Тарау. ДӨРЕКІ ҚАТЕЛІКТЕР ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ЖОЮДЫҢ ӘДІСТЕРІ

Дөрекі қателіктер - өлшеу қатарына келтірілетін жеке өлшеу қорытындысының қажеттілігі, берілген шартта осы қатардың қалған қорытындыларын айырмашалығы аз дөрекі қателіктік көздерін мыналар кіреді.

- шкалаларды аз бөлу бағанасын дұрыс есептеулерден пайда болатын өлшегіш приборлардың шкалалары бойынша есептеменің дұрыс есептігі;

- пайдаланылған жинақтың жеке өлшеу мәндерін бақылаудың қорытындыларын ретсіз өзгерту параметрлері;

- өлшеу шарттарының кездейсоқ қысқа уақытты

- аспаптың байқалмай және жөнделмей қалуы.

Дөрекі қателіктер бірреттік өлшеуде пайда болады және қайталап өлшеуде жиі жойылады.

Таңдаманың статикалық жолмен өңделуі біркелкі болған жағдайда мүмкін болады, ол оның жүйелері сол бір жинаққа жатса, ол керісінше жағдайда берілгендерді өңдеу мүмкін емес.

10.1 Дөрекі қаліктерді жойғандағы критериі.

 

Біркелкі өлшеу барысында қателікті табу мүмкін емес; 2-3 өлшеулер жүргізіледі және қорытынды ретінде алынған есептеменің орташа арифметикалық мәнін қабылдайды. Қателіктерді анықтау барысында көп өлшеулерде статикалық критерилерді пайдаланады, өлшеу қорытындысы қай таралымға сәкес келетінін алдын – ала анықтайды.

Қателіктерді көрсету үшін q ақиқатымен беріледі, яғни өлшеу нәтижелерінің берілген жинағында күнделікті нәтиженің орын алу мүмкін.

«үш сигма» критериі қалыпты заңның таралуы бойынша өлшеу қортындамалары үшін қолданылады. Осы критериі бойынша, q≤ 0,003 ақиқатымен пайда болған қорытындының ақиқатты төмен және оны қателік деп санауға болады, егер деп есептесек, мұндағы Sх –ОКА өлшемінің бағасы. және Sх мөлшерлерін -экстремальді мәндерді бекітусіз (енгізусіз) анықтайды. Бұл критериі өлшеу санында n≤ 20...50 ыңғайлы (тиімді). Таңдаманың көлеміне байланысты цензурлауды падалану ұсынылады:

6 < n ≤ 100

100 ≤1000

100< n ≤ 10000

Есептеменің таңдамасының центрінен алыстатылған «өте» ні алыстату, критеридің көмегімен орындалатын таңдаманы цензідрлеу шектері және q<1/(n+1) мәнің дәрежесінде t _{ГР –} коэффицентінің есептемесі, жарықтан мынадай болады;

-таралымының эксцесі.

Бұл мыналарға қолданылады:

- екімодульді биікдөңгелек -пен таралу, ол екімәнді тарлымының дискретті компазициясы және Лапластың таралуы болып табылған.

- болғандағы дәреже көрсеткіштерімен тепе-теңдік және экспоненциялды таралымның компазициясы;

- Экспоненциялды таралыммен

Романовский критерилі - өлшеу саны n<20 болғанда қолданылады. Осының барасында қатынасы анықталадыжәне салыстырылады.

10.1 кесте

q	п =4	п =6	п =8	п =10	п =12	п =15	п =20
0,01	1,73	2,16	2,43	2,62	2,75	2,90	3,08
0,02	1,72	2,13	2,37	2,54	2,66	2,80	2,96
0,05	1,71	2,10	2,27	2,41	2,52	2,64	2,78
0,10	1,69	2,00	2,17	2,29	2,39	2,49	2,62

 

10.1-ші кесте – Рамоновский критериінің мәні . Егер , онда -қателік болып саналады және шегеріледі.

Шарлье критериі –қатардағы бақылау саны үлкен емес (n<20) болғанда пайдаланылады.

Бернуллидің теоремасы бойынша, абсолютті мәні бойынша КшSх –мөлшеріне орташа арифметикалық мәнін жоғарлатуда қолданылады. Мұндағы Ф(Кш)-Х=Кш үшін Лапластың қалыпты функциясының мәні.

Бақылау нәтижесінің ретінде 1- қорытынды сенімсіз болса, онда бұл жерден Ф(Кш)=(n-1)/ n, Кш- және 10.2 кесте –Шарлье критериінің мәні.

10.2 кесте

п
Kш	1,3	1,65	1,96	2,13	2,24	2,32	2,58

 

Диксонның вариациялық критериі қателіктердің ақиқатын өте ыңғайлы. Оны қолдану барысында, бақылаудан алынған қорытындыларды вариациялық өсу қатарына жазады X_1, X₂,..,X_n /(X₁<X₂<..<X_n)

K_д=(X_n-X_n-1)/(X_n –X₁) ретінде анықтылады. Осы критери үшін критикалық аймақ - мәні 6.3-кестеде көрсетілген.

Диксон критериінің мәні 6.3-кесте

 

п		Zq при q равном
0,10	0,05	0,02	0,01
	0,68	0,76	0,85	0,89
	0,48	0,58	0,64	0,70
	0,40	0,41	0,54	0,59
	0,35	0,35	0,48	0,53
	0,29	0,33	0,41	0,45
	0,28	0,31	0,39	0,43
	0,26	0,30	0,37	0,41
	0,26	0,26	0,36	0,39
	0,22	0,24	0,31	0,34

Осы критерилерді қолдану сеніміміз жағдайларда өлшеудің объективті жағдайын тексеруді талап етеді. Статикалық критерилердің көмегімен қосымша өлшеулер жасаған дұрыс.