Өндіріс факторларына адамның еңбегімен қатар капиталда жатады.Бұл категорияның мәні туралы қазіргі кезеңде әр түрлі пікірлер бар.Солардың ішінен екі ірі топтың көзқарастарына тоқталайық.Олардың біріншілері капиталды өдіріс құрал-жабдықтарының жиынтығы ретінде,ал екіншілері капиталды шаруашылықтан табыс табу мақсатында пайдаланатын ақша сомасы ретінде қарастырады.
Капитал категориясы туралы әр түрлі пікірлердің болуына байланысты,капитал нарығы туралы да бірыңғай пікір қалыптаспаған.Сондықтан,нарықтағы сатушы мен сатып алушының ара қатынасындағы объектілерге қарай капитал нарығы туралы көзқарастардың екі бағыт әр түрлі пікірлердің болуына байланысты,капитал нарығы туралы да бірыңғай пікір қалыптаспаған.Сондықтан,нарықтағы сатушы мен сатып алушының ара қатынасындағы объектілерге қарай капитал нарығы туралы көзқарастардың екі бағытына тоқталайық.
Біріншілері,капитал деп өндіріс факторлары нарығындағы капиталдарды:машиналарды,станоктарды,құрылыстарды,материалды және т.б. айтады.Сол себептен,бұл жағлайла капитал-өндіріс факторлар нарығының бір бөлігі ретінде көрінеді.
Екіншілері,капитал нарығына қаржы нарығындағы ақша капиталын жатқызады.Сондықтан олар капиталды қарыз капиталының бір бөлігі ретінде қарастырады.
Қарыз капиталы нарығы ақша нарығына және капитал нарығына бөлінеді.Ақша нарығы бір жылға дейінгі қысқа мерзімдік банк операцияларымен байланысты.Капитал нарығы орта мерзімді және ұзақ мерзімді банк операцияларына қызмет етеді.Ол ипотекалық нарыққа(салынған затарға берілген қағаздармен операция жүргізу)және қаржы нарығына(құнды қағаздармен операция жүргізуге)бөлінеді.
Қаржы нарығының субъектісіне банктер,олардың клиенттері және қор биржалары жатады,ал объектісі ретінде жеке кәсіпкерлердің құнды қағаздарымен қатар,мемлекеттік мекемелердің құнды қағаздарды да кіреді.
Ақша нарығы және капитал нарығы қағаз капиталының екінші қайтара нарығы болып табылады.Бұл нарақтың әр біреуіне тән құнды қағазалры болады.Олардың бір-бірінен айырмашылықтары төмендегідей:
-статусы(акция немесе оплигация)бойынша.
-меншік типі(жеке мешік немесе мемлекеттік)бойынша.
-өтімділік дәрежесі бойынша
-тәуекелділік сипаты бойынша.
Мысалы;АҚШ-тың капитал нарығы:
-қазыналық облигациялар(АҚШ федералдық өкіметінің ұзақ мерзімді саясатын қаржыландыруға арналған).
-мемлекеттік мекемеледің құнды қағаздары(әлеуметтік бағдарламаларды қаржыландыру үшін шығарылады)
-Муниципалды облигациялар
-корпарациялардың акциялары және обдигациялары жатады.
Капитал-нарық субъектілерінің ақша ресурстарынан құрылады.Ал,оны пайдаланатындар фирмалар,үй шаруашылықтары.Каитал жинақтаушылар мен оны пайдаланушылардың ара қатынастары көптеген делдалдық қаржы жүйесі:коммерциялық банктер,инвестициялық қорлар,брокерлік кеңселер және т.б. арқылы жүзеге асырылады.Олардың негізгі қызметтері қоғамдағы уақытша бос ақшаларды шоғырландыру және оларды капиталды пайдаланатындар арасында таратып үйлестіру болып табылады.Капиталды пайдалану әр түрлі формада беріледі:-корпарацияның облигациясын сатып алу немесе фирмаларға тікелей қарыз юеру арқылы.
Прцент оған сұраныс пен ұсыныс арақатынасы арқылы реттеледі және капиталды қолданғаны үшін төлем процент нормасы арқылы көрінеді,ол қарыз капиталынан алынған(мысалы 10 мың теңге)жылдық табысты,барлық қарыз капиталына(100 мың теңге)қатысы арқылы өлшенеді.
10 мың х 100% =10 %
100 мың
Процент нормасына келесі факторлар әсер етеді:
- тәуелділік. Қарыздың қайтарылмау мүмкінділігі жығары олған сайын соғұрлым қарыз беруші жоғары процент алып отырады.
- жедедкік. Қарыз мерзімі ұзартылған сайын,процент нормасы да жоғары болады.
- қарыз мөлшері. Берілген қарыздың мөлшері аз болса,процент соғұрлым жоғары болады.Себебі,ірі және ұзақ қарызардың әкімшілік шығындары ұқсас болады.
Процент нормасына инфляция деңгейі де әсер етеді.Сондықтан инфляция туралы шешім қабылдағанда проценттің номиналды және нақты ставкалары анықталады. Номинады прценттік ставкасы – ол ағымдағы қарызкапиталының құны бойынша анықталатын проценттік ставкасы.Мысалы:номиналды проценттік ставка 20% ал алдағы уақыттағы инфляция деңгейі-10% тең блады десек,бұл жағдайда кәсіпкер қарызы 500 мың теңге алса,онда ол жылдың сонында баніге 600 мың теңге қайтару керек.Бірақ инфляцияның 10 % өсуіне байланысты 600 мың теңгенің төлеу қабілеті жылдың соңында 10 % төмендеп,50 мың теңгее кемиді.Сондықтан капитал қарызы берілгенде міндеті түрде нифляция деңгейі есептеле.
