Мақсат: Медициналық биоэтиканың негізгі принциптерімен таныстыру.
Медициналық этика –бұл философиялық тәртіп этикасының бөлігі, моральді-әдеттердің медицина аспектлерін зерттеу объектісі болып табылады.Медицина қызметкерлерінің кәсіби жетістігінің әдеттік жиынтығын медициналық этиканың астарының түсіндіріледі.Соңғы кездегі медициналық этика медициналық деонтологиямен тығыз байланысқан.Соңғы 30 ж ішінде әсіресе нормо-шығармашылық өнімі ВМА пайда болған кезде,жаңа қарқынды биоэтиканың дамуымен тығыз байланысты. «Биоэтика» сөзі американдық В.Р.Поттер маманның жұмыстарының арқасында кең таралуын алды,яғни тек қана сәтті кітаптің атауына «Биоэтика- болашақ көпірі».Авторлардың көпшілігі «биоэтика» ұғымды «қазіргі медициналық этика»,немесе «клиникалық этикамен» байланысып жатыр.Гиппократың дәстүрлі этиканы сақтау кезде,биоэтика кейбір этикалық жүйені критикалық болып санайды.
Өмірге сыйлау принцип философиялық-этикалық мағынасын басыннан бастап моральдік медицинада сақтап жатыр,бірақ оның нақтылы түсіндіруі,қашан өліп жатқан туралы еш қандай мәлімет жоқ болады,яғни қоғамда белсенді эвтаназия пайда болды,бірақ тағы көбі пассивті эвтаназияда,моральдік жағыннан айқын құралдармен немесе өліп бара жатқан әдістерімен емдеуге.Гипократтың этиканың басқа жағдайлары,биоэтика айналасында қарқынды медициналық патернализмдік пікірсайыстар жүргізіліп жатыр.Бұл процесске кәсіптеген-философтардың пікір сайстар жатады.Айқын қарасақ,биоэтика-бұл цивилизацияның құбылыс реті, үштен соңғы бір бөлігін адамзат тарихын мінездеме жасап «адамзаттын экологиялық бұрылуы» және «биоэтиканын адамзат бұрылуы» ертерек сол туралы философ және дәрігер П.Д.Тищенко жазған.Жаңа уақытта кәсіпшілік медициналық этика сұрақтармен практикада көп көніл бөлмеген,мысалы еске түсірген дәрігер-философтар Алкмеон болса да,көне Грециядан Эмпедокл,Дж.Локк немесе Джеймс. Қалыпты емес стильде К.Ясперс 2 жазбасын дәрігерге және науқасқа арнады, соның ішінде ғылыми медициналық этиканың анализін құрып, бірақ ешқандай жұмысты шығармаған. Биоэтиканың әлеуметтік көрінуі батыс елдерде 20ғ соныңда индустриядан кейінгі қоғаммен бірге құрылды және лайықты эволюциясының тұтыну стереотиптердың қоғамдық санада денсаулық қорғау сектордың ролінің өсуімен,этникалық сана сезімнің өсуі, феминизм таратуы, адам құқықтарының өсу қасиеті,азаматтық қоғам институттарының дамып жетілуі. Сол уақытта жылдам дамитын жаңа медициналық технологияларының күрделендіруі себебінен және медицинада этикалық проблемалардың сандардың артық болуы. Деперсонализация жағдайында дәстүрлі медициналық этиканың құндылықтар шүбелі жағдайға душар болды, альтернативтік медициналық этиканың қажеттілік көрінді,яғни дәрігерлердің практикалық жұмысында болатын және студентердің оқу процесінде. Басқа жағынан биоэтика дәстүрлі медициналық этиканын функцияларын орындап жатыр,дәрігерлердің қатынасын этикалық нормаларға бұйрық беріп жатыр,мейірбикелерді науқасқа(донорға, реципиентке және т.б.),басқа жағынан қарасақ биоэтика филисофиялық зерттеулердің арнасының терендетуі болып жатыр.Медициналық этика биоэтика түрінде, Гипократтын этикасын гуманистік рухты сақтап жатыр, яғни сапалы деңгейде жанартқан.Биоэтиканың отыз жылдық тарихында бірнеше кезендерді ерекшелеуге болады.Бірінші кезенде «принципализм кезені» деп аталады, ен алдымен өте көп шығарылған американдық мамандардың Бичамп. Т және Дж. Чилдресстің «Биомедициналық этиканың принциптері»кітабімен байланысты. Философтар медицинаға күрделі моральдық дилеммалардың қатал талдау дәстүрін еңгізіп қойды және де замандас қоғамның плюрализмның әлеуметтік гетерогенді есепке алған.Бичампт және Чилдресст замандас биомедициналық этикада төрт негізгі принциптарға белгіледі;зиян келтірмеу; жарылқаушылық; адамның автономияны силау;әділеттілік.Бичампт және Чилдресстің методологиялық жоспары американдық Росс деген философтын моральдық принциптардың теориясынан шықты. Күрделі этикалық дилеммалардың талдау жанында медициналық тәжірибеде әрбір принциптардың төртеуі сөзсіз, абсолютті моральды күшімен ие болмайды, бірақ айқын жағдайда ен алдымен қайсыбір олардын сүйене алып жатырмыз.Мысалы ауыр дилемманың хабарың шешсе,әсіресе терминальды дәрігер науқастардың принциптармен байланысты «зиян келтірмеу» және «адам автономияларын силау».Егер дәрігер шыншыл хабарға жөнекей шек қойса,онда ол жеткілікті негіздерді тиісті болу үшін сондай тактиканы қабылдайды.Ол негіздеуді дәлелденген кезде тап осы жағдайда амалсыз зиян келтірмеу принцибына сүйенеді.Бичамп және Чилдресс біріңғай қайшысыз теорияның салудың қайтарды,өте қиын медициналық этиканың төрт жеке негізгі теориялық принциптарды қойды,қажеттілік аксиомалық сапарының болуы. Тап осы тәжірибелік клиникада этикалық дилеммалардың принциптардың рұқсатына арналған қару жарақтар теоретиктерге-биоэтиктерге алынған болатын, дәл осындай практикалық дәрігерлерге де арналған екен. Былайша айтқанда бірінші отан басшылықтардын биоэтика жайында айқын дәрежеде дәстүрге де сүйенді.
Тартымдылық клиницистілерде «жаңа этикалық ойлау» арналған, медицинаның моральдық проблемалар анық емес дәрежеде және субъективизм айтыстарда азайды деп анықталды.Клиницистілер замандас медициналық этикада келтіруін тапты және де ұқсас медициналық диагностика проблемаларының шешімі жайында,яғни науқастардың емделуі және осында нақтылы алгоритымның шешуі дағдыланды.Биоэтиканын маныздысы моральдық теорияның проблемалар,түсік сияқты және эвтаназия конфронтацияның түзу контекстіде қашқауды рұқсат етті.Екі принциптардың төртеудерінен Бичамптың және Чилдресстың «зиян келтірме»,және «жарылқаушылық» Гиппократ этикалық жүйеге әбден талапқа сай болды.Бұл екі принциптар қанатты айтулардың арқасында көптеген дәрігерлердің ұрпақтарында «Primum non nocere!»(Ен алдымен зиян келтірмеу) және «Salus aegroti-suprema lex!»(Науқастың игілігі-ен жоғары заң).Ал басқа екі принциптар «автономияны қадірлеу» және «әділеттілік» жетілген жаңа болғандықтан Гиппократтын этикалық жүйесіне тізіміне кірмеген.Науқастың автономиясынын қадірлеу прицибі,Гиппократтың этикалық патернализмге кірмеген болатын. Гиппократ антында айтылады «Мен науқастардың пайдасына тәртіпті бағыттаймын,менің күшімен және түсінуімен сәйкес келетің». Яғни науқас қабыл процессінен шығарылады,оның денсаулықтың,өмірдің,мүмкін де өлімнің тиген шешімдерінен айрылады.Науқас автономиясын қадірлеу принципті мойындауға қиын болды, дегенмен басқа екі принциптардың бұзулыстармен байланысты болды,дәрігерлік архетиптік санада –зиян келтірмеу және жарылқаушылық. Ақыр аяғанда автономияның қадірлеу принцибі дәрігерлік бірлестікпен қабылданды,бірақ та негізгі ролі философиялық аргументтерде емес, тек қана қогамдық денсаулық тенденцияларында және Батыс қогамында манызды ролін атқарды,клиникалық тәжірибе науқастардың хабарланған келісуімен алып салынған. Алғашқы рет белгілі замандас «хабарланған келісу» ұғымның мәнінде американдық ҚЖА 1957 ж белсенді талқыланды, «Мартино Сальго ісінде Стенфорд Университке қарсы». Мүгедек болған науқас туралы сөйлем болды,ол инвазивтік дәрігерлік қол сұғу нәтижесінде шиеленісті, сондай шиеленісуінде мүмкіншілік туралы ықтималдықтар,науқастың хабарлықсызында нақ дәрежеде сот тексеруі жайында айыптау акцентің жасады.
Әдебиет:
1. Биоэтика: Оқу құралы/Ред. бойынша. П.В. Лопатина. – 4- е изд. – М., 2009.- 272 б.
2. Кэмпбелл, Г.Джиллетт, П. Джонс, Дәрiгерлiк әдеп: Қауырсындарды. ағылшынша:Оқу құралы/Ред. бойынша. Ю.М. Лопухин, Б.Г. Юдиннiң редакциясы посУПод. - М: Гэотар - медиа, 2007 – 400 б.
Бақылау сұрақтар:
1. Медициналық этиканың ұгымы.
2. Медициналық биоэтиканың ұгымы.
3. Биомедициналық этиканың принциптері.
Дәрiс.
