Оңтүстік Қазақстан арқылы Солтүстік Жаркент: Солт.Қазақстан
және Орталық Қазақстан өтетін жолдар Сәйнақ: Ақсүмбе, Орт Қаз
Сауран: Қарақұм
Орт.Қазақстан: бұл тармақтар
Қазақстанның ішкі аудандарына апарады.
Оңтүстік Қазақстанның
Батысқа шығатын жолы Отырар,Шауғар, Отырар, Васидан. Қызылқұм,
Хорезм, ҮргенішЕділ,Кавказ,Алтынорда кезінде
гүлденді. Шаш,Самарқан,Бұхара батысқа шығады
Шымкент,Отырар,Түркістан,
Сауран,Сығанақ,Барқынкент, Хорезм.
| Ілебалық,Екі оғыз (Эквиус) Алматы,Талғар,Шеңгелді Алтынемел,Қойлық,Тараз |
басып өтетін қалалар қалалары
| Отырар,Испиджаб (Сайрам) Шаш (Ташкент),Шымкент Түркістан,Сауран,Сығанақ Баршынкент,Жаңакент |
Қазақстан
қалалары
Будда Үндістаннан Жетісуға таралған Ақбешімнен
Ұлы Жібек жолы діні. екі храм табылды. Сирия,Иран,Аравиядан келген.
арқылы тараған Христиан діні Қарлұқ қағанатыда тараған Тараз
діндер VII-VIII ғ.Мерке шіркеу табылды.
Манихейлік діні таратушы нестор
Соғдылар таратты:Екі негіздің қасиеті
кітап ғимараттар Баласұғұн, Шілікба-
лықтан табылды
Зароастризм діні Қастөбе
Қызылөзен от мұнарасы
Отырар құрбандық ошақ
Ислам діні Оңтүстік Қазақстан (VIII-IХ ғ.ғ.)
Қарлұқ (760жылы), Қарахандар (960 жылы)мемлекеттік дін ретінде қабылдады
ІХ -ХІІ ғ.ғ.Қыпшақтарға тарады
ІV. Сабақты бекіту:
1) Ұлы Жібек жолы дегеніміз не?
2) Жолдың пайда болуы туралы не білесіңдер?
3) Жібек жолының бойындағы сауданың дамуы шаруашылыққа қалай әсер етті?
4) Ұлы Жібек жолының мемлекеттер арасындағы байланысқа ықпалы болды ма?
5) Ұлы Жібек жолының картасын сызыдар.
6) Ұлы Жібек жолы бойынша қандай жануарлар тасымалданды?
7) Қандай мәдени өсімдіктер Жібек жолы арқылы таралды?
8) Ұлы Жібек жолы арқылы таралған діндер.
9) Ұлы Жібек жолы бойындағы ірі сауда орталықтарын ата.
10) Ұлы Жібек жолының тарихи атаулары.
11) Не себептен ХV ғасырда Ұлы Жібек жолының әлеуметтік - экономикалық маңызы жойылды?
V. Бағалау: әр оқушылға тиісті баға қою.
VІ. Үйге тапсырма: параграф.
Сынып: 5 «а». Сабақ №:______ 11 _____ Күні:_______________
Пән: Қазақстан тарихынан әңгімелер.
Сабақтың тақырыбы: Моңғол шапқыншылығы. Отырар қаһарман қала.
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Оқушыларға Отырар қаласының гүлденген уақыты туралы және Отырардың ерлігі туралы толық мағлұмат бере отырып, монғол шапқыншылығының зардаптарының әсері жайында толық мағлұмат беру. Өз тарихында қилы оқиғаларды басынан кешірген ортағасырлық қаһарман қала - Отырардың қалыптасуы мен монғол шапқыншылығы кезіндегі ерлікпен қорғанысы туралы білім беру;
Дамытушылық: Отырардағы қала мәдениетінің монғол шапқыншылығына дейінгі және монғол шапқыншылығынан кейінгі жағдайын салыстыра отырып оқушыларды ой қорыта білуге дағдыландыру;
Тәрбиелік: Отырарлық азаматтардың, Қадырханның ерлігі негізінде оқушыларды адалдыққа, туған жерін сүюге, басқыншылық соғыс атаулыны жек көруге тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: аралас сабақ.
Әдісі: әңгімелеу, сұрақ-жауап, мақал-мәтел оқу, патриоттық тәрбиелеу.
Сабақтың барысы:
Сабақтың жоспары:I. Ұйымдастыру кезеңі.
II. Үй тапсырмасын тексеру.
III.Жаңа сабақ.
IV.Жаңа сабақты бекіту.
V. Бағалау.
VI.Үйге тапсырма.
І. Ұйымдастыру кезеңі
· Оқу құралын тексеріп түгелдеу.
· Оқушыларды түгендеу.
· Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ІІ.Үй тапсырмасын сұрау:
Ұлы Жібек жолы – ұғымы туралы не айта аласыңдар, картадан көрсете аламыз ба?
Ұлы, Жібек, керуен жолы - сәйкестендіре отырып, әр сөздің мағынасын ашу керек.
Ұлы Жібек жолы арқылы Қазақстан далаларына қандай тауарлар әкелініп, қандай тауарлар шетке шығарылды.
Не әкелінді? Не шығарылды?
Ұлы Жібек жолы тек сауда ғана емес, мәдениетті де таратушы жол.
Жаңа сабақтың жоспары:
5) Ұлы Жібек жолының пайда болу тариы
6) Ұлы Жібек жолының халықаралық қаым-қатынастың дамытудағы тарихи маңызы.
7) Ұлы Жібек жолының мәдениетінің өркендеуіне тигізген ықпалы.
8) Ұлы Жібек жолының шаруашылықтың дамуына тигізген әсері.
III.Жаңа сабақ.
- Сонымен, біз Отырар туралы көп біледі екенбіз, бірақ біз одан да көп білгіміз келеді. Біз тағы не білгіміз келеді?
Өз сұрақтарын ойластыруға 4 минут уақыт беріледі.
Білемін Білгім келеді Үйрендім
Әл-Фараби дүниеге келді Қай ғасырда, қай жылы өмір сүрген қала
Атақты кітапхана болды Отырар қаласының гүлденіп, ірі қалаға айналуына қандай жағдай әсер етті?
Фараб деп аталды Қалада қандай орындар жұмыс жасады және қала халқы мен бөліктері туралы мәліметтер
Бірнеше шапқыншылық болды Қай ғасырда қиратылды?
Оңтүстік Қазақстан облысында Бүгін ол қала бар ма, бар болса қалай аталады?
Ұлы Жібек жолының бойында Кім билік етті?
Монғол ханы Монғол мемлекеті қашан, қалай құрылды?
Ұлы қолбасшы Монғолдардың әскері не себепті күшейді?
Жаулап алушы Қазақстан жеріне қай жылы басып кірді, алғаш басып кірген өңірі
Қатыгез, сатқындықты жақтырмайды «Отырар шайқасы» туралы
Қиратушы Шыңғысхан Отырарды неге жойып жіберді?
Қазақ хандарының арғы атасы Отырардың құлауына кім немесе не себеп болды?
Конструкциялау сатысы
Оқушыларға мақаланы оқып, «Білгім келеді» бағанындағы тізілген
сұрақтарға жауап тауып, «Үйрендім» бағанын толтыруға тапсырылады. Әр топ 3 сұраққа жауап беру керек.
13-15 минут 3 минут сұраққа жауап іздейді. 10 минут жауап беріп, кестені толтырады.
Білемін Білгім келеді Үйрендім
Әл-Фараби дүниеге келді Қай ғасырда, қай жылы өмір сүрген қала Осыдан екі жарым мың жыл бұрын алғашқы қоныстар болған. VІ (6) –VІІІ (8) ғ саяси орталық болды.
ІХ(9) – ХІІ (12) ғ. Сырдария өзенінің аймағындағы басты қалалардың біріне айналды.
Атақты кітапхана болды Отырар қаласының гүлденіп, ірі қалаға айналуына қандай жағдай әсер етті?
V (5) – ХV (15) ғ. Ұлы Жібек жолы бойындағы маңызды қала болды.
Фараб деп аталды Қалада қандай орындар жұмыс жасады және қала халқы мен бөліктері туралы мәліметтер Медреселер, ұстаханалар, қонақүйлер,мешіттер,моншалары мен сауда орталықтары болды.
Екі үлкен дуалмен қоршалған. Қалаға кіретін бес қақпа болды. Қала билеушілері, байлар,ірі саудагерлер қаланың орталық бөлігінде, ал қарапайым халық сыртында қоныстанды.
Бірнеше шапқыншылық болды Қай ғасырда қиратылды? ХІІІ (13) ғасырда, яғни 1219-20 жылдары
Оңтүстік Қазақстан облысында Бүгін ол қала бар ма, бар болса қалай аталады? Қаланың орны ғана бар. Қазақстанның тарихи ескерткіштерінің бірі ретінде зерттеліп, қорғалуда
Ұлы Жібек жолының бойында Кім билік етті?
Қайырхан – 1165-1220ж. өмір сүрген.
Монғол ханы Монғол мемлекеті қашан, қалай құрылды? ХІІ ғасырда қазіргі Монғолияның жерінде, Шыңғысханның басқаруымен құрылды.
Ұлы қолбасшы Монғолдардың әскері не себепті күшейді? Көршілес елдерді бағындырды, мұздай қаруланды, мықты әскери тәртіп болды,1 жауынгер үшін 10 жауынгер жазалатын болған. 200 мыңға дейін әскер жинала алатын
Жаулап алушы Қазақстан жеріне қай жылы басып кірді, алғаш басып кірген өңірі 1218 жылы. Жетісу өңірі.
Қатыгез, сатқындықты жақтырмайды «Отырар шайқасы» туралы Отырар тұрғындары 5 ай бойы қаланы қасық қандары қалғанша қорғайды. Қарашаның сатқындық жасап, қақпаны ашып беруінен монғолдар қаланы басып алады
Қиратушы Шыңғысхан Отырарды неге жойып жіберді? Қатты қарсылыққа ұшыраймын деп ойламайды, қатты ашуланады
Қазақ хандарының арғы атасы Отырардың құлауына кім немесе не себеп болды? Отырардың құлауына Хорезм шахы кінәлі делінеді. Ол өзіне бағынышты Қайырханға монғол көпестерін өлтіруге бұйрық береді.
Шыңғысханның портретіне оқушылардың назарын аудару. Монғол әскері сол заманда аса қуатты еді және мықты тәртібімен ерекшеленді. Қажет болған жағдайда әскер тез жиналып, олардың саны 200 мыңға жететін болған. Әскери тәртіптің күштілігі сондай, бір жауынгер үшін он жауынгер жазаланатын еді. Осыған дәлел ретінде бейнефильмнен үзінді келтіремін. Әрине, бейнефильмді толық көріп шығуға мүмкіндік бола бермейді, сондықтан монғолдардың әскери қару-жарағын, киімдерін, әскери өнерін сипаттайтын эпизодтарынан үзінді көрсетемін. Бұл оқушыларға монғолдардың дүниені дүр сілкіндіріп, өздеріне бағындырып алуының себебін ашып көрсетуге мүмкіндік береді.
Одан әрі монғолдардың Қазақ жеріне басқыншылығын сипаттайтын төмендегі негізгі даталарды оқушыларға дәптерлеріне жазғызып қоямын.
