Жалпы еңбек өтілі

Кәсіпорындардың, мекемелердің және ұйымдардың барлыққызметкерлері үшін еңбек кітапшалары 1939 жылдан, ал ұжымдық ауыл шаруашылық кәсіпорындарының (ұжымдық шаруашылықтардың) барлық мүшелері үшін - 1965 жылдан бастап толтырыла бастады.

Еңбек кітапшасына жұмысқа қабылдау туралы, басқа тұрақты жұмыска ауыстыру туралы, барлык негіздер бойынша жұмыстан босату туралы жазбаларды жұмыс беруші (басшылық) құжаттардың (бұйрықтар, өкімдер) негізінде және соларға сілтеме жасай отырып жазады.

Еңбек кітапшасына енетін жазбалар шимайсыз, өзгертусіз, таза және т.б. жазылуы кажет. Егер еңбек кітапшасына жұмыстың мерзімі және сипаты туралы және т.б. мәліметтер туралы қате жазбалар енгізілсе, онда қате не дәл емес жазба енгізген кәсіпорын, мекеме, ұйым ғана еңбек кітапшасына өзгертулер енгізу құкығына ие болады. Түзетулер бұйрықтың не өкімнің түпнұсқасына дәл сәйкес келуі тиіс және белгіленген тәртіпте куәландырылуы тиіс. Куә көрсетулері осының алдында енгізілген жазбаларды өзгерту үшін негіз бола алмайды. Жоғарыда атап өткеніміздей, өзгертулер тек құжаттардың - бұйрықтардың, өкімдердің және т.б. негізінде енгізіле алады.

Еңбек кітапшасы жоқ немесе онда тиісті жазбалар болмаған кезде еңбек стажы жұмыс туралы мәліметтерді растайтын құжаттардың негізінде не сот шешімінің негізінде анықталады.

Кәсіпкерлік қызметпен не өзге де қызметті жүзеге асырған азаматтардың еңбек стажы Қазақстан Республикасының Зейнетақы қорына 1998 жылғы 1 қаңтарға дейін сақтандыру жарналарын төлегені туралы құжаттармен расталады.

Аталған құжаттар болмаса немесе оларға жазбалар дұрыс енгізілмесе, онда еңбек стажының болғандығын растаудың қажеттігі туады. Дәлелдемелер ретінде өзге құжаттар немесе куәлардың көрсетулері ұсынылуы мүмкін.

Еңбек стажының болғандығын құжаттық тұрғыдан растау үшін мыналар ұсынылуы мүмкін:

1. жинақтаушы зейнетақы корынан анықтамалар, жеке шоттар және жалақыны беруге қатысты ведомосттер, мінездемелер және жұмыс кезеңі туралы мәліметтерге ие өзге де құжаттар;

2. жеке еңбек қызметімен айналысқан, тіркеу куәліктеріне немесе патенттеріне ие тұлғалардың жұмыс уакыты қаржы органдарының олардың өз қызметінен тапқан табысына салық төлеуі туралы анықтамаларымен анықталады;

3.1998 жылғы 1 қаңтардан бастап жеке еңбек қызметімен айналысқан тұлғалардың жұмыс уақыты жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті және ерікті жарналар төлегені туралы анықтамаларымен белгіленеді;

4. жоғары арнайы орта және кәсіби-техникалық оку орындарында, аспирантурада, докторантурада және клиникалық ординатурада, кадрларды дайындау, біліктілікті көтеру және біліктілігін ауыстыру мектептері мен курстарында оқыған уакыт оқу кезеңдері туралы ақпаратқа ие мұрағат мәліметтерінің негізінде берілген дипломдармен, куәліктермен, анықтамалармен және өзге де құжаттармен расталады;

5. егер емдеу мекемесінің қорытындысы бойынша бұл тұлғалар басқа тұлғаның көмегін қажет ететін болса, I топ мүгедегіне, 16 жасқа дейінгі мүгедекке күтім жасаған уакытты әлеуметтік қамсыздандыру жөніндегі орган күтім жасалған тұлғаның тұрғылықты жері бойынша анықтайды;

6. жұмыс істемейтін анасының жасы кіші балаларына күтім жасаған уақыты баланың тууын куәландыратын құжаттармен (туу туралы куәлік) және оның 3 жасқа толуымен (неке туралы куәлік, балалар мекемелерінен, тұрғын үйге қатысты органдардан алынып анықтамалар) расталады.

Куәлардың еңбекстажының болғаны туралы көрсеткіштері. Еңбек стажының болғаны туралы құжаттар болмаған не оларды алу мүмкін болмаған, сонымен қатар мұрағат мәліметтері болмаған жағдайда еңбек стажы өтініш берушіні бірге жұмыс істеген жылдары бойынша білетін жэне өтініш берушінің жұмыс істегеніне қатысты көрсету беріп отырған кезеңдегі өз жұмысы туралы құжаттарға ие екі немесе одан да көп куәлардың көрсетулерінің негізінде анықталады.

Бұл ретте заңдар құжаттардың жоқ болуының, сақталмауының себептерін екі негізгі топқа бөледі:

1. әскери әрекеттермен, табиғат зардаптарымен, апаттарымен және өзге де төтенше жағдайлармен байланысты;

2. кәсіпорынның, мекеменің, ұйымның таратылуымен немесе өзге де себептер бойынша мұрағат мәліметтерінің жоқ болуына байланысты.

Бірінші жағдайда еңбек стажы және оның ұзақтығы белгілі бір кезенде бір кәсіпорында, мекемеде, ұйымда немесе бір жүйеде бірге істеген жұмысы бойынша өтініш берушіні білетін кем дегенде екі куәнің жеке көрсетулері бойынша анықталады.

Екінші жағдайда еңбек стажы және оның ұзақтығы бір кәсіпорында, мекемеде, ұйымда немесе бір жүйеде бірге істеген жұмысы бойынша өтініш берушіні білетін және аталған орында және аталған кезеңдегі өз жұмысы туралы құжаттарға ие кем дегенде екі куәнің жеке көрсетулері бойынша анықталады.

Куәлардың көрсетулері бойьшша анықталған еңбек стажының ұзақтығы зейнетақыны тағайындау үшін талап етілетін стаждың жартысынан аспауы тиіс.

Жекелеген азаматтарда, діни ұйымдарда, ферма (шаруа) қожалықтарында жеке еңбек қызметі жағдайында істелген жұмыс уақыты куәлардың көрсетулерімен дәлелденбейді.

Сонымен қатар, тіпті, жалпы еңбек стажын растайтын құжаттардың бар екендігіне қарамастан, жеңілдетілген жағдайларда және еңбек сіңірген жылдары үшін зейнетақы алу құқығын беретін жұмыстар да куәлардың көрсетулерімен дәлелденбейді.

Куәлардың көрсетулерімен анықталған жұмыс стажы зейнетақы алу құқығын анықтау кезінде де, сонымен қатар оның мөлшерін еңбек стажының ұзақтығына қарай есептеу кезінде де ескеріледі.

Бақылау сұрақтары:

1. Еңбек өтілінің құқықтық мәні.

2. Еңбек өтілінің түрлері.

3. Жалпы еңбек өтілі.

26. Лекция тақырыбы: Әлеуметтік қамсыздандыру құқығындағы еңбек өтілі, оның түрлері, есептеу, растайтын тәртібі.

 

Жоспары:

1. Жалпы еңбек өтіліне кіретін уақыт кезеңі.

2. Жалпы еңбек өтілін есептеу тәртібі.

3.Жалпы еңбек өтілін офицерлерге, прапорщик, ішкі істер органдары құрамының қызметкерлерінің, ҚР –ның әділет министрлігі жүйесіндегі қылмыстық атқару жүйесі.

Лекцияның мақсаты: Зейнетақылық жасқа толу азаматқа жұмыс берушімен еңбек қатынастарын тоқтату құқығын береді, ал мемлекетте мұндай азаматты өмір сүру құралы - жасына байланысты зейнетақымен қамтамасыз ету қажеттігі туындайды.

Лекцияның мәтіні: