Тэма 15. Беларусь у гады Вялікай Айчыннай вайны.

1. Пачатак Вялікай Айчыннай вайны. Абарончыя баі летам 1941 года.

2. Акупацыйны рэжым на тэрыторыі Беларусі. Дзейнасць калабарацыяністаў.

3. Партызанская і падпольная барацьба беларускага народа ў гады вайны.

4. Вызваленне Беларусі. Заканчэнне і вынікі Другой Сусветнай вайны.

Пытанне да дыскусіі:

1. Вытокі патрыятызму беларускага народа ў гады Вялікай Айчыннай вайны.

Тэма рэфератыўнага паведамлення:

1. Дзейнасць партызан і падпольшчыкаў у рэгіёнах Беларусі.

Літаратура: [].

Важнае месца ў вывучэнні дадзенай тэмы студэнтамі павінна заняць асэнсаванне таго, што вайна 1941-1945 гг. насіла вызваленчы характар. 22.06.1941 года Германія напала на СССР. На дзяржаўнай мяжы адразу адбыліся цяжкія баі. Да канца ліпеня абараняўся гарнізон састарэлай Брэсцкай крэпасці. Аднак немцы прарвалі абарону і хутка прасоўваліся ўглыб Беларусі. 28 чэрвеня пасля жорсткіх баёў, у якіх удзельнічалі добраахвотныя атрады з жыхароў горада, Мінск быў здадзены. На захад ад Мінска ў акружэнні апынуліся злучэнні некалькіх савецкіх армій колькасцю некалькі соцен тысяч чалавек.

У пачатку ліпеня 1941 уздоўж Заходняй Дзвіны і Дняпра была створана лінія абароны. Жорсткія баі разгарнуліся за беларускія гарады. З 3 па 26 ліпеня абараняўся Магілёў, жорсткая шматгадзінная бітва адбылася на Буйніцкім поле. З 12 па 19 жніўня абараняўся Гомель. Аднак да пачатку верасня 1941 года ўся тэрыторыя Беларусі была захоплена германскай арміяй. Студэнты павінны засвоіць прычыны паражэння савецкіх войскаў на першым этапе вайны.

Разглядаючы другое пытанне, студэнты павінны звярнуць увагу на ўсталяванне “новага парадаку”, ідэалагічным падмуркам якога была тэорыя “расавай перавагі” нямецкай арыйскай расы над іншымі народамі. Мэты агрэсараў у адносінах да тэрыторыі СССР прадугледжвалі паэтапную каланізацыю і германізацыю захопленых тэрыторый з мэтай поўнага выкарыстання яе рэсурсаў, знішчэнне каля 75% беларусаў і “агерманьванне” 25% беларусаў для выкарыстоўвання іх як працоўнай сілы.

Дзеля эканамічнай эксплуатацыі Беларусі быў створаны апарат, падначалены штабу па кіраўніцтву эканомікай “Ост”, ці “Ольдэбург”.

Ажыццяўляўся вываз сыравіны і абсталявання для прамысловасці Германіі. Вывозілі ўсё – станкі, абсталяванне прамысловасці, будаўнічыя матэрыялы, сыравіну для тэкстыльнай прамысловасці, лясныя багацці, тарфяныя рэсурсы. Вывозілі нават рабоў – каля 380 тыс. маладых беларусаў выкарыстоўваліся на катаржных работах у рэйху. У аграрнай палітыкі акупантаў студэнты павінны вылучыць тры асноўныя этапы.

Масавы тэрор супраць насельніцтва. На Беларусі было ўтворана каля 260 канцлагераў, буйнейшым быў Трасцянецкі пад Мінскам, дзе нацысты знішчылі каля 206.500 чалавек.

Адначасова з акупацыяй знішчаліся органы савецкай улады, мяняўся тэрытарыяльны падзел. Беларусь была падзелена на часткі. Ствараліся органы мясцовага самакіравання – гарадскія ўправы на чале з бургамістрамі, раённыя ўправы, у валасцях прызначалі валасных старшынь, у вёсках стараст. Яны знаходзіліся пад пільным наглядам гітлераўскіх акупантаў.

Студэнты пры падрыхтоўцы павінны ахарактарызаваць беларускую калабарацыю, якая мела некалькі складаючых частак. Аднолькава трактаваць беларускую калабарацыю як асэнсаваную здраду радзіме немагчыма.

Дзейнасць Беларускай народнай самапомачы (БНС), “Вольнага корпуса самааховы” (беларуская самаахова – БСА), Рады БНР, “Саюза беларускай моладзі – СБМ” “Рады даверу” і інш. арганізацый. Стварэнне Беларускай Цэнтральнай Рады (1943 г.). Правядзенне 27.06.1944 г. II Усебеларускага кангрэсу.

Разглядаючы трэцяе пытанне, студэнты павінны звярнуць увагу на тое, што шырокае развіццё атрымала на Беларусі супраціўленне – партызанскі рух і дзейнасць падпольных арганізацый у гарадах. Падпольная барацьба набыла масавыя маштабы – праз беларускія падпольныя арганізацыі прайшло каля 70 тысяч чалавек.

У сельскай мясцовасці пад час акупацыі выявілася дзве формы супраціўлення – гэта невыкананне загадаў, па сутнасці сабатаж (пасіўнае супраціўленне) і прамая ўзброеная барацьба – ці партызанка (актыўнае супраціўленне). Першыя партызанскія атрады ствараліся як з мясцовых жыхароў, так і з акружэнцаў – салдат Чырвонай Арміі. Аднымі з першых атрадаў былі створаны ў Пінскім раёне, узначальваў яго В.З.Корж, а так сама атрад “Чырвоны партызан” пад кіраўніцтвам Ц.Бумажкова і Ф.Паўлоўскага, якія 6.08.1941 г. сталі Героямі Савецкага Саюза (першыя з партызан). Стварэнне партызанскіх зон, Беларускага штабу партызанскага руха. “Рэйкавая вайна”, вылучаецца тры яе этапы.

Правядзенне шматлікіх карных экспедыцый, якія праводзіліся з асаблівай жорсткасцю. На працягу 1943 года акупантамі было праведзена каля 60 буйных карных экспедыцый, падчас якіх былі знішчаны дзесяткі тысяч мірных жыхароў.

Падчас вызвалення Беларусі партызанскія атрады былі расфарміраваны, а каля 147 тыс. чалавек было ўключана ў склад рэгулярных частак Чырвонай Арміі. Каля 140 тыс. партызан і падпольшчыкаў было ўзнагароджана ордэнамі і медалямі, 88 з іх было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза.

Раскрываючы змест апошняга пытання, студэнты павінны ведаць, што савецкія войскі ў верасні 1943 года вызвалілі першыя райцэнтры на Беларусі – Камарын, Хоцімск, Клімавічы, Касцюковічы, Крычаў. 26 лістапада быў вызвалены Гомель, а ў студзені 1944 года Мазыр і Калінкавічы. Але рэсурсаў для далейшага наступлення ў Чырвонай Арміі больш не было. Таму пад час перапынку пачалася падрыхтоўка да вялікай наступальнай аперацыі па вызваленню Беларусі, якую назвалі “Багратыён”. Але і нямецкая армія рыхтавалася да абароны. На Беларусі было сканцантравана каля 1,2 млн. чалавек, 900 танкаў, 9500 гармат і мінамётаў – якія былі размешчаны на моцных абарончых рубяжах.

Аперацыя “Багратыён ” пачалася раніцай 23.06.1944 года, і ўжо 24 чэрвеня лінія абароны была прарвана. 26 чэрвеня былі вызваленя Віцебск і Жлобін, 27 – Орша, 28 – Магілёў, Шклоў, Быхаў, Асіповічы. Савецкія войскі імкліва набліжаліся да Мінска, і 3.07.1944 г. ён быў вызвалены. 4 ліпеня былі вызвалены Полацк, 9 ліпеня – Навагрудак, 14 – Пінск і Ваўкавыск, 16 – Гродна. 28 ліпеня с вызваленнем Брэста закончылася вызваленне Беларусі. У выніку Беларускай наступальнай аперацыі савецкія войскі выйшлі да Рыгі і мяжы з Усходняй Прусіяй. 16 красавіка пачалася Берлінская аперацыя. 8.05.1945 г. Германія падпісала Акт аб безумоўнай капітуляцыі. 2.09.1945 г. Акт аб безумоўнай капітуляцыі падпісала Японія. Другая сусветная вайна скончылася. Вынікі вайны.