ЕҢБЕК ПСИХОГИГИЕНАСЫ

Еңбек адамның жалпы және психикалық денсаулығын сақтап, нығайтудың негізгі факторы болып табылады. Адамның жұмысынан айырылуы, оның психикалық жағдайының нашарлауына және соматикалық сырқаттың жиілеуіне алып келетіндігі көптеген зерттеулермен анықталды. Бұл сұрақ 1970 жылы қолданбалы психология бойынша 17 халықаралық конгрессте жұмыссыздық мәселесін талқылауға байланысты көтерілді.

Еңбек арқылы психикалық денсаулықты нығайтып, сау адамның қабілетін көтеріп қана қоймай, сонымен қатар психикалық ауруларды емдеуге болады. Еңбек терапиясы психиатрия тәжірибесінде кең қолданылады. Басқа емдік әсерлер сияқты еңбек терапиясы қатаң түрде мөлшерленеді, оның мөлшері аурудың психикалық жағдайына тәуелді.

Еңбек жеке тұлғаның ерекшеліктерімен сәйкес келгенде ғана қуаныш әкеледі. Белгілі бір қабілеттің болмауы кейбір жұмыстарды орындауды қиындатады. Басқаша айтсақ, музыкалық қабілеті жоқ адам композитор бола алмайды. Еңбектің кейбір түрі үшін жеткілікті физикалық күш немесе тұлғаның күш-жігерлі болуы, психикалық жауаптың жылдамдығы және т.б. қажет болады. Мұндай сәйкестікті, тұрғындар контингентінің кәсіби бағдарын қарастыра келе кәсіби таңдау жүргізу, және де арнайы медициналық және психологиялық зерттеулер қамтамасыз ете алады. Егер адамның қабілеті кәсіби еңбекпен идеалды сәйкес келген жағдайда да шектен тыс ұзақ және қарқынды еңбек патологияның көзі болып табылуы мүмкін. Егер еңбек күші қалыптыдан жоғарыласа, өндірістік күштеме күннің, аптаның, айдың, кварталдың және жылдың ұзақтығына дұрыс бөлінбесе осы аталған жағдай дамиды. Мұндай еңбек жағдайы зорығу мен невротизацияға алып келеді. Шудың адам денсаулығына теріс әсер ететіні белгілі. Бұл жағдайда дыбыс күшімен қатар оның жиілігі де маңызды. 20 минут жиілігі 400 гц шу жағдайында бір күн бойы жұмыс жасайтын адамдар зейінін бір ойға шоғырландыра алмайды.

Еңбек үрдісінде адам организміне уақыт жеткіліксіздігі де жайсыз әсер етеді. Сынақта математикалық есепті жеткіліксіз уақыт аралығында шығару ұсынылды. Бұл кезде артериалдық қысымның ұзақ уақытқа көтерілуі міндетті реакция болды. Уақыт жетіспеушілік жағдайы болмаған кезде сынақтағылардың күрделі есептерді шешуі кезінде артериалды қан қысымының жоғароылауы қысқа мерзімді болды және айқын байқалмады. Адамның еңбекке қабілетін күшейтіп және қажуға кедергі болатын фактор жұмыстың орындалуына оң эмоциональды көзқарас, жұмыс нәтижесіне қанағаттану сезімі болып табылады. Бұл жағдай моральды және материальды сүйемелдеумен, жұмыс орны мен еңбек эстетикасын сақтау, коллективте жайлы психологиялық жағдай жасау арқылы жүзеге асырылады. Адамның нақты мамандыққа бейімділігінің маңызы үлкен. Эмоциональды ақау дамыған әлеуметтік дезадаптацияланған шизофрениямен науқастарды реабилитациялау мәселелері бойынша зерттеулер қатары ол науқастарды еңбекке баулу және коллективке қосу тек жұмысқа қызығушылық болғанда ғана дамитынын көрсетті. Сонымен бірге ұжыммен жұмыс жасағанда басқа адамдармен қарым қатынасы және жұмысқа қабілеті жақсарады.

Эмоциональды қажу ол адамның жұмысқа қабілеттің төмендеуімен және жұмысқа қызығушылықтың төмендеуімен, ұйқының кемуі мен назардың бұзылуымен көрінеді, нәтижесінде өндірістегі қайғылы жағдайлар қаупінің жоғарылауына алып келеді. Бұның негізгі себебі болып, бір қалыпты еңбек операциялары кезіндегі сенсорлы депривация болып табылады. Жұмыстың монотондылығын өзгерту үшін іс-әрекетті алмастыру керек, өндірістік шынықтыру үшін қысқа үзілістер ұйымдастыру, функционалды музыка енгізу қажет /дыбысы, ырғағы, мелодиясы өзгермелі музыкаы/. Қысқа уақытты жұмыс кезінде қызыл түс еңбектің өнімділігін арттырады, ал көк түс төмендетеді, ұзақ уақытты жұмыс үшін жасыл түс оптимальды болып табылады. Сары және қара түс мекемелердегі қауіпті орындарды маркировкалауға ыңғайлы. Бұл зейінді ынталандырып, психикалық активтілікті жоғарылатады. Еңбек мазмұнына бар ынтамен терең ену, жұмысшыларды моральды-саяси тәрбиелеу, өзара көмекті дамыту қызығушылықты жоғарылатады және қажуға кедергі болады. Еңбектің адамға жайлы әсер етуінің маңызды талабы коллективизм болып табылады. Топтасу арқылы адам мемлекеттің және қағамның әлеуметтік мәселелеріне араласады.