Сабақтың тақырыбы: Еңбек нарығы

ОҚЫЛЫМ

1-тапсырма. Мәтінді оқыңыздар:

Еңбек нарығы

Еңбек нарығы – бұл тауар болып табылатын еңбек ресурстарының нарығы, бұлардың тепе-теңдік бағасы мен саны. Кәсіпкерлер мен еңбекке қабілетті адамдар нарықтың агенттері, еңбек нарығында олар өзара қатынаста болады. Сондықтан еңбек нарығы сұраныс пен ұсыныс тетігі (механизмі) арқылы экономикалық агенттердің арасындағы бәсекелестіктің нәтижесінде жұмыспен қамтудың белгілі көлемі және еңбек төлемі дәрежесі орнайтын экономикалық орта немесе болмыс болып табылады. Еңбек нарығының қызметтері қоғам өміріндегі еңбектің рөлімен белгіленеді, еңбек табыстың және жақсы қал-жағдайдың өте маңызды өндірістік ресурсы болып табылады. Осыған сәйкес еңбек нарығы басты екі қызмет атқарады. Әлуметтік функцияға адамдардың табыстары мен жақсы тұрмыс халінің әдеттегідей дәрежесінің қамтамасыз етілуі және жұмыскерлердің өндірістік қабілетінің тиісті дәрежеде ұдайы өндіруінің қамтамасыз етілуі жатады. Еңбек нарығының экономикалық функциясына еңбекке рационалды тарту, оны бөлу, реттеу және пайдалану жатады. Еңбек нарығы ынталандыру функцияларын атқарады, олар бәсекелестік қабілеттің күшеюіне, тиімділігі жоғары еңбекке ынтаның өсуіне, біліктіліктің жоғарылауына, мамандықты ауыстыруға, т.б. мүмкіндік тудырады. Бәсекелестік еңбек нарығының классикалық үлгісінің негізін мынадай принциптер құрайды: фирмалардың ынталарын бейнелейтін және еңбекке сұраныс жасайтын жұмыс берушілердің көп болуы жұмысшы күшіне иелік ететін және оның ұсынысын жасайтын жұмыскерлердің көп болуы. Еңбек нарығында субъектердің тәртібі рационалды болады, олардың мүдделеріне жетуді және пайда табуды көздегенімен білгіленеді. http://referat.kazaksha

 

ЖАЗЫЛЫМ

2-тапсырма. Берілген сұрақтарға жауап жазыңыздар:

 

1) Еңбек нарығы дегеніміз не?

2) Еңбек нарығындағы кәсіпкерлердің рөлі қандай?

3) Еңбек нарығының атқаратын басты қызметтері қандай?

4) Еңбек нарығының экономикалық функциясына не жатады?

5) Еңбек нарығының принциптері қандай?

Грамматика

Көмекші есім – толық лексикалық мағынасы жоқ, сөйлемде екінші бір сөздің жетегінде қолданылатын сөздер. Мысалы, сырт(ы), іш(і), маң(ы), алд(ы), арт(ы), жан(ы), қас(ы), т.б. Әдетте көмекші есім тәуелдік жалғауында тұрып, негізгі зат есіммен тіркесіп, сөйлемнің бір ғана мүшесі болады.

Ескерту: Кейде көмекші есім көптік, септік жалғауларында келіп, басқа сөзге тәуелді болмай, жеке тұрып та сөйлем мүшесі бола алады. Мысалы: Арттағылар (кімдер) жетіп қалды. Сыртын (нені) көріп, ішінен (неден) түңілме.

 

3-тапсырма. Баламасын тауып, сөйлем құраңыздар:

Ауырдың үсті мен, жеңілдің асты мен. Сырты – бүтін, іші – түтін. Сырын білмес адамның сыртынан жүрме.

4-тапсырма. Берілген сөздерге көмекші есімдерді тіркестіріп, сөйлем құраңыздар:

Үлгі: жұмысқа барар алдында – Жұмысқа барар алдында керек заттарыңды тексеріп ал.

Істің..., еңбектің..., жұмысқа барар..., нарықтың..., экономика...

5-тапсырма. Сұрақтарға жауап бере отырып, өзара сөйлесіңіздер:

- Сен еңбек нарығы дегенді қалай түсінесің?

- _________________________________________.

- Сұраныс деген не, ұсыныс деген не?

- __________________________________________.

- Сенің жұмыс істеп жүрген достарың бар ма?

- ___________________________________________.

- Ол қандай фирмада жұмыс істейді?

-_____________________________________.

- Өзің болашақта қай салада жұмыс істегің келеді?

- ______________________________________________?

- Қалай ойлайсың, еңбек нарығы кезінде субъектінің басты мақсаты не?

- ___________________________________________________?

- Олардың еркін әрекет жасауына кедергі бола ма?

- _______________________________________________

6-тапсырма. «Еңбек нарығы – бұл бәсекелесу» тақырыбында сұхбаттасыңыздар.

Тірек сөздер: жоғары білікті маман, жұмыс орны, жұмыссыздық, бәсекелестік, табыс табу, сұраныс, ұсыныс, жұмысшы күші.

 

Сабақтың тақырыбы: Еңбек тәртібі

Лексикалық минимум

Қызметкер, жұмыс беруші, қағида (ереже, ұстаным), тараптар, ішкі еңбек тәртібі, міндеттеме, мәжбүрлеу, әдіс (тәсіл), көтермелеу (ынталандыру), сыйақы, жазалау, қасақана, ескерту, сөгіс, жеке еңбек шарты, тәртіптік жазалау.

ОҚЫЛЫМ

1-тапсырма. Мәтінді оқып, жоспарын құрыңыздар:

Еңбек тәртібі

Еңбек тәртібі – қызметкер мен жұмыс берушінің арасындағы еңбек қарым-қатынастарының жүйесін құқықтық нормалар арқылы белгілеп, оның қағидаларын орындауға тараптардың өзара міндеттілігін білдіретін құқықтық категория. Еңбек тәртібі жұмыс беруші мен қызметкерлердің ішкі еңбек тәртібіне мойынсұну, оның белгілеп берген талаптарын орындау жөніндегі өзара міндеттемелерінен көрініс табады. Еңбек тәртібі сендіру және мәжбүрлеу сияқты әдістердің көмегімен қамтамасыз етіледі. Сендіру әдісін қолдану кызметкерлердің әкімшілік талаптарын, кәсіпорынның (ұйымның) ішкі еңбек тәртібі ережелерін саналы және ерікті түрде орындауға деген ішкі қажеттіліктерін тәрбиелеу мақсатында олардың санасы мен мінез-құлқына әсер етуді көздейді. Сендіру әдісін іске асырудың нысаны көтермелеу шаралары болып табылады. Мәжбүрлеу әдісі сендіру әдісі қажетті нәтижелерге қол жеткізбеген уақытта қолданылады. Ол еңбек тәртібін бұзғаны үшін қолданылатын тәртіптік жазалау шаралары болып табылады.

Еңбекті ұйымдастырудағы жұмыс берушінің міндеттері:

· еңбек жарақатына жол бермейтін техника кауіпсіздігінің осы заманғы құралдарын өндіріске енгізу;

· қызметкерлердің кәсіби және басқа да науқастарға шалдығуының алдын алатын санитарлық-гигиеналық шараларды қамтамасыз ету;

· қызметкерлердің қауіпсіздік техникасы, өндірістік санитария, еңбек гигиенасы және өртке қарсы сақтану жөніндегі барлық талаптарды орындауын бақылау.

Жұмыс беруші еңбектегі табыстары үшін қызметкерлерді көтермелеудің әртүрлі нысандарын қолдана алады. Көтермелеудің түрлері мен тәртібі жеке еңбек, ұжымдық шарттар және жұмыс берушінің актілері арқылы анықталады. Бұл – бағалы сыйлықпен марапаттау, сыйақы беру, алғыс жариялау және басқалар. Көтермелеу туралы шаралар деректері еңбек кітапшасына жазылады. Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 23 шілдедегі «Мемлекеттік қызмет туралы» Заңында мемлекеттік қызметкерлерді адал еңбегі үшін көтермелеу шаралары көзделген.

Ішкі еңбек тәртібі ережелерінде және тәртіп туралы жарғыларда көзделген көтермелеу шараларынан басқа қызметкерлер айрықша еңбек қызметі үшін жоғары тұрған органдарға көтермелеуге, Қазақстан Республикасының ордендерімен, медальдарымен, құрметті атақтарымен, құрмет грамоталарымен марапаттауға ұсынылады. http://enbek bereke.

 

ЖАЗЫЛЫМ

2-тапсырма. «Қазақстан Республикасының мемлекеттік марапаттары туралы» заңын негізге алып, еліміздегі еңбегі үшін марапаттау түрлерін жазыңыздар:

Үлгі: «Қазақстан Республикасының білім озаты» белгісі – білім беру мекемелерінің ерекше көзге түскен қызметкерлері марапатталады.

 

3-тапсырма. «Еңбек тәртібі» тақырыбында көмекші есімдерді қолданып, сөйлем құрыңыздар:

Үлгі: Еңбек тәртібін бұзғаны үшін қызметкер жұмыс берушінің алдында жауап береді.

4-тапсырма. Сабақты себепсіз босатқаныңыз немесе сабаққа кешіккеніңіз жөнінде жазбаша түрде түсініктеме беріңіздер:

Түсініктеме жазуға қойылатын талаптар:

1. Түсініктеме қабылдаушының (адресаттың) лауазымы, аты-жөні, тегі барыс септігінде (парақтың оң жағында) көрсетіледі.

2. Түсініктеме берушінің атқаратын қызметі, аты-жөні, тегі шығыс септігінде (парақтың оң жағында) көрсетіледі.

3. Құжаттың атауы - «Түсініктеме» ортаға жазылады.

4. Түсініктеме жазуға себеп болып отырған мәселе жазылады, мысалы, «Менің 25.10.2016 ж. Күнгі сабақты босату себебім:....».

5. Күнделікті қызмет әдебін сақтау сөздері жазылады (Бұдан былай сабақты себепсіз босатпауға сөз беремін, т.б.).

6. Қабылдаушыдан (адресаттан) қандай шешім күтетіндігі жазылады (Нұсқау беруіңізді сұраймын, т.б.).

7. Түсініктеме мәтіні құжаттың атауынан кейін парақтың бар кеңдігіне жазылады.

8. Жазылу мерзімі негізгі мәтіннен кейін парақтың сол жақ бөлігінде көрсетіледі (26 қазан 2016 жыл).

 

АЙТЫЛЫМ

Тапсырма. Ескерту, сөгіс, жеке еңбек шарты, тәртіптік жазалау, жұмыстан шығару, еңбек кітапшасы сөз бен сөз тіркестерін қолданып, әңгіме құрыңыздар.

№13 СОӨЖ тапсырмалары:

1. Мәтінді оқып, мазмұндаңыз.

Еңбек демалысы

Еңбек – өзінің тұтынушылығын қамтамасыз етуге қажетті бүкіл заттар жиынтығын жасайтын адам әрекетінің негізгі түрі.

Еңбек – адамның санасын, сөйлеуін қалыптастыратын шешуші күш. Адам еңбек арқылы табиғатқа әсер етеді. Еңбектің адам дамуында, оның еңбексүйгіштік қасиетін қалыптастыруда маңызы өте зор.

Мекемедегі кез келген қызметкер тиісті уақытта еңбек демалысын алуға құқылы. Бірақ түрлі кедергілерге тап болмас үшін еңбек демалысын дұрыс рәсімдеу де маңызды.

Компанияда алты ай жұмыс істеген кез келген қызметкер құрметті демалысқа шығуға құқылы. Әр қызметкердің жарты жыл өткен соң, басшылыққа екі апта бұрын ескертіп, кез келген уақытта құрметті демалысын пайдалану мүмкіндігі бар.

Егер сіз жұмыс берушімен шарт жасаспай жұмыс істеп жатқан болсаңыз, онда еңбек демалысына байланысты мәселе туындауы мүмкін. Өйткені құжат бойынша жұмыс берушімен сізді заңды тұрғыда ештеңе байланыстырмайды, сол себепті құрметті демалысыңызды талап ете алмайсыз.

Еңбек кодексі бойынша әр қызметкерге 24 күн еңбек демалысы тиесілі, бірақ оны қанша бөлікке бөлуге және әрқайсының ұзақтығы қанша болуы тиіс екені айтылмайды. Тек демалыстың бір бөлігі екі аптаны толық қамтуы, яғни 14 күннен кем болмау керек екені баяндалады.

Бәрін мазалайтын сұрақ: демалыс өтемақысы қалай есептеледі? Оларды есептеу үшін он екі айдың жалақысын (кейде жұмыс істеген ай) он екі айдағы жалпы жұмыс күндеріне бөліп, еңбек демалысы күніне көбейтеді. Еңбек демалысы өтемақысы демалысқа үш күн қалған уақытта төленуі тиіс!