Аржыландырудың қайнар көздері.

Салық жүйесінің фискальдық әулеті негізінде мемлекеттің бюджеттік жүйесінің тиімді әрі тұрақты жұмыс істеуі Қазақстан Республикасының қазіргі заманғы даму ерекшеліктері мен халықаралық стандарттар – талаптарға сайқоғамдық – мемлекеттік және корпоративтік (және жеке меншік) мүдделердің байланысын (теңдестірілуін) көздейтін ұтымды құқықтық механизмге, яғни салықтық сондай-ақ бюджеттік-құқықтық реттеу әдістерінің өркениетті тиімділігіне тікелей байланысты болды.

       Осы орайда, Қазақстан Республикасы бюджеттік құрылысы саласының нормативтік құқықтық арқауы бюджеттік заң актілері массивінің тұрақты дамытылып, ұлғаюы, сондай-ақ олардың жүйелендіріп, тиісінші кодификациялануы 2004 жылғы сәуірдің 24-інде қабылданған тұңғыш Қазақтсан Республикасы бюджет кодексінің (2005 жылға қаңтардың 1-інде қолданысқа енгізілді) қоғам мен мемлекеттің әлеуметтік – экономикалық (қаржылық) өмірінен орын алуына себеп болғанын айта кетуіміз қажет.

       Сонымен   Қазақстан Республикасының Конститутциясында айқындалып белгіленген және бекітілген қоғамдық-мемлекеттік мүдделерді қаржыландырудың сарқылмас қайнар бұлағы мемлекеттік бюджет болып табылады. Осы мемлекеттік бюджеттің салықтық салықтық кірісін қалыптастырып құру, сондай-ақ бюджеттен бөлінетін қаржы-қаражаттарды (шығастарды) салықтық кіріске сәйкестендіру негіздерін нормативтік- құқықтық құжаттарда жіктеп бекіту үрдесінде туындайтын фискальдық қатынастарды реттеуге атсалысатын салықтық құқық Қазақстан Республикасы қаржылық құқығының аса маңызды құқықтық құрылымы ретінде көрініс табатыны көпшілікке мәлім.

       Қазақстан Республикасы салық салу республикалық және жергілікті бюджеттердің салықтық кіріс бөлігін қалыптастыруға байланысты қарқынды салықтық құқықтық қатынастарды көрсетеді.

       Нарықтық даму жағдайындағы республикалық және жергілікті бюджеттердің ауқымындағы салықтық құқықтық қатынастардың аса маңызыды аспектісі Қазақстанның салық жүйесі болып табылады, сондай-ақ оның халықаралық салық салу стандартына сай өркениетті фискальдық және реттеуші тұрпатта даму тенденцияларды бүгінде мемлекеттік бюджеттің салықтық кірісін қалыптастыру аясындағы салықтық – құқықтық қатынастарға оң ықпалын тигізуде.

Бақылау сұрақтары:

1.Әлеуметтік әріптестіктің міндеттері.

2. Әлеуметтік әріптестіктің жүйесі.

3.Әлеуметтік әріптестікті Республикалық деңгейде ұйымдастыру.

4.Әлеуметтік әріптестікті салалық деңгейде ұйымдастыру.

5.Республикалық, салалық, аймақтық коммиссиялардың шешімдері қабылдау тәртібі.

6.Әлеуметтік әріптестік тараптар арасында келісімдер жасау тәртібі.

7.Әлеуметтік әріптестіктің тараптары.

8.Әлеуметтік әріптестіктің негізгі принциптері.

9.Әлеуметтік әріптестіктің әріптестік нысандары.

 

 

24. Лекция тақырыбы: Әлеуметтік қамсыздандыру құқығы жөніндегі шараларды қаржыландыру.

 

Жоспары:

1.Әлеуметтік салық төлеу тәртібі.

2. Әлеуметтік салық ставкаларының дифференциясы, жеңілдіктер.

3.Зейнет ақы төлеу жөніндегі Мемлекеттік орталық қаржыландыру жүйесіндегі орны мен рөлі.

Лекцияның мақсаты: Ерекшеленген объектілерден алынатын аталған осындай мемлекеттік баждардан басқалары бойынша мемлекеттік баж сомалары толығымен жергілікті бюджеттердің еншішісіне берілген.

Лекцияның мәтіні:

       1.Әлеуметтік салық төлеу тәртібі.

Республикалық бюджеттің түсім көздері – салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді құқықтық реттеу - республикалық деңгейдегі салық салу аясындағы салық механизмдерін қолдану, тұрақты бекітілген салықтық түсімдерді – салықтар мен өзге де міндетті төлемдерді алу, сондай-ақ олардың белгіленген тәртіппен респуликалық бюджеттің кірісіне уақытылы және толығымен түсуіне тексеру жүргізу барысында туындайтын қоғамдық қатынастарды реттейтін салықтық құқықтың ерекше бөлімінің институты.

       Республикалық бюджеттің салықтық түсімдері аясындағы материалдық салықтық қатынастарды құқықтық реттеудің мақсатты бағдары мемлекеттік, сондай-ақ корпорациялық (және жеке меншік) шаруашылық жүргізу ауқымында туындайтын мемлекеттік қаржылық қатынастардың тиімді қалыптасуына қол жеткізуге бағытталды.

       Мемлекет меншігіндегі республикалық бюджеттің ресурстары Қазақстан Республикасындағы саяси құрылыстың тұрақтылығын, әлеуметтік мүдделерді және елдің экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етеді, сондай-ақ орын алуы мүмкін келеңсіз ішкі және сыртқы экономикалық факторларды болдырмауға септігін тигізеді.

       Сонымен, Қазақстан Республикасы Бюджет кодексінің 16-бабы 1-тармағының 1), 2), 3), 4), 5) – тармақшыларына сәйкес мына салықтар:

1. Заңды тұлғалардан алынатын корпорациялық табыс салығы;

2. Қазақстан Республикасы аумағында орындалған жұмыстарға және көрсетілген қызметтерге, сондай-ақ Қазақстан Республикасы аумағына импортталынатын тауарларға салынатын қосылған күн салығы:

3. Имортталынатын тауарларға және газ конденсатын қоса алғанда шикі мұнайға салынатын акциздер;

4. Жер қойнауы пайдаланушылар төлейтін үстеме пайда салығы;

5. Экспортталатын шикі мұнайға салынатын рента салығы Республикалық бюджеттің тұрақты бекітілген кірістерін құрайды. 

Салықтардың кейінгі маңызды міндетті төлемдер қатарына салмақты түсімдер – алымдар жатады. Бюджет кодексінің 46-бабы, 1- тармағының 10), 11), 12), 13), 14), 15) – тармақшыларына сәйкес алымдардың мынадай түрлері:

1. Автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы бойынша жүріп өткен үшін алым;

2. Азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін алым;

3. Радиоэлектрондық құралдары және жоғары жиіліктегі құрылымдарды мемлекеттік тіркегені үшін алым;

4. Теңіз, өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым;

5. Телеведения және радиохабарларын тарату ұйымдарына радиожиілік бюджет кірісінің пайдалануға рұқсат бергені үшін алым;

       6. Дәрі-дәрмек құралдарын мемлекеттік тіркегені үшін алым республикалық бюджет кірісінің тұрақты түсім көздері ретінде белгіленіп, бекітілген.

       2. Әлеуметтік салық ставкаларының дифференциясы, жеңілдіктер.

Алымдардан кейінгі Республикалық бюджет кірісінің айтарлықтай салықтық түсімдері ретінде, кезінде салықтық емес кірістерге жатқызылған, ал бүгінде салық заңнамасына және Бюджет кодексіне сай міндетті төлемдерге айналған төлемақылар қарастырылады.

       Қазақстан Республикасының Бюджет кодексінде заң шығарушы “төлем” деп бұрыс атаған (негізінде “төленім” дұрыс болар еді) төлемақылардың 46-баптың 1- тармағының 16), 17), 18), 19), 20), 21) – тармақшыларында көрініс тапқан мынадай түрлері:

       1. Қалааралық және (немесе) халықаралық телефон байланысын бергені үшін төлемақы;

       2. Радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақы;

       3. Республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланағаны үшін төлемақы;

       4. Жануарлар дүниесін пайдаланағаны үшін төлемақы;

       5. Кеме жүзетін су жолдарын пайдаланағаны үшін төлемақы;

       6. Республикалық маңызы бар жалпыға ортақ пайдаланылатын автомобиль жолдарының бөлінген белдеуінде сыртқы (көрнекі) жарнамалар орналастырғаны үшін төлемақы республикалық бюджеттің тұрақты бекітілген кірістеріне жатады.

       3.Зейнет ақы төлеу жөніндегі Мемлекеттік орталық қаржыландыру жүйесіндегі орны мен рөлі.

Республикалық бюджеттің кірісінің елеулі түсімдері қатарына Қазақстан Республикасының жер қойнауын пайдаланушылар төлейтін арнаулы міндетті төлемдерді жатқызуға болады. Бюджет кодексі 46-бабының 1-тармағының 7), 8) және 9) – тармақшаларына сәйкес:

1. бонустар;

2. роялти;

3. Қазақстан Республикасының жасалған келісім-шарттар ойынша өнімді бөлу жөніндегі үлесі республикалық бюджеттің салықтық түсімдері болып табылады.

Ерекшеленген обьектілерден алынатын аталған осындай мемлекеттік баждардан басқалары (өзіне тән обьектілеріне қарай алынатындары) бойынша мемлекеттік баж сомалары толығымен жергілікті бюджеттердің еншішісіне берілген.

       Аталған салықтар бойынша салықтық міндеттемелердің негізгі элементтеріне (салық салу элементтеріне) салық төлеушілер, салық салу объектілері, салық ставкасы, салықтарды есептеу және төлеу тәсілдері мен тәртібі, салықты төлеу мерзімдері, салық сомасы түсетін (есептелінетін) юджет және т.б. жатады. Осындай және аталмаған басқа да элементтер төлеушінің салық төлеу жөнінідегі міндетін (егер олар салықтық міндеттемелердің элементтері ретінде заң жүзінде көрініс тапса) белгілейтін және салықтың заңи құрамын құрайтын аса маңызды элементтердің жиынтығы болып саналады.

Бақылау сұрақтары:

1. Жалпы еңбек өтілін жеңілдік түрде есептеу.

2. Жалпы еңбек өтілін растау тәртібі.

3. Үздіксіз еңбек өтілі, оны есептеу ерекшеліктері.

25. Лекция тақырыбы: Әлеуметтік қамсыздандыру құқығындағы еңбек өтілі, оның түрлері, есептеу, растайтын тәртібі

 

Жоспары:

1. Еңбек өтілінің құқықтық мәні.

2. Еңбек өтілінің түрлері.

3. Жалпы еңбек өтілі.

Лекцияның мақсаты: Еңбек стажы - бұл зейнетақы төлеу кезінде есепке алынатын жұмыс пен өзге де қызмет кезеңдерінің қосынды ұзақтығы.

Лекцияның мәтіні: