Дені саудың – жаны сау

Қазақ халқында «бірінші байлық – денсаулық» – деген мақал бар. Шынымен де, егер адамның денсаулығы болмаса, оның бүгінгі қоғамның толық белсенді мүшесі болуы қиынға түседі. Күнделікті өмір бізге әр түрлі қиындықтарды алға тартады. Оларды жеңу үшін, өз мақсаттарымызға жету үшін ең алдымен деніміз сау болуы керек.

«Ауырып ем іздегенше, ауырмаудың жолын ізде», – деген де мақал бар. Ауырмау да өз қолымызда. Біз дұрыс тамақтанып, көптеген ағзаға зиян заттардан аулақ болып, денемізді шынықтыра білсек, дәрігерлерге жиі-жиі бара бермес едік. Халықтың денсаулығы оның әлеуметтік жағдайымен де байланысты. Сондықтан Қазақстан Республикасында халықтың денсаулығын сақтап қалу мәселесіне көп көңіл бөлінеді.

Қазіргі уақытта денсаулықты сақтап қалу – өте өзекті мәселелердің бірі. Өйткені қазір адам бойындағы ауруларға қарсы тұра білу әлсіреп барады. Ерте кезде қазақтар табиғатпен өте тығыз байланыста өмір сүрді. Жазда жайлауда, қысы қатал қыстауларда мал бағып, сол малдың етімен, сүтімен қоректенген қазақтар өте төзімді халық болған. Түйенің шұбаты, жылқының қымызы тек тамақ қана емес, сонымен қатар ауруға ем де болған. Ауыра қалса, емді ата–бабаларымыз табиғатта өскен шөптердің дәрілік қасиеттерінен тапқан.

Қазіргі медицинаның дамыған тұсында адам ағзасының ауруларға қарсы тұруы әлсіреген. Бұған экологиялық факторлардың әсері де бар. Жас буын өз денсаулығын қазірден ойлар болса, жағымсыз әдеттерден аулақ болғаны дұрыс. Бұлар: ішімдік, темекі, есірткі. Олардың орнына денсаулыққа пайдалы тағам, спорт, табиғатқа жақындық т.б. тәнге де, жанға да жайлы істермен айналысу абзал. Адамға берілер өмір де, денсаулық та - ең басты байлығымыз. Оларды қадірлей білейік!

 

ЖАЗЫЛЫМ

6-тапсырма. Жаңа сөздерге жаттығыңыз, сөйлемдер құраңыз.

Мансап жасау, дағдарыс кезеңі, қартаю процесін тежеу, темекі шегудің зияны, денсаулыққа байыппен қарау, адам ағзасы.

7-тапсырма. Берілген сөз тіркестерін аударып, сөйлем құрастырыңыз

Крепкий иммунитет, здоровый образ жизни, крепкое здоровье, ежедневная зарядка, вечерная прогулка,физические нагрузки, правильное питание, саблюдение диет, здоровый сон, режим сна, режим питания, чистый воздух.

8-тапсырма. Берілген мәтіннен септік жалғауларын тауып ажыратыңыз:

Салауатты өмір салтына денешынықтыру, спорт, дене тәрбиесі, туризм, халықаралық туризм, табиғатқа серуен, таза ауада жүру жатады. Кешкі тамақтан соң, таза ауада бір-екі сағат серуен құрып, ұйықтаудың пайдасы зор. Ұйқы 7-8 сағаттан кем болмауы тиіс. Әр адам жыл сайын бір рет еңбек демалысын тиімді пайдаланғаны жөн. Барлық кезде тамақты жаңадан дайындап ішкен дұрыс. Алланың табиғатты адам үшін жаратқанын және парыз еткенін, тіршілігінде қажетіне дұрыс пайдалануды, денсаулығына зиян келмейтіндей жағдайда болуын қадағалауды салауатты өмір салты деп ұғамыз.

9-тапсырма. Жақшаның ішіндегі сөздерге -мен,-бен,-пен жалғауын және қатар, бірге сөздерінің бірін қойыңыз.

Қымыз адам ағзасына күш(бер) оның құрамында түрлі витаминдер де бар. Қой еті(жұмсақтық-ғ) өте дәмді де. Қазы дәмді(болуы) ұзақ сақталады. Менің досым ән(салу) би де билей алады. Мен сабақтарға(қатысу) тарихтан, әдебиеттен лекция тыңдадым. Сұлужан(пысықтық/ғ) ақылды да.

10-тапсырма. Мәтінді түсініп оқыңдар. Анықтауыш қызметін атқарып тұрған сөз таптарын ажыратыңдар:

1. Сөйтіп менің студенттік дәуірімнің алғашқы күндері өте бастады. 2. Университетке, оның биік-биік аудиторияларына бойым үйреніп, оқушылардың аты-жөнін біліп, біртіндеп көшелі студент қатарына қосылып келе жаттым. 3. Өстіп отырғанымызда бірнеше минут өтті. 4. Осындай ойлар жалғаса береді. 5. Соғыста жеңіл нәрсе, жұмсақ зат ұстап көрмегендіктен аудиторияда қолыма ілінгеннің бәрі жеп-жеңіл көрініп, не құлатып, не қиратып алатын әдетімнен де айыға түстім. 6. Меңтай үйреткен осы әдіс өмірлік әдет болып кетті. 7. Туған елдің дәмін татқаныма қуандым. 8. Кеудемді лапылдаған бір қуаныш кернеді .(Ә.Нұршайықов «Махаббат, қызық мол жылдар» кітабынан)

СӨЙЛЕСІМ

11 -тапсырма. Сұрақтарға жауап беріңіз:

1.Денсаулық адамға неліктен қымбат?

2. Денсаулыққа зиянды нәрселерді, әдеттерді атаңыз.

3. Денсаулықты қалай сақтауға болады?

4. "Денсаулық - өмір негізі" дегенді қалай түсінесіңдер?

5. Денсаулықтың адам өмірінде қандай маңызы бар?

6. Сен салауатты өмір салтын ұстанасың ба?

7. Денсаулыққа зиян қандай заттарды білесің? Олардың адам өміріне қандай зияны бар?

8. Дені сау адам қандай болады?

 

12-тапсырма. Берілген мәтінге сұрақтар дайындаңыз:

Кез келген елдің болашағы – оның халқының денсаулығына байланысты екендігі – дәлелдеуді қажет етпейтін шындық. Ал біздің болашақтағы бағытымыз – салауатты өмір салты. «Ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жол ізде» дегенді өсіп келе жатқан ұрпақтың санасына сіңіріп, олардың өз денсаулығына деген жауапкершілікті қалыптастыру баршаның борышы.

Денсаулық дегеніміз – адам жаны мен тәнінің амандығы. Денінің сау болуын қандай адам қаламайды?

Дені сау адам өзі үшін де, ол өмір сүріп жатқан қоғам үшін де керек. Қоғамдағы небір жұмысты да сол денсаулық иесі ғана атқара алады. Адам бұл өмірде мәңгілік емес. Сол берілген аз ғұмырды дұрыс пайдалана білмесең, ғұмырың текке өтті дей бер. «Денсаулық – зор байлық» деп атамыз қазақ бекер айтпаған болар. Әр адамның өмірінде денсаулықтың орны бөлек.

13-тапсырма. Мәтінді оқып, ондағы көтерілген мәселелер туралы 2 топқа бөлініп, пікірсайыс өткізіңіздер: