Сабақтың тақырыбы: § 28. ХІХ ғасырдың 60-жылдарындағы әкімшілік реформалар.
§ 29. ХІХ ғасырдың 80-90-жылдарындағы әкімшілік реформалар
Сабақтың мақсаты:
v Оқушыларға Қазақстанда жүргізілген бұл реформалардың сипаты мен маңызын, оның мақсаты Қазақстанды басқарудың саясижүйесін өзгерту екендігін түсіндіру, бұл реформалардың ерекшеліктерін айту және 1822 ж. «Ережемен» салыстыра отырып, оның отарлық сипатын ашу;
v Оқушылардың танымдық қызығушылығын дамыту, олардың тарихи үрдістерге қысқаша мінездеме беріп, қорытынды жасай білуге үйрету, оқушыларды ізденіс жұмыстарына ынталандыру, олардың мәселелерді шешудегі жеке көзқарастарына орынды баға беру;
v Еңбексүйгіштікке, жауапкершілікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: аралас
Сабақтың әдісі: интерактивті
Көрнекілік: карта, сызба
Негізгі түсініктер: әкімшілік-аумақтық бөлініс, генерал-губернаторлық басқарудың ерекшеліктері, сайлау жүйесі, міндеткерлік түрлері, контрибуция, қазақ ауылдары өміріндегі капиталистік қатынастардың дамуы мен әсері.
Сабақтың барысы: І.Ұйымдастыру кезеңі
· Оқу құралын тексеріп түгелдеу
· «Хабар» /ел жаңалықтарынан.../
· Оқушы зейінін сабаққа аудару
ІІ.Үй тапсырмасын сұрау:
Ø «Шынберілген» қазақтардың тұрған жерлерін картадан көрсетіңдер.
Ø Кестенің толтырылуын тексеру.
ІІІ.Жаңа тақырыпты оқытудың жоспары:
1. І. ХІХ ғ. 60- жылдарындағы әкімшілік реформалар.
2. Қазақстан аумағындағы патша үкіметі жүргізген әкімшілік реформалардың мақсаты, себептері мен реформалаудың басталуы.
3. Қазақстанның 1867-68 жылдардағы реформалар бойынша әкімшілік-аумақтық бөлінісі.
4. Басқару құрылымының ерекшеліктері
5. Денсаулық сақтау, жерді пайдалану салаларындағы реформалар.
6. Реформалардың отаршылдық сипаты.
7. ІІ. ХІХ ғ. 80-90 жылдардағы әкімшілік реформалар.
8. Торғай және Орал облыстарында көтерілістердің басталуы.
9. Маңғыстаудағы көтеріліс.
10. Көтерілістің жеңілу себептері мен салдары
11. ХІХ ғ. 80-90-жылдардағы әкімшілік реформалар.
Сабақтың бірінші бөлігі- Қазақстандағы саяси және әлеуметтік –экономикалық жағдайға сипаттама беріледі. Мұнда Қазақстанда бұл кезеңде реформа жасауға қандай жағдайлар түрткі болғанына тоқталу керек.
Алғышарттар:
Қазсқстандағы басқару жүйесін реформалау уақыт жағынан Ресейдегі крепостнойлық правоның жойылу кезеңімен сәйкес келеді.
Ресейдегі ХІХ ғ. ортасында жүргізілген буржуазиялық реформалар осы кезеңде Қазқстанда болған процестерге тікелей әсерн тигізді.
Капиталистік қатынастардың даму жағдайындағы Қазақстанда 1822 және 1824 жылдары жүргізілген реформалар империяның шаруашылық даму мақсатымен сәйкес келмеді.
Қазақстанда әкімшілік-аумақтық және әлеуметтік-экономикалық реформалар жүргізудің себептері:
Хан билігінің сақталуы пата үкіметіне аймақты жаппай отарлауға бөгет болды.
Реформаға дейін Қазақстан екі генерал-губернаторлыққа (Орынбор және Батыс Сібір) бөлінді, ал ХІХ ғ. 60- жылдарының ортасында Ресейге Оңтүстік Қазақстан мен Жетісу аймақтары қосылды, бұл өз кезегінде жаңа аймақтарды Ресейдің басқа аймақтарындағы басқару құрылымдарына жақындату міндетін жүктіді.
Ресейдің еуропалық бөлігіндегі дамушы өнеркәсіпке барған сайын арзан шикізат пен жұмысшы күші қажет болды.
Қазақ халқы үшін біртұтас салық жүйесін енгізу қажеттігі туындады.
Ресейдің еуропалық бөлігіндегі жерсіз шаруаларды Қазақстанға оранластыру ұйымдастарылды.
Картаны пайдалана отырып, Қазақстандағы реформаға дайындық пен оны өткізудің хронологиялық байланысын көрсетеді.
| Жылдар | Жоба авторлары | Құжаттың аты | Реформаны жүргізу шаралары |
| 1865 ж. 1867 ж. 1868 ж. 1869 ж. |
Сонан соң кестенің көмегімен жаңа реформа бойынша Қазақстанның әкімшілік-аумақтық басқарылуындағы ерекшеліктерді ашамыз.
1867-1868 ж. реформалар
| Тараулар | мәні | Маңызы мен салдары |
| Реформаның мақсаты Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісі Басқару ерекшеліктері Сайлау жүйесі Фискальді жүйе және міндеткерліктер Денсаулық сақтау Жер пайдалану |
Кесте құру немесе оқиғалардың логикалық тізбегін жасау оқушылардың танымдық қызығушылығын арттырып, материалды тереңірек түсінуіне көмектеседі.
Тақырыпты бекіту: (дамытушылық сипаттағы тапсырмалар оқушылардың логикалық ойлау жүйесін дамытуға көмектеседі.)
Патша әкімшілігінің Қазақстанда 1867-68 ж. жүргізген реформаларының отаршылдық сипаты болды. Осыны дәлелдейтін деректерді келтіріңдер.
Бұл реформалар барлық қайшылықтарды шеше алмағынамен, Қазақстаның әлеуметтік-экономикалық дамуына оң ықпал етті. Осыған мысал келтіріңдер.
| Тараулар | 1822 ж. «Сібір қырғыздары туралы Ереже» | 1824 ж. «Орынбор қырғыздары туралы Ереже» | 1867-1868 ж. реформалар | Жалпы сипаттама |
| Мақсаты Әкімшілік-аумақтық бөлінісі Басқару ерекшеліктері Сайлау жүйесі Сот жүйесі Фискальды жүйе мен міндеткерліктер Денсаулық сақтау Жер пайдалану Нәтижелері мен маңызы |
Бағалау:
Үйге тапсырма:
Қазақстанда 1822,1824 ж. және 1867-68 ж. патша үкіметі жүргізген әкімшілік реформалардың ерекшеліктеріне тоқталып, жалпы сипатын анықтаңдар.
Сабақтың екінші бөлігі.
ІІ.Үй тапсырамсын сұрау:
Қазсқатнда 1867-1868 ж. реформаны жүргізгенде патша әкімшілігі қандай мақсат көздеді?
Реформаның отаршылдық сипаты неде?
Кестенің толтырылуын тексеру (оқушылар тақырыптық кестелер толтырғанда мұғалім олардың білімі мен іскерлігін бақылай алады).
Оқушылардың «ХІХ ғ. 80-90 ж. әкімшілік реформалар» мтақырыбы бойынша практикалық жұмысы
Алдымен сынып алдана төмендегідей міндет жүктеу керек:
ХІХ ғ. 60- жылдары жүргізілген әкімшілік реформаларжартылай ғана болды. Біріншіден, олар өмірге бірден енгізілген жоқ, ол ең алдымен оған қарсы шыққан қазақ шаруаларына байланысты болды.
Екіншіден, қазақ ауылына жан-жақтан әсер еткен капиталистік қатынастар барлық салада тиісті өзгерістер әкелді.
Сондықтан 1880-90 ж. патша үкіметі жоғарыда көрсетілген және басқа да жағдайларды есепке ала отырып, аяғына дейін жеткізуге мәжбүр болды. Осыны дәлелдейтін мысалдар келтіріңдер.
1-топқа тапсырма:
Оқулықтан Торғай және Орал облыстарындағы көтерілістер туралы мәтінді оқыңдар және оларға 1867-1868 ж. реформалардың әсері болды ма, соны анықтаңдар, пікірлеріңді деретермен дәлелдеңдер.
Оқушылар көтеріліс тарихын мына жоспар бойынша қарастырады:
ü Көтерілістің себептері;
ü Сипаты;
ü Козғаушы күштері;
ü Басшылары;
ü Негізгі оқиғалары;
ü Жеңілу себептері;
ü Тарихи маңызы.
2-топқа тапсырма:
Оқулықтан Маңғыстаудағы 1870 жылғы көтеріліс туралы мәтінді оқыңдар және оған 1867-68 ж. реформаның әсері болды ма, соны анықтаңдар. Пікірлеріңді деректермен дәлелдеңдер.
Оқушылар көтеріліс тарихын мына жоспар бойынша ашады:
ü Көтерілістің себептері;
ü Сипаты;
ü Козғаушы күштері;
ü Басшылары;
ü Негізгі оқиғалары;
ü Жеңілу себептері;
ü Тарихи маңызы.
Оқушылардың жұмыстарының нәтижелерін талқылағаннан кейін, Қазақстандағы 80-90 ж. реформалардың жылдамдатылу себептерін көрсету:
Қазақстанды үш генерал-губернаторлыққа бөлу Ресейдің еуропалық бөлігінен шаруаларды көшіру мәселелерін жүйелі әрі тез шешуге бөгет жасады;
Орта Азия әскери жолмен Ресей империясына қосылды, бұл аса үлкен аймақта басқаруда біртұтас жүйе жасауды және қаражатты үнемдеуді талап етті.
1867-68 ж. Ереже ең басынан уақытша сипатта болды.
Тапсырма: Оқушылардың оқулық мәтінемен жұмысы
1886 және 1891 жылдардағы әкімшілік басқаруды 1867-68 ж. реформалармен салыстырыңдар.
Сот жүйесінде қандай өзгерістер болды?
Бұл өзгерістердің мәні неде?
Қазсқатандағы 1886-1891 ж. ережелер бойынша болған жаңа әкімшілік-аумақтық бөліністерді картадан көрсетіңдер.
Бағалау:
Үйге тапсырма: Қазақстанның 1867-68 ж. реформа бойынша әкімшілік-аумақтық бөлінісін картаға түсіріңдер
Қазсқатанның 1886-1891 ж. ережелер бойынша әкімшілік-аумақтық бөлінісінің сызбасын картаға түсріңдер.
