Бап. Билікті теріс пайдалану

1.Бастықтың немесе лауазымды адамның билікті немесе қызмет бабын өзі немесе басқа адамдар немесе ұйымдар үшін пайда мен артықшылықтар алу не басқа адамдарға немесе уйымдарға зиян келтіру мақсатында ңызмет мүдделеріне қайшы теріс пайдала-нуы, егер Бұл азаматтардың немесе уйымдардың қуқықтары мен заңды мүдделерін не қогамның немесе мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделерін елеулі түрде бузуга әкеп соқса -

2. Ауыр зардаптарга әкеп соқңан дал сол іс-әрекет -

3.Осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген, ұрыс жагдайында жасалган іс-әрекеттер -

4.Осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген, согыс уаңытында жасалган іс-әрекеттер -

Бастықтың немесе лауазымды адамның билікті немесе қызмет бабын өзі немесе басқа адамдар немесе ұйымдар үшін пайда мен артыкшылықтар алу не басқа адамдарға немесе ұйымдарға зиян келтіру мақсатында кызмет мүдделеріне қайшы теріс пайдала-нуы, егер Бұл азаматтардың немесе ұйымдардың кү-қықтары мен заңды мүдделерін не қоғамның немесе мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделерін елеулі түрде бұзуға экеп соқса, билікті асыра пайдаланғаны үшін қылмыстық жауаптылыққа экеп соғады (ҚК-тің 450-бабының 1-тармағы).

Қылмыстық құкық бүзушылықтың тікелей объектісі - эскери басқару аппаратының белгіленген қызметін реттейтін қоғамдық қатынастар.

Қылмыстық құкық бүзушылық объективтік жағынан бастықтың немесе лауазымды адамның билікті немесе кызмет бабын теріс пайдалануы арқылы көрініс табады.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының «Әскери қылмыстар жөніндегі істер бойынша сот тэжірибесі туралы» 2005 жылғы 28 қазандағы № 6 нормативтік қаулысының 21-33-тармақтарына сэйкес: Тұракты, уақытша немесе арнаулы өкілеттік бойынша өкімет өкілінің қызметін жүзеге асырушы не Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде, баска да эскерлері мен әскери қү-рылымдарында ұйымдық-өкімдік немесе экімшілік-шаруашылық функцияларды орындайтын адамдар ҚК-нің 452-бабында көзделген эскери лауазымдық қылмыстық құқық бұзушылықтар субъектілері болып танылады.

Барлық эскери бастықтар, сондай-ақ бастықтар болып табылмаса да ұйымдық-өкімдік немесе экімшілік-шаруашылық міндеттерді орындаумен байланысты лауазы-мдарды тұрақты, уақытша немесе командованиенің ауызша, жазбаша не техникалық бай-ланыс арналары арқылы берген арнайы тапсырмасы бойынша иеленген өзге де әскери қызметшілер, әскери қылмыстар субъектілері болып табылатын лауазымды адамдарға жатады.

Эскери лауазымды адамдардың тізбесі Ішкі қызмет, гарнизондық жэне қарауылдық қызмет жарғыларында, тэртіптік жаргыда жэне басқа да нормативтік қү_қықтық актілерде көрсетілген.

Лауазымды адамның өзінің өкілеттіктерін бүзу фактісін анықтау үшін сот осы лауа-зым иесінің эскери қызметті өткеру жағдайындағы құкыктары мен міндеттерін реттейтін нэрмативтік актілерді (жарғыларды, насихаттамаларды, нұсқаулықтарды, бұйрықтар мен өзге де нормативтік құқықтық кркаттарды) зерттеуі қажет.

Әрекет пайдакүнемдік немесе жеке бастың өзге де мүддесі тү_рғысынан жасалған жағдайларда ғана ҚК-нің 380-бабы бойынша қылмыстық жауаптылық туындайды.

Эскери лауазымды адамның ү_рлау белгілерінсіз материалдық пайда табуға ұмтылуын пайдакүнемдік деп, ал мансапқұмарлықты, өзінің әрекетсіздігін бүркемелеуге үмтылуды, жазадан қашуды, туыстарына қызмет көрсетуді, сынағаны үшін кек алуды, кызғаншактықты жэне өзге де зүлымдық ниетті жеке бастың өзге де мүддесін көздеу деп түсіну қажет.

Әскери қызметшілердің (азаматтардың) немесе ұйымдардың құкықтары мен заңды мүдделерінің едэуір бүзылуы әскери қызметшілердің жэне азаматтардың денсаулықтарына зиян, олардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарына нұқсанкелтіру түрінде болуы мүмкін.

Бастықтың немесе эскери лауазымды адамның өзінің қызмет бабын эскери мүддеге қарсы пайдаланып, қүқыққа қайшы эрекет жасауын ҚК-нің 450-бабында көрсетілген билікті немесе қызмет бабын теріс пайдалану деп түсіну қажет. Бастықтың немесе эскери лауазымды адамның өзшщ кызметпк міндеттерш қасақана орындамауы эрекетсіздік деп танылады.

Лауазымды адамның қызметтік жағдайына жэне оған жүктелген міндеттердің орын-далуына қатыссыз жасаған қоғамға кауіпті эрекеті (эрекетсіздігі) эскери лауазымдық қылмыс деп танылмайды.

Егер лауазымдык қылмыстардың жекелеген түрлері үшін жауаптылық арнайы нор-малармен көзделсе (мысалы, пара алу, қызмет бабын пайдаланып ұрлау жэне т.б.), онда эскери лауазым иесінің осындай эрекеттерді жасауы ҚК-нің 450-бабының жиынтығынсыз қылмыстық заңның тиісті баптары бойынша сараланады.

ҚК-нің 450-бабымен көзделген зиянды елеулі деп тану істің нақтылы мэн-жайына жэне істегі барлық материалдарға, атап айтқанда, жағдайға, уақытқа, орынға жэне қылмысты жасау тэсіліне, мемлекеттің бұзылған мүдделерінің немесе азаматтардың не­месе ұйымдардың заңды құкықтары мен мүдделерінің маңыздылығына, қаншалықты жэне қанша уақыт бойы бұзылуына, материалдық залалдың мөлшеріне, жойылған неме­се зақымдалған мүліктің маңыздылығына жэне т.б. талдау жасаудың негізінде шешіледі.

Елеулі зиян деп - өзінің сипаты мен мөлшері жағынан едэуір шығын болып табы-латын мемлекет мүдделеріне, нақты эскери бөлімге, заңды жэне жеке түлғаларға кел-тірілген зиянды түсіну қажет.

Бөлімнің, бөлімшенің Жарғыға, жоғары тұ^эған командованиенің ескертпесіне сэйкес маңызды эскери шараларының өтпей қалуы, сондай-ақ эскери қызметшілердің, азаматтардың заңмен қорғалатын кұқықтары мен мүдделеріне зиян келтіру, жеке құрамды эскери қызмет бойынша міндеттерін өткеруден аландатып, өзінің немесе үшінші тұлғалардың пайдасына эр түрлі жұмысты орындауға ұдайы қатыстыру, ұрып-соғу, жэбірленушінің денсаулығына жеңіл немесе орташа ауырлықтағы зиян келтіру елеулі зиян болып танылады.

Денсаулыққа жеңіл немесе орташа ауырлықтағы зиян келтіріпген кезде жеке адамға қарсы қылмыстар туралы баптар бойынша саралау талап етілмейді.

ҚК-нің 450-бабымен көзделген эрекеттер, егер эскери қызметші қызмет өкілеттігін өзі не өзге адамдар не ұйым үшін мүліктік игілік табу мақсатында қызмет мүддесіне қайшы пайдаланса, сыбайлас жемқорлық қылмыстар деп танылады.

Бастықтың (командирдің) орындалуы міндетті бұйрығын дэл орындаған бағынышты, оның заңсыздығын түсінбей орындаған жағдайда, бұйрық бойынша жасаған эрекет жэне орындалғаннан туындаған зардап үшін жауапкершіліктен босатылады.

Бағынышты көрінеу заңсыз бұйрықты орындап, қылмыстық құкық бүзушылық жасағанда, ол заңсыз бұйрық берген бастықпен (командирмен) бірге қылмыстық құқық бұзушылықтың жауапқа тартылады.

Бастықтың (командирдің) көрінеу заңсыз бұйрығын орындамаған бағынышты қылмыстық құқық бұзушылықтың жауапкершіліктен босатылады.

Араларында бағыныштылық қарым-қатынас туындамаған жэне қылмыстық ниеттерін бірге жүзеге асыру үшін алдын ала сөз байласқан жағдайда, бастықтың (командирдің) қатысуымен бағыныштының қылмыстық құ-қық бұзушылық жасауын, бастықтың (командирдің) көрінеу заңсыз бұйрығын орындап қасақана қылмыс жасауынан ажы-рата білу керек. Мүлдай жағдайларда бастықтың (командирдің) және бағыныштының жауаптылығы ҚК-нің 28-бабында көзделген қылмыстық қү_қық бұзушылықтың қатысу түрлерінің жалпы ережесі бойынша туындайды.

Қылмыстық кодекстің 450-бабының 1-тармағында көрсетілген эрекеттерді істеу ауыр зардаптарға экеп соқса, онда кінэлі Қылмыстық кодекстің 450-бабының 2-тармағы бойынша жауапты болады.

Ауыр зардаптардың түсінігі Қылмыстық кодекстің 440-бабының 4-тармағында көрсетілгендегідей.

Осы баптың бірінші жэне екінші бөліктерінде көзделген, үрыс жағдайында не-месе соғыс уақытында жасалған әрекеттер үшін жауаптылық Қылмыстық кодекстің 450-бабының 3 жэне 4-тармағында көрсетілген.