Тақырыбы: Биомедициналық этиканың негізгі принциптері.

Мақсаты: Биомедициналық этиканың негізгі принциптері мен таныстыру.

 

Науқасқа қандай потенциальді жағдайлар зиян тигізуі мүмкін? Мысалы; дәрігер аздап ішіп алған науқасты қарап,ерте ме кеш пе бақытсыз науқастың кесірінен жәйсіз жайттар болуы мүмкін деп ол қате шешім қабылдауы мүмкін. Осындай қателікті жіберіп алмас үшін дереу шешім қабылдау қажет. Науқастың осы уақытта немесе болашақта қаншалықты жақсы болатының аңықтауымыз керек. Бұл анықтаманың кәсіби мамандардың ойына немесе науқастың игілігіне шешілгенің байқауға болады.

Жоғарыда келтірілген мысалдан жәбірлеуді байқауға болады, өйткені оған өлерінің алдыңда 10 минут бұрын тамақтандыру үшін назогастральді зонд қойылып еді.

Бұл әрекет қанағат болмай, өйткені зондты енгізген өзің этикалық ақтамады. Әрқашан медициналық практиканы әкелінген пайдаға бағыттап отыру керек.

Ақпараттанған науқастың талап етуіне қарай, емнің нәтижесін осы негізде сараптап отырған жөн. Қай кезеңде науқасқа қатер төнетінің және өзінің қызығушылығына қарай әрекет етуге шешім қабылдауға қабілеттілігің анықтау керек?

Жас жігіттің өзінің ішкі сезімінің қозуына қарай, ол өзіңе қамқор бола алмай, психикалық қозуына қарай өзің дұрыс ұстай алмауы мүмкін. Біз оны қатерден құтылуын міндетімізге алып және қалыпты жағдайға келтіруге тырысамыз. Бірақ, біз оған жауап бермейміз, бірақ оның еркіңдігіне тиым салмай отыра, оның бойына өзіміз жеңіл дұрыстап алатың тәртіп түрің құрастыруымыз қажет.

Ем барысыңда науқастың статусы ешкімге рұқсат етілмеуі қажет. Осы себептен кәсіби немесе кәсіби топтардың әрекетінен науқастың автономиясы бұзылғаның, науқасқа деген қатынастың негізі сақталды ма деген сұрақты арасыңда қайта қараған дұрыс.

Сондықтан науқастың өзің қоғамдық өмірде бақылай алмайтыңдығың біле отырып

кез – келген терапиялық шараларды қолдануға болмайды.

Әрине, шешім қабылдауға қаблеттілігің жоғалтқан науқастарда болады, ондай кезде тандауды олар үшін жасауға тұра келеді. Науқастың игілігіне қарай қалай әрекет етудің маңыздылығына міндеттіміз.

Дәрігер өзінің шешімін келесі ырғақпен негіздеуі мүмкін: «Мен осы науқастың орнында болғанда маған осылай істегендерін өқалар едім». Өзінің шешімін тәуелсіз, бірақ қызығушылығы бар адаммен (туысқаны, досы, мейірбике немесе әлеуметтік қызметкермен) бекітіп алса тіпті жақсы болады.

Беатристің сүт бездерінде тығыздану пайда болды. Әйелді бақылаушы хирург қатерлі ісіктің болу мүмкіндігін айтпай, керісінше «бәрі жақсы болады» деп сендіріп, көңілін көтереді. Соңымен қатар, себебін түсіндірмей, операция жасау қажеттігін есіне салады. Беатрис содан не болатынынан, бақылау пробасынан өтуден және операциядан бас тартатындығын айтты. Бұл шешім қабылдауының кезеңдерінде оған бұның тәуекелділігі мен мүмкін болатын ем нәтижелері айтылмай қалған.

Әдебиет:

1. Биоэтика: Оқу құралы/Ред. бойынша. П.В. Лопатина. – 4- е изд. – М., 2009.- 272 б.

2. Кэмпбелл, Г.Джиллетт, П. Джонс, Дәрiгерлiк әдеп: Қауырсындарды. ағылшынша:Оқу құралы/Ред. бойынша. Ю.М. Лопухин, Б.Г. Юдиннiң редакциясы посУПод. - М: Гэотар - медиа, 2007 – 400 б.

Бақылау сұрақтары:

1. «Игілік жаса» принципі.

2. «Зиян тигізбе» принципі.

3. Тұлғалық автономиясың силау принципі.

Дәрiс.

Тақырыбы:Құпиялылық (конфедициальность)

Мақсаты: Құпия негіздерімен таныстыру.

 

Екі гомоссексуалист науқас дәрігермен жиі кездесуде СПИД ауруының бастапқы кездесуінің мүмкіндік белгілері туралы айтты. Науқастың біреуі қан тапсыруға келісімің берді ВИЧ ойдағыдай шықты.Қатынасы бұзылатынан қорқып,ол дәрігерді ойын серіге айтпауың өтінді.Ойын серігі анализ тапсырудан бас тартып,СПИД –ті ойда бар екендігі білгісі келмейтіндігіне сенді кез келген жағдайда «өзінді қорғай алатындығындай» білейін дейді.Гомо және гетеросексуал ретінде бұл науқас кез келген жыныстық қатынас жасауға мүмкіндігі туралы дәрігерге мәлім еді.Дәрігер оның ойын серігінің ВИЧ пен ауратың хабарлауға міндетті ме,ойые серігінің қатерлі екенің ескертіп немесе құпиялылықты сақтап, науқастың өзің құтқара алатының үміттене ме? Медициналық қатынаста мұндай жағдай құпия түсінігінің қиындығың білдіреді.Дәрігердің мінетіне науқас мойында мәліметті құпиялылықты сақтап,қоғам және басқада науқастар алдында шиеленіс міндеті тұрады.Бұл диллеманы қалай шешуге болады?Денсаулық сақтау стресінда неге құпиялылықтың иаңызды екенің бастапқыда түсінігін алу керек. Медициналық көмекте жеке өмірге басып шу әрқашан бірге жүреді.

Науқастың денесіне әр түрлі олжайында мәліметті білмей денесіне кіруге болмайды,дұрыс диагноз қоюға мүмкіндік болмай, сәйкес ем тағайындауға мүмкіндігі жоқ.. Кез келген жағдайларда науқастың келісімімен және игілігімен кіруге болады (төтенше жағдайлардан басқа).Осындай бейнемен медициналық кеңесте жиналған мәліметтер қағазда сақталып денсаулық сақтау ұйымында немесе нақты дәрігерде болады,оны тек науқастың рұқсатымен қолдануға мүмкіндік болады.Кез келген мәліметті қолдану науқастың жеке өміріне басып ету болып табылады және сенімді бұзып,әуелгіде маманға барып кеңес алуға мүмкіндік туады. Гиппократтың аңтында жазылғандай бір сөзбен айтқанда құпиялылық теориялық қатысудың элементті және діни міндеті болып табылады.Құпиялылық- бұл абсолют болған басқа моралді айқындау сәйкес келмейді: мәселеге соңғы уақыттарға дейтің осындай көз қарас болды.Осындай көз қарасты қабылдау – жеке медициналық көмектің түсінігімен келісілген.Науқастың қызығушылығы бірінші орында бола тұра,дәрігерлерге науқасты қоршаған адамдардың міндеті белгілі.Егер мәліметті жасыру басқаларға зиянның тигізсе,құпиялықтың абсолюттік болуы мүмкін емес.Зиянның нақты екенің қалай анықтаймыз мәселе осында.Мысалы: науқас медицинаның көрсеткіші бойынша көлік жүргізуге жарамсыз болып қабылдайййса, бұл мәлімет билік орындарына хабарланып,науқас өзі осыдан бас тартады.Егер кәсіпқойлар құпиялылықты осы арқылы баланы физикалық зияндардан немесе сексуалді агресиядан қорғауға мүмкін болса бұзұға міндетті.1976ж. Калифорнияның Жоғарғы соты Тарасованың денесің анықтап қарағанда психологты және оның көмекшілерінің сельхозтікта кінәлі деп тапты,өйткені олар науқастың досына хабардар етпеген,ол оны өлтірейін деп қорқытқан сонында науқас өзінің міндетің орындаған.Осының салдарының басқа біреулерді құтқарып қалу мақсатында құпиялылықты бұзұға әкеледі.Жоғарыда келтірілген гомосексуалистің жағдайында дәрігер не істелуі керек, өзі соны мойындамай басқа ойын –серіктестеріне СПИД вирусын жұқтыруы мүмкін.Емделуші өзінде ВИЧ – тің бар екенің білгісі келмегендіктен, жағдай қиыңдайды. Басқаларды қорғау дәрігердің шешімімен әрекет етіледі.Бисексуалды жұқтырған ерке өзіеің ойын серіктесінің жағдайын жоспарғанда,құпяилылықты бұзу мүмкіндік ережесі қабылданған, ештенеден хабарсыз ойын серіктесің ескертуде.Дәрігер кейбір белгісіз ойын серіктерге өзінің кездесоқ жыныс қатынасында қосымша қорғаныш ережелердің түсіндіріп беруі керек.Осы тәрізді шешім онай берілмейді белгілі бір мақсатқа жету үшін тікелей жауапкершілік бере отырып дәрігерге емі емделушінің де қалауынан шығуға тура келеді. Күнделікті клиникалық жағдайларда құриялылыққа жауапкершілікке талап шықты. Оны дәрігердің әрбір емделушіге көрсеткен сыйлауың мойындағаны деп түсінуге болады. Ақпаратты жасыру арқылы – емделушінің ақылды немесе кінәрәтшыл адамға дәрігермен көрсетілетің сенімін ақтау.Өкінішке орай кейбір дәрігерлердің жазуларының мағынасы немесе сөйлеу манерасы сенімді жиі қопарады (зерттеу нысанасындағы медициналық жазуларға кіру басқа сұрақтарды туындатады,13 тарауда талқылаймыз).Сонымен қатар дәрігердің жазбаларында науқас туралы кең субективті пікірлер жазылуы мүмкін.Осы сияқты түсініктемелерді науқас көретің болса, сенім негізіндегі қатынасы қопарылады.Жас әйел жиі дәрігерге келіп жиі басының ауратынанына және шаршағантыққа шағымдалып жүрді. Ол бірнеше мамандарға барып кеңес алсада,әлсіздіктің себебі анықталады. Бір күні ол қатты үреймен және тырысумен бөлімшеге келіп түсіп, алғашқы көмек көрсетілгенмен кейін, емхана психиатрына жолдамамен ауруханадан шығарылды.Өзінің терапев дәрігерінен кеңес алуға барып,психиатрдың кеңесіне келмеді. Осы кеңес алу үстінде, жағлайдың әсерінен үстелдің үстінде қалған медициналық картасына көріп салуға мүмкіндік болды.Картаның бірінші ретінде үлкен әріптермен былай деп жазылған еді: «Абайла!Есірін,көз байлаушы,жағдайын қаламайды».Емделуші дәрігерге шағымдайды.Ол келісуді сезініп,тек дәрігерді емес медицинадағы барлық қызметкерлерді кінәләйді.Мүмкін,емделушінің бағалау ақиқатпен сәйкестелді.бірақ дәрігер медициналық картаны қызметтестерімен қатынас ретінде немесе өзіне есте сақтау мақсатында қолданып еді. Дәрігердің жазбаларында тек обективті орындаоған фактілер емделуші мен талқыланатың немесе талқыланған техникалық бөлмектің сәйкестігін талдау жазылуы керек. Клиникалық жобаларға кіру емделушіге этикалық негізін күшейтеді. Жобаларды толтырғанда емделушінің алай отыра құпиялылықты қамтамасыз ете отырып медицина қызметкерлері заңңын жеке өмірді қорғау құқығына бағылады. Ұлы Британияда адам құқығы жөнінде Европалық Конвенция әрекет етуде. Ол құқық негіздеріне сүйене отырып жеке өмірге қол сұқпау құқығына кепілдік береді.Осындай заң барлық емдеуде әрекет етуде.мысалға алатын болсақ, Жаңа Зеландияда жеке өмірді қорғау уәкілі кодексі шығарған.Кодекс жеке адам денсаулығы тұралы ақпаратпен дұрыс нәтижесің орнықтырады.Ол ақпаратты қауіпсіз сақтауға, кіруге, қолдануға, алуға реттеп отырады.Кейбір ақпараттар электр жүйесінде сақталып, бақыланып отырады. Ұлы Британияда компьютердегі жлбалардың құпиялылығы заң түрінде қорғалады,ол 2000ж. наурыз айында күшіне енген. Кейбір дәрігерлер осындай заңдар кәсіби автономиясын бұзады деп санайды.Шындап келгенде бұл заңдар кәсіби қолдауың ұлғайтып науқастың құпиясын қорғайды. Принциптердің негізі емдеушінің өмірді силау болып,ал оларды бұзу этиканың негізін талап етеді.

Әдебиет:

1. Биоэтика: Оқу құралы/Ред. бойынша. П.В. Лопатина. – 4- е изд. – М., 2009.- 272 б.

2. Кэмпбелл, Г.Джиллетт, П. Джонс, Дәрiгерлiк әдеп: Қауырсындарды. ағылшынша:Оқу құралы/Ред. бойынша. Ю.М. Лопухин, Б.Г. Юдиннiң редакциясы посУПод. - М: Гэотар - медиа, 2007 – 400 б.

Бақылау сұрақтар:

1. Құпия ұғымы.

2. Денсаулық сақтау сферасыңдағы құпиялылық.

 

КРЕДИТ

Дәріс.