Проблемалары және тұрақты даму

 

Дәріс мақсаты: әлеуметтік-экологиялық дағдарыс және тұрақты даму туралы түсіндіру.

Қолданылатын сөздер: дағдарыс, табиғатты қорғау, кедейшілік.

      1. Әлеуметтік-экологиялық дағдарыс және тұрақты даму

     Әлеументтік – экологиялық дағдарыс зардабы ең бірінші болып халықтың денсаулығына (бала өлімі, жаңа туған балалардың дамуының жетіспеушілігі, ер адамдар ме әйелдердің жасына қарай өлімінің көбеюі, балалар мен үлкен адамдардың ауруларының көбеюі, онкологиялық аурулардың таралуы), шаруашылықтың тиімділігінің төмендеуіне, экономикалық зиянға, тиімсіз экологиялық өзгерістерді жою немесе оларды болғызбауға жұмсалатын шығындардың көбеюіне, табиғи ресурстар мен генофонның жоғалуы немесе жойылуына, экологиялық себептерге байланысты жұмыссыздықтың көбеюіне, экологиялық жағдайға байланысты халықтың қоныс аударуына әкеліп соқтырады.

Халық санының өсуі және оның сапалық көрсеткіштерінің өзгеруі

     Тарихшылар мен архитектурашылардың айтуы бойынша бұрынғы кезде жер бетінде адамдардың саны 1 млн., жер жырту дәуірінде10 млн адам болған екен. Ал біздің эрамызда олардың саны 250 млн. болса, 1650 жылы ол екі есеге өсір 500 млн., 1830 жылы оның саны 1 млрд.-қа жетті.XVII-XIX жылдары адам саны өсімінің аз болғаны байқалса, XX ғасырда әлемдегі адамдар саны 3,6 млрд., ал 2000 жылы – 6 млрд. адамды құрады.

Жыл сайын адамдар санының бұрынғы өсіммен салыстырғанда 2 %-ға өсуі тез қарқынмен жүріп жатқанын көрсетеді. Егер Жердің халқы барлық уақытта осы қарқынмен өсетін болса, онда қазіргі адам саны мөлшеріне жету үшін біздің эрамызға дейін 500-ші жылы адам жұбы пайда болса да жеткілікті болар еді. Шындығында адам Жерде біздің эрамызға дейінгі 500000 жыл бұрын пайда болды.Осыдан адамдардың өсу қарқынының жай жүргені байқалады.

Қазіргі уақытта адамдар санының өсу қарқынының өсу жылдамдығының төмендегені байқалады. Алайда өсу қарқыны осылай өзгермейтін болса, онда адамдар саны XXI ғасыр басында 10 млрд адамға жетеді. Ол кезде биоресурстардың осынша адамға толықтай жететініне ешкім сенім білдіре алмайды.

Туылым мөлшеріне әсер ететін факторлар, отбасын жоспарлау әдістері. Әлемдік азық-түлік проблемасы, шешілу жолдары. Ресурстық дағдарыс, себептері мен салдарлары, шешілу жолдары

Сондай-ақ жер бетіндегі адамның да саны көбейіп барады. БҰҰ-ның демографикалық басқармасы әлемдегі халықтардың орналасу динамикасы туралы есеп берді, онда соңғы он жылдықта халықтың өсім саны біртіндеп төмендеп бара жатқаны айтылған. Мысалы 90 жылдары халық саны жылына 90 млн.ға кебейсе, қазіргі кезде 80 млн. шамасында өсуде. Адамдар саны өсімінің бұлай төмендеп кетуіне 50 жылдары бір әйел өз өмірінде 5 бала шамасында туса, 1995 жылы тек 1-2 баладан туды.

Әрине, Жер бетінде адам саны қазіргіден де көбеері сөзсіз. Олардың саны зерттеушілердің айтуы бойынша 11-12 млрд-қа жетеді.

Осындай адам санын тамақтау мүмкін бе? Қазіргі уақытта адамзаттың қолында 11 миллиард га көлемінде ғана пайдалануға болатын жерлер бар, ол тек 47 млрд адамды ғана тамақтай алады.

 Адамдардың саны шексіз өсе беруі мүмкін емес, өйткені табиғи ортаның ресурстары шектелген. Болашақта өзекті мәселеге тамақ тапшылығының айналары сөзсіз. Бұдан 200 жыл бұрын (1798 ж), жер бетіндегі адамдар саны бір миллиардқада жетпеген кезде-ақ англиялық экономист Томас Мальтус болашақта адамдар санының өсуіне байланысты тамақ тапшылығы болады деген тұжырымға келген болатын. «Өйткені ауыл шаруашылығы өндірісі жер көлеміне байланысты шектелген. Осыған байланысты болашақта адамдарды ауылшаруашылық өнімдеріне қарағанда адамдар санының көп болуына байланысты катастрофалық аштық күтіп тұр» - деп түсіндірді.

Осыған байланысты екі негізгі тұжырым жасауға болады. Біріншіден, әрбір мемлекет экономикалық даму деңгейіне қарамастан адамдар санын көбейтпеуі міндетті. Мемлекет халық санының өсуін бақылау бағдарламасын жүзеге асырмас бұрын, барлық индустрализациялау кезеңдерінен өтіп болуы тиіс. Екіншіден, осы шараның іске асуы әр мемлекеттің мәдениетіне, ұстанымдарына, дініне, шаруашылық жүргізу тәслдеріне байланысты болады.

Адамдар санының өсімін бақылауды әрбір отбасында тек қана бір баланының болуын жоспарлау, үйлену жасын белгілеу, балалар жұмысына тиым салу, денсаулықта қорғау жүйесін жетілдіру, жалпы білім беру жүйесін дамыту, әйелдердің әлеументтік жағдайын жақсарту, қартайғанға пенция мөлшерін тағайындау шаралары арқылыда жүзеге асыруға болады.

Адамдар өсімінің шектелуі тамақ тапшылығына байланысты болғандықтан, өндіріс факторларының уақытқа байланысты өзгеретін болғандықтан адамдардың өсу шегіде өзгеруі мүмкін.

Урбандалу проблемалары

Адамдардың демографиялық жарылысымен бір уақытта планета халқының урбандалу процесі жүреді.1880 жылы әлемде қалада тұратын халықтар саны 1,7 %-ы құраса, 1940 жылы – 13,1 %-ы, 1970 жылы - 37 %-ы, 1990 жылы - 42 %-ы құрады. Өндірістік дамыған елдерде дамыған елдерге қарағанда урьандалу процесі жоғары.

Урбандалу деп қоғам өмірінде қалалардың ролінің өсуі тарихи процеске айналуын айтады. Бұл қала өмірі образының таралуынан, ауылшаруашылық емес функциялардың қарқындауынан пайда болады.

Қала өмірінің экономикалық және әлеументтік тұрғыда жақсы екені анық. Урбандалу прроцесі көптеген сфералардағы өнімділіктің жоғарылауына әсер етеді, сонымен қатар қоғамның әлеументтік және мәдени проблемалары шешіледі. Қалаларда шаруашылық жоғарғы қарқынмен дамиды, олардың тұрғындарының басқа өмір сүру түрлеріне қарағанда білім алу мүмкіндігі, профессия таңдау мүмкіндіктері жоғарғы болады.