Дәріс 5. Қатынастар кеңістігі. Тұлғарарлық қажеттіліктер теориясы.

Мақсаты: дәріс материалдары мен ақпараттар негізінде студенттердің тқлғалық дамуындағы қарым-қатынастың маңызды рөлін, қарым-қатынас базалық психологиялық категорияның теориялық-әдіснамалық және праткикалық негіздерін қалыптастыру

Дәрісте қаралатын сұрақтар:

1.Әлеуметтік психологиядағы адамдардың өзараәрекет мәселесі.

2. Әлеуметтік әсер ету теориясы. 

3.Р.Бейлс схемасы.

4.Кооператвті және конфликтілі мінез-құлық.

Қарым - қатынастың жоқтығы баланың дамуына үлкен әсер етеді. Ол оның танымдық іс - әрекеті, тілі, қалыпты көрсеткіштен қалып қояды. Қоршаған адамдармен қарым - қатынасында қиындық туады. Егер бала селқос болып өссе, ересектер оған үйрену обьектісі бола алмайды. Жеке қарым - қатынасқа ғана, балада пайда болатын басқаға керек екенін түйсіну, қауіпсіздік сезімнің тууы, өмірлік тонустың жоғарлауы өз - өзіне сенімділігінің қажетті шарты болады.

Қарым - қатынас мазмұны қабылданушы оқиға шегінен шығып жететін, қарым - қатынас оқиғадан тыс деп аталынады. Ол тек қана тілдік формада жүзеге асуы мүмкін. Мысалы, жай ғана ойыншықтармен ойнау жеткіліксіз. Мектептегі төменгі сынып оқушыларының, көрмегені туралы әңгімелер, оның әлем туралы көзқарасын кеңейту қажет.

Көптеген ғалымдар достық қарым-қатынас кезінде табысқа қол жеткізуіне баланың жекелеген ерекшеліктері маңызды дейді. Негізінен ол ерекшеліктер баланың достарымен қарым-қатынас кезіндегі стилін көрсетеді. Олар мейірімділік, көңіл аудару, сабырлылық және ойындарды ойнай алуда мықты болу.

Эксперименттік жұмыстарда топтық қарым-қатынас жүйесіндегі баланың сандық жағдайы социометрлік статуста көрсетілген топтың мүшелерінің қарым-қатынасы қалаудан туатыны да айтылады. Социометрлік статустың жоғары болуы баланың өзімен қатарлас балалардың арасында беделді және атақты екенін көрсетеді.

Атақты бала дегеніміз басқа балалар онымен ынтамен араласады деген сөз. Оған басқаларға қарағанда қаратпа сөздерді жиі айтылады, оның барлық үсынысын құптайды немесе жауап береді. Ол баланы бәрі жақсы таниды, оның өмірі туралы бір-біріне айтып береді.

 Оның қолынан келетін шеберлігі туралы бір-біріне әңгімелеп, ерекшеліктерін бағалайды. Оны тек жақсы амалдар ғана істей алады деп ойлайды. Топтың статустық құрылымы балаларды жағдайы жақсы немесе жағдайы төмен деген статусті позициялармен кішкентай топтарға бөледі. Бұл жағдай да психологтардың зерттеу обьектісі болып отыр.

Балалардың өздерінің арасынан біреуді сайлаулары топта қалыптасықан бағалау қарым-қатынас жүйесінің қалыптасуымен тығыз байланысты. Төменгі мектепке дейінгі балаларда қүндылық үғымының өзіндік жүйесі бар екені анықталады.

Осылайша, бұл мәселені шешу үшін кейбір шараларды қарастыруға болады. Балалардың бағасы әлеуметтік психологиялық білім ретінде қарастырылады. Олардың өзара қарым-қатынасын белгілеп, оны дербес сфера ретінде көрсетеді. Балалардың өздерін бағалаулары ересектердің бағалауларымен жанасып жатады. Және де тек жасты балармен қарым-қатынасын ғана емес ересектермен де қарым-қатынасын көрсетеді.

Коммуникативті қабілетті қалыптастырудың тағы бір шарты ретінде мектеп жағдайында оқушылардың арасындағы қатынасты жағымды етіп жасай білу керек. Ол жалпы алғанда мұғалімінң мойнында болып табылады. Балалар арасындағы жағымды өзара қатынастың қалыптасуы мектептің маңызды міндеттерінің бірі болып табылады.

Жағымды қатынастың белгілері баланың сыныптастарына деген қызығушылығын оятады, ал жағымды эмоционалды ахуал топтағы баланың жағдайын жақсартады. Оқушының мектепке келген алғашқы күндерінен бастап, ол достарының ортасында болады, олардың арасындағы байланысты жағымды ұйымдастырған жөн.

Үлкендердің еркелетуіне, кұптауына, мақтауына лайық болу тілегі баланың мінез-құлқының негізгі тұтқаларының бірі болып саналады. Мектептегі балалық шақта намыс, өзін таныту мотивтері дамиды. Олардың шығар жолы-ерте сәбилік шақпен мектепке дейінгі шақтың шегінде пайда болатын өзін-өзі адамдардан бөлу, үлкендерге мінез-құлық үлгісі ретінде қарау. Өзін танытуга тырысу белгілерінің бірі-ойындарда басты рольдерді орындауға балалардың дәмеленуі.

Бақылаулар көрсеткіштеріндегідей мектептегі күнделікті өмірде балаларда эмоционалды жағымсыз жағдайларды туындатады. Ол жағымсыз эмоцияны туындататын себептерге мыналар тән: а) кездейсоқ жағдайлар; б)физиологиялық ауыртпалық; в)сәтсіздік; г)достармен әрекетте қызығушылықтың сәйкес келмеуі. Мұндай жағдайлар күтпеген мезгілде болады, бұларға кездейсоқтық, мүмкін жағдайлардың нәтижесін ескермеу, жолдасының қызығушылығы мен күйін ескермеу т.с.с. жағдайлар әсер етеді. Кейбір балалар жоғарыдағы жағдайларды жөндеуде белсенділік көрсетеді: кейбіреулері адекватты әрекет жасайды да, ал келесілері - адекватты емес әрекет жасайды.

Бақылау сұрақтары:

1.Сөздер бойынша жалған ақпарат верификациясын түсіндіріңіз

2. Дауыс бойынша жалған ақпарат верификациясы деген не?

3.Пластика бойынша жалған ақпарат верификациясын қалай анықтаймыз?

4.Жалған ақпараттардың ым шаралар белгісі бойынша верификациясын түсіндіріңіз

5.Бейли схемасын сызыңыз

Ұсынылатын әдебиеттер:

6. Зайдл, Б. НЛП. Модели эффективного общения: пер. с нем. - 7-е изд., стер. - М.: Омега-Л, 2016.

7.Горелов, И.Н. Невербальные компоненты коммуникации - М., 2012

8.Ильин Е.П. Психология общения и межличностных отношений – СПб.: Издательский дом Питер, 2014. – 576с.

9. Канке А.А., Кошевая И.П. Профессиональная этика и психология делового общения (учебное пособие для ссузов) – М.: Форум, 2011. – 304с.

10.Канитц, А. Техника ведения беседы: пер. с нем. - 7-е изд., стер. - М.: Омега-Л, 2015.

11.Квинн В. Прикладная психология. - СПб.: Питер, 2009. - 560с.

12.Куницына, В.Н. Межличностное общение: учебник для вузов / В.Н. Куницына, Н.В. Казаринова. - СПб.: Питер, 2013.

13.Куницына В.Н., Казаринова Н.В., Погольша В.М. Межличностное общение. Учебник для вузов. - СПб.: Питер, 2012. - 544с.: ил.

14. Курбатов В.И. Конфликтология – Ростов на Дону.: Издательство «Феникс», 2013. – 448с.

Қосымша әдебиеттер:

1.Парыгин Б. Д. Социальная психология: истоки и перспективы– СПб.: СПбГУП, 2013

2.Практикум по психологии состояний: Учебное пособие/ Под ред. проф.А.О. Прохорова. - СПб.: Речь, 2014. - 480с.

3.Столяренко Л.Д. Психология делового общения и управления (учебник для ссузов) – Ростов на Дону.: Издательство «Феникс», 2013. – 409с.

4.Сухов А.Н. Социальная психология (учебное пособие для ссузов) - М.: Издательский центр «Академия», 2006. – 240с.

Интернет-ресурс тар:

1. Пространственная организация общения: электронный ресурс. - http://www.elitarium.ru/2010/12/15/prostranstvennaja_organizacija_obshhenija.html

2. Четыре зоны общения: электронный ресурс. - Режим доступа: http://vasilistova.ru/biznes-2/4-zony-obshheniya.

7. Все для студента - www.twirpx.com/