6.7.1.1. Тақырыптың сұрақтары бойынша ауызша сұрау.
6.7.1.2. Тесттік бақылау – 10 сұрақтан 3 нұсқа.
6.7.1.3. Тақырып бойынша кәсіби терминдерді ағылшын және екінші тілде игеруін тексеру
6.7.2. Тәжірибелік дағды құзыреттілігін бағалау:
6.7.2.1. Сызба салу:
- рибосоманың құрлысы (Мушкамбаров Н.Н., Кузнецов С.Л. Молекулярная биология, б. 154, сурет. 3.47).
- геннің трансляция үдерісін сызу.
6.7.2.2. Есептер шығару:
1. Инсулин ақуызы 51 аминқышқылынан тұрады. Ақуыз инсулинін кодтайтын гендегі нуклеотидтер санын анықтаңыз.
2. Есеп шығару -Трансляция процесінде т- РНҚ 30 молекуласы қатысты. Ақуызды синтездейтін амин қышқылының санын анықтаңыз, сондай- ақ осы ақуызды кодтайтын гендегі триплеттер мен нуклеотидтер санын анықтаңыз.
3. Есеп шығару Полипептидтік тізбектің биосинтезіне т- РНҚ УУА, ГГЦ, ЦГЦ, ААГ, ЦГУ антикодондарымен қатысты. Осы полипептидтік тізбектегі ақпаратты тасымалдайтын ДНҚ молекуласы тізбегінің әрбір нуклеотидтік қатарын анықтаңыз. ДНҚ молекуласы қос тізбегінің А, Г, Т, Ц нуклеотидтер санын анықтаңыз.
4. Есеп шығару Ақуыз молекуласының бір бөлігіндегі амин қышқылының орналасу ретін көрсетіңіз, егер ДНҚ молекуласының нуклеотидтік қатары төмендегідей кодталатын болса:
...ГГТ АЦА ЦТЦ ААГ ГТА...
Егер химиялық жолмен ДНҚ молекуласының 6 нуклеотиді алынып тасталатын болса, жауап қалай өзгереді?
6.7.3. Бақылау сұрақтары:
6.7.3.1. Трансляцияның мәні мен маңызы неде?
6.7.3.2. Про- және эукариоттар трансляциясының ерекшеліктері.
6.7.3.3. Трансляция үдерісінде рибосоманың, т-РНҚ-ның рөлі қандай?
6.7.3.4. Трансляция қателерінің пайда болу механизмдерінің себебі неде және олардың медицинада маңызы қандай?
Үш тілдегі түсіндірме сөздер:
| Қазақ тілінде | Орыс тілінде | Ағылшын тілінде |
| Аминоацил-т-РНҚ-синтетаза– ақуыз биосинтезі үдерісінде аминқышқылын өзіне сәйкес тасымалдаушы РНҚ-мен байланыстыратын фермент | Аминоацил-т-РНК-синтетаза –фермент, связывающий аминокислоту с соответствующей ей транспортной РНК в процессе биосинтеза белка | Aminoacyl-t-RNA synthetase - enzyme, binding aminoacid with corresponding t-RNA during protein biosynthesis |
| Пептидил-трансфераза –полипептидтік тізбектегі аминқышқылдарын байланыстыратын фермент | Пептидил-трансфераза- фермент, связывающий аминокислоты в полипептидную цепь | |
| Трансляция –а-РНҚ кодондар ретінің полипептидті тізбектегі аминқышқылдарының ретіне аударылуына негізделген ақуыз биосинтезінің үдерісі | Трансляция –процесс биосинтеза белка, основанный на переводе последовательности кодонов и-РНК в аминокислотную последовательность полипептидной цепи | Translation –process of biosynthesis of protein, based on turning of codon sequences of m-RNA into aminoacid sequencies of polypeptide chain |
| Генетикалық код – а-РНҚ-да триплеттер немесе кодондар түрінде жазылған тұқым қуалау ақпаратының ақуыз молекуласының аминқышқылдар қатарына аударылуының табиғи механизмі | Генетический код – природный механизм перевода наследственной информации, записанной в и-РНК в виде кодонов или триплетов, в аминокислотную последовательность белковой молекулы | Genetic сode – natural mechanism of converting of genetic information written in m-RNA by codons or triplets into aminoacid sequence of protein |
| Артықшылығы– белгілі бір аминқышқылдарының бірнеше (2 және одан көп) кодондармен анықталуы | Вырожденность – кодирование определенных аминокислот несколькими (2 и более) кодонами | Degeneracy - coding of certain amino acids with several (two or more) codons |
| Коллинеарлығы – полипептидтік тізбектегі аминқышқылдарының орналасу ретінің оларды кодтайтын а-РНҚ-дағы триплеттер ретіне сәйкестілігі | Коллинеарность– соответствие порядка расположения аминокислот в полипептидной цепи порядку расположения кодирующих их триплетов в и-РНК | Collinearity - accordance of order of aminoacids in polypeptide chain to order of arrangement of their encoding triplets in m-RNA |
| Қайта жабылмайтындығы – трансляция барысында кез келген нуклеотидтің тек қана бір триплет (кодон) құрамына кіруі | Неперекрываемость – вхождение любого нуклеотида в состав только одного триплета (кодона) в процессе трансляции | Nonoverlapping – introducing (presence) of any nucleotide only in one triplet (codon) in the translation process |
| Үздіксіздігі - «код үтірсіз», трансляция барысында а-РНҚ –ның бірінші триплеттен соңғы триплетке дейін генетикалық ақпараттың (кодондардың) тоқтамсыз, үздіксіз оқылуы | Непрерывность - «код без запятых», непрерывное, без остановок считывание генетической информации от первого до последнего триплета в и-РНК в процессе трансляции | Nonterruptivity - "code without commas", discontinuous, non-stop reading of genetic information from first to the last triplet in m-RNA in translation process |
| Триплеттілігі – үш қатар орналасқан көршілес нуклеотидтердің бір аминқышқылды кодтауы | Триплетность – кодирование одной аминокислоты тремя смежными нуклеотидами (триплетом или кодоном) | Tripletness – encoding of one aminoacid by three adjacent nucleotides (triplet or codon) |
| Универсалдығы – барлық тірі ағзаларда (өте сирек) белгілі бір аминқышқылдарының бірдей кодондармен анықталуы | Универсальность – кодирование определенных аминокислот у всех живых организмов (за редким исключением) одними и теми же кодонами | Universality – coding of certain aminoacids in all living organisms (with rare exceptions) by the same codons |
| Ақуыз фолдингі –пептидтік тізбектің үшінші реттік құрылымына қарай оралым жасауы | Фолдинг белков—сворачивание пептидной цепи в правильную трехмерную структуру | Protein folding –folding of a peptide chains into a correct three-dimensional structure. |
| Рибосома –екі тең емес суббірліктен тұратын органоид. Кіші суббірлік бір молекула рРНҚ және 33 ақуыз молекуласынан түзілген. Үлкен суббірлік біріккен 3 молекула рРНҚ және 40 жуық ақуыздан түзілген | Рибосома -органоид, состоящий из двух неравных частей-субъединиц. Малая субъединица образована одной молекулой рРНК и 33молекулами белка. Большая субъединица объединяет 3 молекулы рРНК и около 40 белков. | Ribosome –an organelle consisting of two subunits. Small subunit contains one rRNA molecule and 33 protein molecules. Large subunit contains 3 rRNA molecules and about 40 proteins. |
| Триплет –бір аминқышқылын кодтайтын үш нуклеотид | Триплет -три нуклеотида ДНК, кодирующие одну аминокислоту | Triplet –three DNA nucleotides coding for one amino acid. |
| Кодон -бір аминқышқылын кодтайтын аРНҚ-ның үш нуклеотиді | Кодон - три нуклеотида и-РНК, кодирующие одну аминокислоту | Codon –three mRNA nucleotides coding for one amino acid. |
Құрастырушы: оқыт. Какишева Г.Т
6 - тәжірибелік сабақ
