Дәріс 4. Қарым-қатынас процесіндегі әсер етудің психологиялық тәсілдері

Мақсаты: дәріс материалдары мен ақпараттар негізінде студенттердің тқлғалық дамуындағы қарым-қатынастың маңызды рөлін, қарым-қатынас базалық психологиялық категорияның теориялық-әдіснамалық және праткикалық негіздерін қалыптастыру

Дәрісте қаралатын сұрақтар:

1.Адам қарым-қатынасының формалары мен механизмдері.

2.Қарым-қатынастың формалары мен түрлері.

3.Әсер ету психологиясы.

4.Қарым-қатынас және әлеуметтік жағдайлар.

5.Кеңістікті-уақыт коммункация каркасы.

6.Қарым-қатынас процесіндегі этномәдени айырмашылықтар.

Қарым-қатынас – бұл процесс, оқшауланған индивидтер арасында жүретін процесс емес, қоғам мүшелері болып табылатын адамдар арасында жүретін процесс, сол себепті қоғамдық құралдармен жанамаланған. Қоғамның дамуы мен қарым-қатынастың кейінгі күрделенуімен ол өзінің құралдарына ие болады, және ең алдымен тілдік қарым-қатынас жүзеге асады сол нәрсе көбінесе өзіңіздегі әдемі немесе көріксіздің көрінісі болып табылады 31.

Қарым-қатынас деп - ақпарат алмасу, басқа адамды қабылдау мен түсіну өзара әрекеттестіктің бірыңғай стратегиясын өңдеуден құралатын және біріккен іс-әрекет қажеттілігін тудыратын, адамдар арасында контакт орнату мен дамытудың жоспарлы процесі.

  Қандайда да болмасын қызмет саласының негізгі түрі  қарым-қатынас арқылы іске асырылады. Оның маңыздылығы адамның бір-біріне ықпал етуі, ақпарат алмасуы. Қарым-қатынас іс-әрекеттің бір түрі. Адамдар үшін қарым-қатынас-оның ортадағы мекені.

  Ал енді, мұғалім мен оқушының арасындағы  негізгі факторлардың бірі-қарым-қатынасты жақсы орната білуі. Педагогикалық қарым-қатынастың негізгі функцияларын анықтау үшін жалпылай қолданған жіктемілге сүйенгеніміз дұрыс болады.

Педагогикалық қарым-қатынас функцияларын анықтау көбінесе оқытушының өз қызыметінде алға қоятын мақсатына байланысты: а)оқу-тәрбие материалын оқушының дара ерекшеліктеріне қарай іріктеу, құру және оқушының жеке тұлғалық үлгісін жобалау секілді конструктивтік қабілеті; б)оқушыны әр түрлі оқу әрекетіне қатыстырып, ұжымда әр тұлғаның белсенділіктерін көтеру секілді ұйымдастырушылық қабілет; в)оқушылармен жақсы қарым-қатынаста болу,оқушылардың даму деңгейіне, талабына сай болу секілді коммуникативтік қабілеті.

Психолог Б.Ф. Ломов қарым-қатынас функцияларын анықтаудың қайнар көзі қатысымдық болатынын көрсететін жіктелімді көрсетеді:ақпараттық-қатынасымдық, регулияциялық-қатысымдық және аффективтік-қатысымдық. Психологтардың пікірінше, бірігіп істелген әрекетте риторикалық негізге сүйену ұйымдастырушылық және конструктивтік функциялардың да қатысымдық екенін көрсетеді.

Ұйымдастырушылық функция қатысымдық кезеңге дейін көрінеді,дегенмен бұл кезеңде де материалды сұрыптау,жүйелеу,ұйымдастыруына байланысты болады.

З.С.Смелкова аффектілі – қатысымдық функция педагогикалық тілдесім мазмұнын бере алмайтын,сондықтан оның дәйексіз екендігін айтады.Оның орнына оқушының жеке қасиетін дамытуға,оның эмоциясына,перцептивті қабілетіне бағытталған«

Тәрбиелеуші-қатысымдық»функциясын ұсынады. Педагогикалық қарым-қатынас талдауда қарым-қатынастың педагогикалық және нақты қатысымдық бірліктері ұғымдарының шекарасын айырып көрсетуіміз керек.Бұл екеуін де құбылыс деп түсінеміз,алайда 1-шісі 2шісі арқылы жүзеге асатыны белгілі.Педагогикалық қарым-қатынас процесінде өте маңызды рөлге оқытушы ие болады.

Олар шынымен де көптеген әлеуметтік және кәсіби сәттіліктерге жетеді ме? Қоршаған адамдардың жиі және белсенді түрде физикалық тартымдылығы бар адамдармен әлеуметтік кездесуді іздейтіні анық. Балабақша жасының өзінде де физикалық тартымдылық әлеуметтік қарым-қатынасты белгілі бір салаға бағыттайды екен: социометриялық таңдау кезінде тартымдыларды таңдап, тартымсыздарды қабылдамайды.

Төменгі сынып оқушыларының қарым - қатынасының ерекшелігі, ол жауаптарға инициативалық пікірлер айта білдімеңгеруге негізделеді. Құрбылармен қарым - қатынасқа балағабасқаларды тандағаннан гөрі өзінің айтқаны ерекше болады. Сондықтан әңгімедұрыс болмай: балалар бірінің сөзін бірі бөледі, әркім өзінің пікірін, серігінтыңдамастан айта береді.

Ал ересектерді бала басқаша қабылдайды, оның инициативасымен сөзін бала қабылдап отырады. Бала ересектердің қойған сұрағына жауап беруге тырысады. Басталған әңгімені жалғастыруға, әңгімені біршама зейін қойып тыңдауға, айтуға тырысады. Ересектермен қарым - қатынасқа түскенде мектепке дейінгілер өзі айтқанына гөрі, оларды тыңдағанды қалайды.

Бақылау сұрақтары:

Ұсынылатын әдебиеттер:

1.Әртүрлі құбылыстарға ішкі бағдарлануды қалыптастыруға тұлғааралық қатынастардың әсері неде?

2.Сенімді қалыптастыруға әлеуметтік ортаның рөлі қандай?

3.Қарым-қатынас процесіндегі жалған ақпарат верификациясы деген не?

4.Алдаудың психологиялық құрылымы және анықтамасын айтыңыз

5.Қарым-қатынас процесіндегі этномәдени айырмашылықтарды түсіндіріңіз.

1.Андриенко, Е.В. Социальная психология: учебное пособие / Е.В. Андриенко. - М.: Академия, 2011.

7.Горелов, И.Н. Невербальные компоненты коммуникации - М., 2012

8.Ильин Е.П. Психология общения и межличностных отношений – СПб.: Издательский дом Питер, 2014. – 576с.

9. Канке А.А., Кошевая И.П. Профессиональная этика и психология делового общения (учебное пособие для ссузов) – М.: Форум, 2011. – 304с.

10.Канитц, А. Техника ведения беседы: пер. с нем. - 7-е изд., стер. - М.: Омега-Л, 2015.

13.Куницына В.Н., Казаринова Н.В., Погольша В.М. Межличностное общение. Учебник для вузов. - СПб.: Питер, 2012. - 544с.: ил.

Қосымша әдебиеттер:

1.Парыгин Б. Д. Социальная психология: истоки и перспективы– СПб.: СПбГУП, 2013

2.Практикум по психологии состояний: Учебное пособие/ Под ред. проф.А.О. Прохорова. - СПб.: Речь, 2014. - 480с.

3.Столяренко Л.Д. Психология делового общения и управления (учебник для ссузов) – Ростов на Дону.: Издательство «Феникс», 2013. – 409с.

Интернет-ресурс тар:

1. Пространственная организация общения: электронный ресурс. - http://www.elitarium.ru/2010/12/15/prostranstvennaja_organizacija_obshhenija.html

6. Российский студенческий портал – http://www.x-student.ru/

7. Все для студента - www.twirpx.com/