шешімін, ресурстарды анықтап, оны орындаушыларға мерзімі бойынша болу керек. Егер шешімдер өте маңызды болса, оларды жүзеге асырудың арнайы бағдарламалары жасалады.

Нәтижелерді бағалау және бақылау.

Шешім іске қосылған соң да, оны толығмен аяқталды деп есептемейміз, себебі ол өзіне-өзі анықтайтындығына көз жеткізуіміз қажет. Оны бақылау арқылы жүзеге асырамыз, бақылау – кері байланыс қызметін атқарады. Бұл кезеңде шешім нәтижелеріне бақылау, өлшеу жасалады.

Шешімдер уақытша болатынын бақылаудың негізгі мақсаты – шешімнің нәтижелігінің шешілмелі кезеңін уақтылы анықтау, осы өңдеп, қажет болса басқа шешім қабылдау. Бұл кезең шешім қабылдау тәжірибесінде бастама болып саналады.

Басқаруышылқ шешімдердің бақылау мәселесі өзекті болып табылады, әсіресе, ірі ұйымдар үшін. Әр түрлі тиімді, саналы шешімдер қабылдап, бірақ оларды жүзеге асыруды бақылайтын тиімді ұйымдастырылған жүйе болмаса, олар құжат дайылдау ісінің шеңберінде қалады да, тиісті нәтиже бермейді.