1. Беларусь у гады Другой сусветнай вайны: Метадычныя ўказанні / Склад. І.А.Пушкін. – Магілёў, 2004.
2. Беларусь у міжваенны час: Метадычныя парады / Склад. І.А.Пушкін. – Магілёў, 2003.
3. Беларусь у перыяд станаўлення буржуазнага грамадства (першая сусветная вайна – люты 1917 г.): Метадычныя парады / Склад. Т.Г.Бабкова. – Магілёў, 2005.
4. Буржуазныя рэформы другой паловы ХІХ стагоддзя: Метадычныя парады / Склад. Т.Г.Бабкова. – Магілёў, 2004.
5. Костеров А.П. Великая Отечественная война советского народа (в контексте Второй мировой войны): Конспект лекций. – Могилёв, 2006.
6. Нацыянальна-дзяржаўнае будаўніцтва ў Беларусі (1917 – 1922): Метадычныя парады / Склад. І.А.Пушкін. – Магілёў, 2002.
7. Прадмет і гісторыяграфія гісторыі Беларусі: Метадычныя парады / Склад. Б.К.Малахаў. – Магілёў, 2001.
8. Пушкін, І.А. Гістарычная і культурная спадчына горада Магілёва: Курс лекцый. – Магілёў, 2006.
9. Савецкая мадэль мадэрнізацыі ў гісторыі Беларусі: Беларусь у перыяд 1950-80-х гадоў: Метадычныя парады / Склад. І.А.Пушкін. – Магілёў, 2008.
10. Эпоха Асветніцтва. Рэч Паспалітая ў XVIII ст.: Метадычныя парады / Склад. Т.Г.Бабкова. – Магілёў, 2003.
Слоўнік тэрмінаў
Аднапартыйная сістэма – палітычная сістэма, пры якой вядучая роля ў дзяржаве належыць адной кіруючай партыі (характэрна для таталітарных рэжымаў).
Адраджэнне – эпоха ў развіцці духоўнай культуры Еўропы 14-17 стст., якая характарызавалася ўздымам свецкай навукі і мастацтва, гуманістычным светапоглядам, станаўленнем нацыянальных моў, самасвядомасці, літаратур.
Антрапалогія – навука аб паходжанні, эвалюцыі і заканамернасцях зменаў фізічнай будовы чалавека.
А саднікі – польскія ваенныя каланісты, былыя афіцэры і ўнтэрафіцэры польскай арміі, якія перасяляліся ў 1920-30-я гг. у Заходнюю Беларусь.
Асветніцтва – антыфеадальная буржуазная ідэалогія перыяду станаўлення капіталістычных адносін; сцвярджала прыярытэт асветы, навукі і розуму ў жыцці асобы, грамадства і дзяржавы.
Барока – вызначальны стыль у еўрапейскім мастацтве к. 16 – сяр. 18 ст., які ўзнік на аснове традыцый позняга Адраджэння.
Беларуская Народная Рэспубліка (БНР) – беларуская дзяржава абвешчаная ў 1918 г.
Буржуазiя – клас маёмаснiкаў сродкаў вытворчасцi.
Ваенны камунізм –эканамічная палітыка савецкай дзяржавы ў 1918-1920 гг., сістэма надзвычайных мер для ўсталявання дыктатуры пралетарыяту.
Гуманізм – новы светапогляд, у якім адлюстраваліся змены ў поглядах на прыроду, грамадства і чалавека. Аснову складалі тры прынцыпы: самастойнасць чалавека, абсалютная духоўная незалежнасць, натуралізм.
Дысідэнты – асобы, якія не падзяляюць пануючага ў краіне веравызнання (у Рэчы Паспалітай некатолікі: праваслаўныя і пратэстанты).
Індаеўрапейцы – вялікая група народаў (славяне, балты, германцы і інш.), вядучых сваё паходжанне ад агульнага караня – праіндаеўрапецаў.
Індустрыялізацыя – працэс стварэння буйнай машыннай вытворчасці ва ўсіх галінах народнай гаспадаркі.ў 1920-30-я гг.
Калектывізацыя -стварэнне калгасаў ў 1930-я гг., прымусовае і гвалтоўнае каапераванне сялянскіх гаспадарак, масавы перавод з індывідуальнай на калектыўную сістэму гаспадарання.
Камандна–адміністрацыйная сістэма – структура, якая ўяўляе сукупнасць арганізацыйна аб'яднаных адміністрацыйных адзінак, устаноў.
Камасацыя – мерапрыемства, якое прадугледжвала ліквідацыю цераспалосіцы шляхам масавай хутарызацыі
Канфедэрацыі – часовыя ваенна-палітычныя саюзы шляхты ў Рэчы Паспалітай.
Канфедэрацыя – форма дзяржаўнага ладу, пры якой дзяржавы, якiя ўтварылi канфедэрацыю, поўнасцю захоўваюць сваю незалежнасць. Яны ствараюць спецыяльныя аб'яднаныя органы для каардынацыi дзеянняў у адпаведных мэтах.
Класіцызм – накірунак у еўрапейскай мастацкай культуры ІІ паловы ХVII – пачатку ХІХ стст. На Беларусі ў пачатку ХІХ ст. з'явіўся асноўным архітэктурным стылем.
Ліберум вета – права кожнага члена сейма РП сваёй нязгодай перашкодзіць прыняццю любога рашэння.
Магнаты – буйныя феадалы-землеўласнікі, прадстаўнікі радавітай знаці, найбольш уплывовая частка феадальнага саслоўя.
Матрыярхат - перыяд у гісторыі радавой абшчыны, калі жанчына адыгрывала вядучую ролю ў гаспадарчым жыцці, у сістэме сямейна-шлюбных адносін.
Народнасць – форма моўнай, тэрытарыяльнай, эканамічнай і культурнай супольнасці людзей, якая ўтвараецца гістарычна ў выніку кансалідацыі плямён і папярэднічае ўтварэнню нацыі.
Нацыянальная самасвядомасць – самаўяўленне этнічнай групы аб сваім нацыянальным паходжанні, якое вызначае пэўныя патрыятычныя пачуцці і неабыякавыя адносіны да сваёй нацыянальнай гісторыі, культуры і мовы.
Новая эканамічная палітыка – гэта сістэма мер, разлічаных на пераходны перыяд ад капіталізму да сацыялізму: харчразвёрстка замянялася харчовым падаткам, абвяшчалася свабода форм землекарыстання, дазвалялася арэнда і наёмная праца, прыватны гандаль, стварэнне акцыянерных і камерцыйных банкаў, адбылася стабілізацыя грашовай адзінкі, перадача дробных і сярэдніх прадпрыемстваў у прыватную ўласнасць
Патрыярхат – перыяд у гісторыі радавой абшчыны (у жалезным веку), калі вядучая роля ў сямейным і гаспадарчым жыцці належала мужчыне.
Племя – аб'яднанне некалькіх радоў.
Права канфедэрацыi – саюз узброеннай шляхты
Радавая абшчына – абхяднанне кроўных сваякоў, якія мелі агульную уласнасць і вялі калектыўную гаспадарку.
Род – калектыў першабытных людзей, аб'яднаных кроўным радством.
Рэспублiка – вышэйшыя органы дзяржаўнай улады або выбiраюцца, або фармiруюцца прадстаўнiчымi органамi.
Рэфармацыя – гэта шырокі грамадска-палітычны і ідэалагічны рух, узнік у пачатку XVI ст. у Заходняй Еўропе з мэтай паслабіць уладу каталіцкай царквы і асабіста Папы Рымскага.
Саслоўе – сацыяльная група, якая валодае замацаванымі ў звычаях ці законе і перадаваемымі ў спадчыну правамі і абавязкамі.
Саслоўна – прадстаўнічая манархія – форма дзяржавы, пры якой ўлада манарха спалучалася з органамі саслоўнага прадстаўніцтва феадалаў, духавенства, гараджан. Склалася ў большасці краін Еўропы ў ХІІІ – ХІV стст. у выніку фарміравання агульнадзяржаўных саслоўяў і органаў саслоўнага прадстаўніцтва.
Сейм (сойм) – саслоўна -прадстаўнічы орган у феадальнай Рэчы Паспалітай.
Секулярызацыя – вызваленне ўсіх сфер грамадства і асабістага жыцця з-пад апекі рэлігіі і царквы.
Сельская абшчына – аб'яднанне людзей, у якім асобныя сем'і маглі не мець сваяцкіх адносін.
Сервітуты – права сялян на сумеснае з памешчыкамі карыстанне зямельнымі ўгоддзямі і лясамі.
Сялянскі рух – выступленні сялян, якія былі накіраваны супраць памешчыкаў і мясцовай адміністрацыі.
Сярэднявечча – эпоха ў гісторыі чалавецтва, якая надыходзіць за гісторыяй старажытнага свету і папярэднічае новай гісторыі (V – ХV стст.).
Таталітарызм – агульная назва палітычных (дзяржаўных) сістэм, якія вызначаюцца поўным (татальным) кантролем з боку органаў дзяржаўнай улады над усімі сферамі жыцця грамадства. Характэрная рыса таталітарных рэжымаў – канцэнтрацыя ўсёй улады ў дзяржаве ў руках асобнай групы.
Унiтарная дзяржава – форма дзяржаўнага ўтварэння, пры якой тэрыторыя дзяржавы не мае ў сваiм складзе федэральных адзiнак, а дзелiцца на адмiнiстратыўна-тэрытарыяльныя ўтварэннi.
Устаўныя граматы – акты, якімі вызначаліся адносіны часоваабавязаных сялян з памешчыкамі пасля сялянскай рэформы 1861 г.
Феадалізм – сістэма сацыяльна – эканамічных адносін, якая існавала ў эпоху сярэднявечча. У аснове феадалізма – міжасабовыя адносіны (васала і сіньёра, падданага і сюзерэна), саслоўна – юрыдычная няроўнасць, замацаваная правам, і рыцарская ваенная арганізацыя.
Федэрацыя – форма дзяржаўнага ладу, пры якiм уваходзячыя ў склад дзяржавы федэральныя адзiнкi – члены федэрацыi маюць уласныя канстытуцыi,заканадаўчыя, выканаўчыя i судовыя органы. Разам з гэтым утвараюць адзiныя федэральныя органы дзяржаўнай улады, грашовaя адзiнка i г. д.
Часоваабавязаныя сяляне – былыя памешчыцкія сяляне ў Расіі, якія на падставе рэформы 1861 г. вызвалены ад прыгону, але да пэўнага часу павінны былі выконваць феадальныя павіннасці на карысць памешчыка
Часовы ўрад – цэнтральны орган буржуазнай улады ў Расіі ў перыяд 2 сакавіка – 25 кастрычніка 1917 г.
Шляхта – прывілеяванае саслоўе ў Беларусі, Літве, Польшчы.
Экспансiя – пашырэнне сферы панавання па срэдствам эканамiчных i не эканамiчных метадаў.
Этнаграфія – навука, якая вывучае побыт, культуру, паходжанне, рассяленне і культурна-гістарычныя сувязі народаў.
Этнічная самасвядомасць – усведамленне людзьмі сваёй прыналежнасці да пэўнага народа. Фарміруецца на аснове агульнага паходжання людзей, падабенства іх мовы, культуры, гістарычнага лёсу.
Этнічная тэрыторыя – тэрыторыя кампактнага рассялення пэўнага народа, на якой ён пражывае спрадвеку.
Вучэбнае выданне
ГІСТОРЫЯ БЕЛАРУСІ
Метадычныя парады
Складальнікі: Пушкін Ігар Аляксандравіч
Саклакова Надзея Віктараўна
Рэдактар Т. Л. Матэуш
Тэхнічны рэдактар А. А. Шчарбакова
Падпісана ў друк Фармат 60х84 1/16
Папера афсетная. Гарнітура Таймс. Друк трафарэтны.
Ум. друк.л. Ул.-выд.л.
Тыраж экз. Заказ
Установа адукацыі
“Магілёўскі дзяржаўны універсітэт харчавання”.
212027, Магілёў, пр-т Шміта, 3.
ЛІ № 02330/0131913 ад 08.02.2007
Надрукавана на рызографе рэдакцыйна-выдавецкага аддзела
установы адукацыі
“Магілёўскі дзяржаўны універсітэт харчавання”.
212027, Магілёў, пр-т Шміта, 3.
