Ақша қаражаттары деген түсінікте кассадағы, банктік есеп шоттағы, сонымен бірге талап еткенге дейінгі депозиттік шоттағы ақша қаражаттары жатыр. Кәсіпорынның ақша қаражаттарының қозғалысы есебі ҚЕХС №7 «Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есебі» сәйкес жүргізіледі. Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есебі сыртқы қолданушыларға есепті кезең уақытында ақша қаражаттарының келуі мен кетуі туралы ақпарат беріп, кәсіпорынның қаржылық жағдайындағы өзгерістерді бақылауға мүмкіндік береді.
Кәсіпорын түрлі банктерде ағымдағы шоттарға ие, олардағы операциялар ұлттық және шетел валюталары арқылы жүргізіледі.
Ақша қаражаттарын есептеу үшін ҚХЕС-ң жұмыс жоспарында 1010-1070 шоттары қолданылады. Ақша қаражаттар бойынша бухгалтерлік есептің негізгі мақсаты:
- құжаттардың заңдылығын, дұрыс рәсімделуін тексеру;
- есепте операциялардың заманға сай және толық көрінісі;
- барлық төлемдер бойынша есеп айырысуының заманға сайлылығын, толықтылығын және дұрыстылығын қамтамасыз ету;
- ақша қаражаттардың қазіргі заманға сай түгенделуін жүргізу және олардың нәтижесін есепте көрсету;
- ақша қаражаттардың кәсіпорында кассадағы және басқа сақтау жерлерінде ақша құжаттарының сақталуын қамтамасыз ету;
- табыс әкелетін қаржылық инвестиция ретінде бос ақшаның рационалды салымдарының мүмкіншілігін іздестеру.
Кассаға ақша қабылдау кассаның кіріс ордерлері бойынша жүзеге немесе заңды тұлғаларға бас бухгалтер мен кассир қол қойылған ақшаны қабылдағаны туралы түбіртек (квитанция (ордердің қиынды бөлігі)) беріледі. Төлемдерді ақшаны қабылдаған кезде кассир «Төлем таңбаларын анықтау тәртібін» басшылыққа алуға міндетті. Кассаға қабылдаған теңге сомасы жазумен жазылып, тиын сандармен (цифрмен) жазылады.
Кассадағы ақша есебі. Кассалық операциялардың жүргізу ережесі бухгалтерлік есепті жүргізу ережелеріне сәйкес. Кассирді жұмысқа алған кезде кассирдің міндеттемесі деген құжатқа қол қояды. Кассалық операциялар келесідей бастапқы құжаттардың негізінде жүргізіледі:
· кіріс кассалық ордері;
· шығыс кассалық ордері;
· нақты ақшаны салу туралы хабарландыру;
· чек.
Ағымдағы шоттағы ақша. Кез-келген кәсіпорын жеке меншік түріне қарамастан өзінің бос артық ақшаларын банктерде сақтауға болады. Кәсіпорынның бухгалтериясында ағымдағы шот бойынша синтетикалық есепті жүргізу және есеп регистрларын толтыру үшін шоттан үзінді (выписка счета) деген құжаттар алынады. Ағымдағы шоттан ақша қаражаттарын аудару үшін келесідей құжаттар толтырылады:
v төлем тапсырмасы;
v төлем-талап тапсырмасы.
Кесте 6 - «МежРегионЭнергоТранзит» ЖШС-да жүргізілетін операциялардан үзінді
| № | Операциялар мазмұны | Дт | Кт |
| Ағымдағы шоттан кассаға түскен ақшалай қаражат (еңбекақы беруге, шаруашылық шығындары т.б.) | |||
| Тапсырыс берушілер мен сатып алушылардан кассаға көрсеткен қызмет, өнім үшін түскен ақша | |||
| Түгендеу кезінде анықталған кассадағы ақша қаражатының кем шығуы | |||
| Анықталған кем шығу кінәліге қойылады | |||
| Кінәлі тұлға кем шығуды өтейді | |||
| Жабдықталғаны, орындалған қызмет үшін аванс түскенде | |||
| Кассадан еңбекақы, зейнетақы, жәрдемақы берілді | |||
| Ұлттық валютада ақша қаражаттарының кассадан босатылуы кезінде: -банкке қолма-қол ақша жібергенде; -жолдағы қолма-қол ақша; -болашақ кезең шығындары төленген кезде; -жабдықтаушыларға берешек өтелген кезде; -басқа да кредиторлық берешекті өтеу. |
Орлар есебі
Қорларды дұрыс есепке алу үшін материалдардың әзірленген номенклатурасы болу керек. Материалдар номенклатурасы – бұл атауы мен тиісті деректемелері (сорты, мөлшері) көрсетілген материалдың әрбір түріне номенклатуралық нөмір белгіленіп, дәл және тұрақты өлшем бірлігі белгіленеді.
Қорлардың өзіндік құнын анықтауға келесі әдістер қолданылады:
Мысал, 2014ж қазан айындағы қорлардың қолда бар бары мен қозғалысы
| Көрсеткіштер | Саны, дана | Бағасы | Сомасы |
| 1.10.15ж қалдық | 100,00 | ||
| Қазан айында келіп түскені: 31.10.15ж (1-топтама) 09.10.15ж (2-топтама) 21.10.15ж (3-топтама) 28.10.15ж (4-топтама) | |||
| Кірістің жиыны | |||
| Қалдықпен бірге жиыны | |||
| Ай ішіндегі шығындар | |||
| 1.11.15ж қалдық |
Арнайы сәйкестендіру әдісі өзара алмастырылмайтын арнайы қорлардың өзіндік құнын анықтауда қолданылуы тиіс (автокөліктер, зергерлік бұйымдар, қымбат тері бұйымдары және т.б.), сонымен қатар арнайы жобаларға арнап шығарылған және арналған тауарлар мен қызметтер үшін;
Мысал, бірінші топтаманың 100 дана, төртінші топтаманың 220 дана қалдығы бар екендігі, 210 – бастапқы қалдық бар екендігі белгілі.
1.11.15ж қалдық мынаған тең:
210 дана х 100 = 21000
100 дана х 100 = 10000
170 дана х 140 = 23800
220 дана х 120 = 26400
700 82200
Шығыс мынаған тең: 333000 – 82200 = 250800
| Көрсеткіштер | Орташа өлшемді құн | ФИФО | Арнайы сәйкестендіру |
| 1.шығыс саны/құны | 2150/251206 | 2150/240000 | 2150/250800 |
| 2.қалдық саны/құны | 700/81788 | 700/93000 | 700/82200 |
Қорлардың, ал оларға шикізаттар, материалдар және дайын өнімнің көптеген түрлері жатады, өзара аламастырылатын бірліктері үшін келесі әдістер қолдануы тиіс:
· ФИФО әдісі (бірінші келді-бірінші кетті). Осы әдісте бірінші сатып алынған қорлар немесе бірінші өндірілгендер бірінші болып сатылады және сәйкесінше кезең соңында қалған тауарлар сатылғандардан кейін сатып алынған немесе өндірілген болып табылады;
Мысал, шығыс:
1200 х 116,84 = 120000
300 х 110 = 33000
400 х 130 = 52000
250 х 140 = 35000
Қалдық: 2150 240000
4510 х 140 = 63000
250 х 120 = 30000
700 3000
· Орташа өлшенген құн әдісі. Орташа өлшенген құн әдісінің формуласы бойынша әрбір баптың құны кезең басында және кезең ішіндегі өндірілген немесе сатып алынған қорлардың орташа құны арқылы есептелінеді. Орташа құны кезеңдік негізде (қарапайыморташа өлшенген әдіс арқылы) немесе әрбір алынған қосымша партиялар бойынша есептелуі мүмкін.
Мысал, 333000/2850 = 116,84теңге
Шығыс: 2150 х 116,84 = 251206
1.11.14 қалдық 700 х 116,84 = 81788 теңге
Компаниямен Сипаты мен қолданылуы жағынан ұқсас барлық қорлар үшін әртүрлі бағалау әдістерін қолдануға рұқсат етіледі.
