Дәріс 2. Тақырыбы Тұлғааралық қарым-қатынастың психолиялық ерекшеліктері

Мақсаты: дәріс материалдары мен ақпараттар негізінде студенттердің тқлғалық дамуындағы қарым-қатынастың маңызды рөлін, қарым-қатынас базалық психологиялық категорияның теориялық-әдіснамалық және праткикалық негіздерін қалыптастыру

Дәрісте қаралатын сұрақтар:

1.Тұлғаарлық қарым-қатынас.

2.Тұлғааралық қарым-қатынастың психологиялық негізі.

3.Тұлғааралық қарым-қатынастағы ішкі бағдарланулар.

4.Коммуникативті процесс құрылымы. Коммуникацяилардың түрлері.

5.Тиімді коммуникация тәсілдері. Вербалды және вербалды емес коммуникация.

 

Адамның бала кезінен бастап жаңа әлеуметтік жағдай баланың өмір жағдайын қиындатады және ол үшін стрессогенді болып табылады.

Баланың мектеп өміріне ауысуында оның өміріне мынадай өзгерістерге ұшырайды:

1. Өмірдің қаталырақ тәртібі: ерте тұру, қоңырау соғылғанда жұмысты бастау, сабақта тыныш отыру, жан-жақа қарамау және т.б.

2. Қарым-қатынастың арнайы стилі: мұғалім ережелердің орындалуын қатаң талап ететін, оқушының әрбір әрекетін қадғалайтын адам ретінде болады.

3. Мектепте жұмыс әдісіне, берілген әдісті саналы түрде орныдауына үлкен көңіл бөледі. Бала бұрыннан бастап отырып, тұруды үйренсе де мектепте партаға қалай дұрыс отыру, орнынан тұру, қолына қаламсап ұстау керектігін үйретеді.

Төменгі сыныпта балалар үшін әлеуметтік қарым-қатынастың екі аймағы болады, олар: «бала-үлкендер», «бала-балалар». Бұл жағдайлар ойын және оқу іс-әрекетімен байланысты. Ойын нәтижелері баланың ата-анасымен арасындағы қарым-қатынасын бұзбайды, балалардың ұжымның арасында болатын қарым-қатынас оларды жан-жақты тану көмегін тигізеді. Бұл қарым-қатынастар бір-бірімен паралелді жүреді және олар иерархиялық байланыстармен орнатылмаған. Баланың жан-жақты дамуы отбасы ішіндегі үйлесімділікке тәуелді болады.

Ал мектепте бұл қатынастардың жаңа құрылым туындайды. «Бала – үлкендер» жүйесі дифференцияланады.

Б.Г. Ананьев, Л.И. Божович, И.С. Славина «бала – мұғалім» жүйесі баланың ата-ана мен балаларға деген қатынасын анықтай бастайтындығын атап өтеді. Жақсы «бестік» мінез-құлық пен жақсы бағалар баланың үлкендер мен және құрбыларының арасындағы қарым-қатынасын тұрақтандырушы фактор болып табылады. Үлкендердің баладан ең бірінші сұрайтыны: «Сен қалай оқып жатырсың?» болып табылады. «бала-мұғалім» жүйесі бала үшін өмірінің мәні болып табылады, оған өмірдегі барлық жағымды жағдайлар тәуелді.

Қарым-қатынас процесінде адамдар арасындағы қоғамдық байланыстар жүзеге асады. Қазіргі қоғамда қарым-қатынастың әлеуметтік функциясын теориялық жағынан екі категорияға бөлуге болады: әлеуметтік – тұтас қоғам немесе олардың бөлек топтарының қажеттіліктерін әсерлесу процесінде қанағаттандыруға негізделген; әлеуметтік-психологиялық – қоғам мүшелері бөлек тұлғалардың қажеттіліктерімен байланысты.

Бақылау сұрақтары:

1.Іскер әңгімелесу жүргізудің техникасын көрсетіңіз

2.Анкеталық сұрақ сыналушылармен қарым-қатынас ретінде дегенді түсіндіреміз

3.Стресс және фрустрация: қарым-қатынастың процесі мен мазмұнына әсерін айтыңыз

4..Конфликтілі қарым-қатынасты психологиялық коррекциялауды қалай жүршіземіз?

Ұсынылатын әдебиеттер:

1.Андриенко, Е.В. Социальная психология: учебное пособие / Е.В. Андриенко. - М.: Академия, 2011.

4.Волкова А.И. Психология общения (учебное пособие для ссузов) – Ростов на Дону.: Издательство «Феникс», 2011. – 448с.

5. Гольдштейн Н., Мартин С., Чалдини Р. Психология убеждения. 50 доказанных способов быть убедительным.-СПб.-2013

6. Зайдл, Б. НЛП. Модели эффективного общения: пер. с нем. - 7-е изд., стер. - М.: Омега-Л, 2016.

Қосымша әдебиеттер:

1.Парыгин Б. Д. Социальная психология: истоки и перспективы– СПб.: СПбГУП, 2013

2.Практикум по психологии состояний: Учебное пособие/ Под ред. проф.А.О.

5. Фромм Э. Искусство любить - М.: Изд. АСТ, 2009 г.

6. Шарков, Ф.И. Коммуникология: основы теории коммуникации: учебник. — Электрон. дан. — М.: Дашков и К, 2014.

8. Шеламова Г.М. Этикет делового общения. – М.: Издательский центр «Академия», 2014. – 187с

Интернет-ресурс тар:

1. Пространственная организация общения: электронный ресурс. - http://www.elitarium.ru/2010/12/15/prostranstvennaja_organizacija_obshhenija.html

5. Библиотека психологии - http://psylib.myword.ru

6. Российский студенческий портал – http://www.x-student.ru/

7. Все для студента - www.twirpx.com/

 

Дәріс3. Тақырыбы:Қарым-қатынастың психологиялық факторлары (таным, мотивация, социализация, әлеуметтік қадағалау)

Мақсаты: дәріс материалдары мен ақпараттар негізінде студенттердің тқлғалық дамуындағы қарым-қатынастың маңызды рөлін, қарым-қатынас базалық психологиялық категорияның теориялық-әдіснамалық және праткикалық негіздерін қалыптастыру

Дәрісте қаралатын сұрақтар:

1. Қоғамдық және тұлғааралық қатынастардың арақатысы.

2.Психология ғылымындағы қарым-қатынас, іс-әрекет категорияларының арақатысы.

3.Қарым-қатынастың құрылымы мен мазмұны.

4.Әлеуметтік идентификация түсінігі.

 

Психологияда қарым-қатынасты психологиялық феномен ретінде қарас-тыратын бірнеше көзқарастар және соған сәйкес берілген анықтамалар да бар. В.Н.Мясищев бойынша қарым-қатынас - таза сыртқы өзара әрекеттестік болып табылмайды, бірақ қатысушылар арасындағы жеке қатынаспен бірге анықталы-нады,яғни оның параметрі қарым-қатынасқа түсуші субъекттілердің қатысуына тәуелді. В.Н.Мясищев қарым-қатынастың үш каласын бөліп көрсетеді: әлемге деген, басқа адамдарға деген,өзіне деген қатынас.

Субъекттік қарым-қатынастың ерекшеліктері жөніндегі терең ойлар Б.Ф.Ломовтың еңбектерінен орын алған. Қарым-қатынас - бұл мәліметтік және заттық өзара әрекет. Осы процесс барысында тұлғааралық қатынас пайда бо-лып, құрылады және іске асады. Қарым-қатынас тек мәліметтік және заттық өзара әрекеттестік қана емес,ол сонымен қатар эмоционалдық күйді алмасты-румен қатар жүреді. Б.Ф.Ломов «Қарым-қатынастың басқа өзара әрекеттестік түрлерінен ерекшелігі сол,ол қарым-қатынас кезінде адамдардың психологиялық қасиеттері ашылады және және адамдарды субъект ретінде сипаттайтын қасиеттер көрінеді.»дейді.

 Тұлғаның қарым-қатынасындағы танымдық іс-әрекетінің даму деңгейін анықтауға арналған эксперименттік әдістемелерді статистикалық өңдеу нәтижесі бойынша алынған көрсеткіштер негізінде қарым-қатынас процесінің тиімділігін арттыруда сыналушылардың түсінікті ойлауын бағалау, түсініктерді салыстыру, ұғыну қабілетін, ойлау деңгейін, жалпылау арқылы қиялын дамыту маңызды.

Сонымен қатар кәсіби білім берудің сәттілігін анықтап, іс-әрекеттің жаңа түрін меңгергендігін және еңбек тәжірибесінің сапасын бағалау мүмкіндігі қарым-қатынас процесіне тікелей байланысты болса, тұлғаның сөйлеу қасиетін бағалауы қарым – қатынас процесінде ойын толық жеткізе білу, сөзді аяқтау, толық тыңдай білу шеберлігін дамыту жұмыстарын жүргізуді қажет етеді.

Қарым-қатынас үрдісінде адамдар түрлі объектілерді тану нәтижелерімен, білімдерімен, тәжірибемен, ғылыми, тұрмыстық, оқу ақпараттарымен алмасады. Өзара әрекет ете отырып, олар бірлескен еңбек және демалыс туралы келісімге қол жеткізеді; идеялардың, көңіл күйінің, көзқарастардың бірлігін қалыптастырады; ойларының, күйзелістерінің, түрлі оқиғаларға, басқа адамдарға, өзіне-өзі қатысты қатынастарының ортақтығына қол жеткізеді.

Қарым-қатынас барысында мінез-құлық стилі, мәнері, ғұрыптары беріледі, топтық және ұжымдық іс-әрекетті ерекшелейтін бірлік пен пікірлестіккөрініс табады. Қарым-қатынас – адамның күрделі әлеуметтік детерминациялану үрдісінің елеулі факторы, тұлғаның дамуына қарқын беруші.

Бақылау сұрақтары:

1.Қарым-қатынас процесіндегі психологиялық қиындықтарды түсіндіріңіз

2.Көпшілік алдында сөйлеудің психологиялық ерекшеліктері қандай?

3.Әлеуметтік әсер ету процесі мен мазмұнын түсіндіріңіз

4.Ішкі бағдарлануларды алмастыру және қалыптастырудың психологиялық заңдылықтары қандай

Ұсынылатын әдебиеттер:

5. Гольдштейн Н., Мартин С., Чалдини Р. Психология убеждения. 50 доказанных способов быть убедительным.-СПб.-2013

6. Зайдл, Б. НЛП. Модели эффективного общения: пер. с нем. - 7-е изд., стер. - М.: Омега-Л, 2016.

7.Горелов, И.Н. Невербальные компоненты коммуникации - М., 2012

8.Ильин Е.П. Психология общения и межличностных отношений – СПб.: Издательский дом Питер, 2014. – 576с.

9. Канке А.А., Кошевая И.П. Профессиональная этика и психология делового общения (учебное пособие для ссузов) – М.: Форум, 2011. – 304с.

10.Канитц, А. Техника ведения беседы: пер. с нем. - 7-е изд., стер. - М.: Омега-Л, 2015.

Қосымша әдебиеттер:

1.Парыгин Б. Д. Социальная психология: истоки и перспективы– СПб.: СПбГУП, 2013

2.Практикум по психологии состояний: Учебное пособие/ Под ред. проф.А.О. Прохорова. - СПб.: Речь, 2014. - 480с.

3.Столяренко Л.Д. Психология делового общения и управления (учебник для ссузов) – Ростов на Дону.: Издательство «Феникс», 2013. – 409с.

4.Сухов А.Н. Социальная психология (учебное пособие для ссузов) - М.:

Интернет-ресурс тар:

4. Библиотека - http://www.koob.ru

5. Библиотека психологии - http://psylib.myword.ru

6. Российский студенческий портал – http://www.x-student.ru/

7. Все для студента - www.twirpx.com/