Тас тҮрмені жарып шыҚҚан тарлан сӨз 9 страница

– Ақтай, Санатпайлар көрінбегенімен көрімізді қазып жүрген екен! – деп тым көңілсіз қайтты. Үй ішіндегі үлкендер арасындағы күбір көбейді. Биғаділ екеуміз ол күбірдің жайын ұға алмадық. Әйтеуір, бізге қуаныш болып келген "көп баламен ойнау", "колхозға кіру" дейтін жаңалық естілмей қалды. Оның үстіне ауылымыздың адамы азайып кетті. Қайда кетіп жатқанын білмедік. Әкем біреуден екі өгіз бен тіс ағаш сұрап әкелді де екі тақта жер жыртып тары шашты. Күн сайын азайып жатқан ауылымыз ақырында үш үй болып қана қалып еді. Ол үш үйдің өзі де бір-біріне алыс-алыс әрқайсысы өздерінің салған егіндерінің жанына қонып, қара-қоңыр үйлеріміз жеке-жеке шошайды.

Қуандықтың қолындағы кәрі әжеміз "жалғыз қаңғырып қалыпты" деген хабар келді бір күні. Әкем дереу іздеп барып, жалғыз атымен соны алып келді. Өте бүкшиіп, қатты жүдеп қалыпты. Төрт қанат киіз үйде тағы да он адам болып тұрдық. Сауыннан жалғыз сиыр бар. Кәрі әжемізден сұрасақ, Қуандық та "құлаққа" жатып, мал-мүлкі кәмпескіленген екен, Сібірге айдалып бара жатқанда қашып кепті де, әйелін ертіп "жоғалыпты". Басқа кіші аталардың үй іштері де солай, олар бұрынырақ "жоғалған" екен.

Алыс-алыс үш үй ғана шошайып, Биғаділ екеуміз құлазып қалғанымызбен үй іші көңілді сияқты көрініп жүрді. "Биыл астығымыз көп болады" деп әкеміз бен Бигелді ағамыз алдыларына алып қуантатын болды бізді. "Жоғалып" кеткен үйлердің бірнешеуінің салған егіндері де "бізге" қалыпты. Үйде астық азайып, бір-бір уыс бидай ғана жейтін болғанымызда бұл қуаныш тіпті көп айтылатын болды. Күндіз-түні егін суаратын ол екеуінің қол-аяқтары қап-қара болып, көздері шүңірейіп кеткенде, жақтары суалып арса-арса болғанда, осы қуанышты онан сайын көп айтып бізді уатып жүрді. Қарнымыз ашқан сайын бұл қуаныш бізге де өте зор қуаныш болып сезіліп, тез уанатын болдық. Биғайшаны көтеріп алып, Бисара тәтеміз де енді көктеген егінді көп аралайтын болды. Тегі кішкене Биғайшаны да ол осы сөзбен қуантып, осы қуанышпен уататын көрінеді. Қуанышты майса кезінде көрсетіп, жүріп уату-дәлелді де, пәтуалы да болады ғой!.. Әзер болса көзіне нан елестеп ішек-қарны ғана шұрылдар, уатушылардың өздері де тамсана сөйлеп уатып жүрді.

Бигелді ағамыз бізді солай уатып, астық сары ала тартысымен көк тары жейтінімізді, онан соң тіпті үлкен-үлкен қарма нан да жейтінімізді айтып қарық қылып отырғанда, бір топ атты адам тасыр-тұсыр шауып келіп есік алдына тұра қалысты.

– Жаппар қайда? – деді біреуі үстем үнмен. Бигелді жүгіріп шығып, егін басын көрсетті. Аттылар солай шауып ала жөнеліп, әкемді қоршай қалды. Араларында Ақтай да бар екен, бәрі мылтықты, біз шошып кеттік. Әкемді алдыға салып айдап келді.

– Жуанның тұқымы, енді жуандығыңды көрсетші кәне! – деді біреуі. Үйдегі бәріміз үрпиіп, есік алдында тұрмыз. Әкем келе "ауылаткомға" шақырылғанын, біздің қорықпауымызды тапсырып үйге кірді.

– Мылтығы бар мұның! – деген Ақтайға, біреуі: "жазға салым Жүзағашқа қайтарып" берілгенін айтты, әкем бешбеті мен етігін киіп шығып, алдыға түсіп жүре бергенде, әжеміз боздап жіберді:

– Құдайым-ау, енді қайттік!.. Қалай күн көрдік. Жаратқан-ау!..

Айдаушының бірнешеуі қайырылып тұра қалды, Ақтай мылтығының шақпағын шақ-шұқ қайырып жіберіп:

– Қайда құдайың!.. Аспанда ма еді! – деп зірк-зірк ете түсті де, аспанға қаратып мылтықты атып-атып жіберді. Қорқып кеткен мен шалқамнан түсе жаздадым. Жалт қарасам әжем де, шешем де жағасын ұстап тұр екен.

– Құдай сенің қыстағы құран сүйген жеріңде қалмасаң да табар әлі! – деді шешем бар дауысымен. Айдаушылар үн-түнсіз жүріп кетті. Әкемді ұрар ма екен деп қауіптеніп едік, тиіспей айдап, әудем жердегі Баянбайдың үйіне барды, оны да айдап шықты. Тәби шеше Ақтайды тым қатал үнмен жер жебіріне жете қарғап-сілеп қалды. Үйдегі ең кішкенеміз Биғайша да дағдарып, үн-түнсіз үрпиген күймен әкеміз кеткен жаққа ұзақ қарап тұрды. Қарасы үзіліп. кеткен соң да біз кеш батқанша сол жаққа қараумен жүрдік.

Әкем де, Баянбай да ымырт жабыла қайтып келді. Әкемнің қатты түтігіп, біржолата бітіп қайтқаны байқалды бізге. Үн жоқ. Не дер екен деп бәріміз соның бетіне қараулымыз. Шешем дастарқанға бір уыс бидай салып шай құйды. Әрең тілге келді әкем:

– Жуанның тұқымы аталдық, бес жүз кило ет налог салды, – деп күрсінді. – Көздегендері атымыз бен сиырымыз, ертең алып кетеді. – Ақтай, Санатпайдың төндіруі ғой, е! – деді шешем.

– Дәл сол!.. Оның жайын мен ауылаткомға айттым!.. Амал қанша, кеш қалыппыз, аудан аткомға кезінде барып айтсақ болғандай екен. Бүгін ешқайсысы бұл сөзді тыңдамай қойды. Ол қанқұйлылар бар жерді шиырлап, Баянбай екеумізге көр қазып болыпты!.. "Жуанның, боржайдың тұқымысың, ауданда тізімің бар екен, лаж жоқ!" деді де қойды ең жанашыр дегендеріміз.

– Біздің өз әкемізден бастап жетімдікпен, кедейлікпен көз ашпай келгенімізді айттың ба?

– Айттым ғой!.. "Балпаңның немересі екендігің рас қой, тіпті соның кіші әйелі де сенің үйіңде тұр ғой, рас па!" – деп куә болды Ақтай. Мен: "Рас" дедім, "сен екеуіңнің қақаған аязда есігін бұзып, емшектегі балаларын шырылдатып тастап, Жанжүкенді зорлап алып келгендерің де, екі күн өткен соң көріп, менің сендерді ұрғаным да рас, сендердің үкіметке айтпа деп ант-су ішіп, құран сүйгендерің де рас! Сен бұзықтарға жаным ашып, енді жаралы болғаным да рас!.. Осы қырсықтарыңнан тірі қалсам, өлетіндіктерің де рас" деп айтып шықтым.

Әкем мұнан соң үн-түнсіз жатып қалды. Бәріміз де үн-түнсіз ауыр қайғымен жаттық.

– Жалғыз ат пен жалғыз сиырдан айырылған соң балалар не күйге түсер екен! – деп күбірледі шешем. Сол кеште үйдің іші түгел күрсініп, ұйықтамай шықты.

Таңертең ат пен сиыр байлаулы күйінде келешек иелерін күтті. Шешем қызыл қасқа сиырын жылай отырып ақырғы рет бір сауып алды. Биғаділ екеуміз тарғыл бұзаудың тұмсығын сүйіп, аймалай бердік.

Күн көтеріле бергенде үш адам келіп, атты жетекке алды да, сиырды бұзауымен айдай жөнелді.

– Жүр, Жаппар, – деді біреуі, – өлшегенде қасында болып, бес жүз килодан артық-кемін көріп қайт!.. Боқ-жыны ет болып кесектелмейді ғой, жетпей қалуы мүмкін, артыла қоймас.

– Қайран кәрі жирен! – деп өксіп қалды әкем ат жетектеліп бара жатқанда. Бәріміз артынан қарап, телміріп тұрмыз. Әкеміз бен шешемізге қарап қойып, олармен бірге жылап та тұрмыз. Биғаділ мен Биғайшаға қарасам, кеберсіген ауыздары ашылып, кішкентай қабақтары бүрісіп түйіліп қалыпты, бұл кейіптерін байқаған мен мылқау солқылдап үн сала жыладым.

– Қайран қасқа сиыр!.. Сүтті еді! – деп шешем қатты егілді.

– Тарғыл бұзау әрең еріп барады! – деп жылады Биғаділ. Қанатым едің қайран жирен, қош, – деп тағы бір өксіп қалды әкем.

Түбірлі жанның тұрмыс-түйіні болып келген қайран қызыл қасқа! "Мейірімді анадай иитін қайран төрт мама ешмек!" Жирен ат пен қызыл қасқа сиырдың артынан қарап тұрып, бәріміз ашықтық, бәріміз шөлдедік, бәріміздің де аузымыз ашылып, ерніміз кеберси түсті. Көзіміз бұлдырап, сол қимастарымыз көз ұшынан үзіліп кетті.

Құрметті "тергеушім", біз тұқым-тұқиянымызбен осындай буржуймыз. Сондықтан, конфискация шартына толық үйлестік те, мыңғырған малымызды шұрқыратып бір-ақ айдаттық. Әкемнің Ақтай, Санатпайға істегені осы жазаға лайық-ақ қылмыс қой!

 

VIII

 

Рақымсыз ашаршылық бізді ұлар шу болып жылауымызға қарамай бүрді. "Қуаныш айтып" уатушылардың өздері де бүріліп, тыжырына әрең сөйлейтін болды. Әкеміз бен Бигелді мойындарына қоржын-қап артып ел кезді. Әркімнен қарыз астық сұрағанымен, жақын маңнан табыла қоймай, алысқа жорытты. Әр күні кеткен жақтарына қарап тұрғанымызда екеуі екі таяқпен қалқақтап әрең жетіпті, үн-түнсіз құлап түседі. Олар тастай салған қап пен қоржынның бос екенін көре тұра көзіміз сенбей, қол сала тінтеміз. Түбінен кейде бір табақ кебек, иә, тарының қара талқаны шыға қалса, жайраңдап қаламыз. Табылмаған күндері, табанынан таусылып қайтқан екеуінше біз де солай жата қаламыз.

Бір күні екеуі де ақсап таяқ сүйенішімен әрең жетті, десе де кеберсіген еріндерінен күлкі байқата жетті. Екеуі бөліп көтерген екі бұттай шикі тары бар екен. Сол кеште тілмар Биғазы бізге қызық ертегі айтып берді. Бәріміз күлкімен болдық. Шешем де жасаңғырап қалғандай, ол ертекке жымиып қойып жүрді. Бұл шаттық қайнап жатқан шикі тары көженің буы еді.

Таңертең бәріміз де ерте тұрдық. Шешеміз бар тарыны қазанға бір-ақ салып қайнатып жатты. Бисара тәтем арық үстіне тоқыған ши жайып қайнаған тарыны соған салып сүзуге дайындалды. Сүзілген соң-ақ ол тары қуырылады. Алаша жайылып оның үстіне келі-келсап қойылды. Демек, қуырылған соң-ақ түйіледі. Түйілді деген сөз – ауызға түсті деген сөз. Бигелді де, Бисара тәтеміз де асқан келіші болатын. Тары қайнап болмай-ақ ол екеуі жеңдерін түріп, сыбанып алып, қазір-ақ тоятындығымызға сендік.

Бірақ сол тары ауызға түспей, бір уақиға туылып қалды.

Өз үйі алдынан Бигелдіні шақырған Баянбайдың дауысы естілді де сыбанып тұрған ағамыз ұша жөнелді. Бәріміз сол жаққа қарадық. Бигелді жүгіріп жетіп еді, Баянбай бір қап бірдемені үйінен әрең көтеріп шығарып, Бигелдінің арқасына қойды. Зор денелі, күшті ағамыз тәлтіректей барып түзелді де, бар күшімен дедектеп бері тартты.

– Ойпыр-ай, мына қасқыр не пәле тапты екен? – деп әкем шошына қарады оларға.

– Сірескен бір қап ет екен. Бигелді үйге кіргізіп қоя салды. Өте семіз жылқының еті. Біз қатты қуанғанымызбен әкеміз қатты шошыды. Көзі шатынап біраз тұрды да, Бигелдіге ақырып қалды:

– Әкет, өзіне қайтарып бер!

Бигелді қайтерін білмей, шешеме жалтақтай берді.

– Япырмай, мынасы ұрлық қой! – деді шешем.

– Пәлесі тиеді, әкет! – деп тағы ақырды әкем. Баянбай қарқылдап күле кірді біздің үйге:

– Қорықпай-ақ қойыңыз, Жәке, пәлесі де күнәсі де өзімдікі, сізге жұқтырмаймын!.. Бұл ет – балалардың ырыздығы. Жас балалары мен кәрі кемпірлердің кұдайға еш жазығы жоқ. Бұлар аштан қырылмасын дедім де, кеше таңертең жаяу жорытып банды қуалап жүрген атты солдаттардың соңына түстім. Бұл шақта банды аталғандар – жазадан құтылу үшін тау-тауға тығылып жүргендер болатын. Өткен іңір қараңғысында сәті келе кетті: банды жолында күзетте жүрген бір орыс әскер түсе қалды да, атының шылбырын қолына алып, тобылғының арасына қисая кетті. Еңбектеп қасына таман бардым. Ауыл өте алыста қалып еді, ұйықтауын күтіп көп кідірсем, таң ағармай үйге жете алмайтын сияқтымын, тықыршып асығып барамын. Сыбдыр білдірмей, аттың мінер жақ алқымында біраз жаттым. Қатерсіз болу үшін мылтығын ала жөнелмек едім. Бауын мойынына асып, басына жастанып алыпты. Шылбырын қиып, жерге қоя салдым да атқа қарғып міне қаштым. Аттылы атып қалды артымнан. Аттың жалынан ұстап қабырғасына жабыса жөнелгенмін, тимеді. Әр жерге түсіп тыныққан бес алты әскер еді, тарс-тұрс бәрі атты. Оқ шыр-шыр етіп үстімнен аттың құлағынан сипай өтіп жатты. Жануар мұндай жүйрік болар ма, лезде қара үзіп кеттім. Із тастап тауға қарай біраз зымыраттым да, бір жыраға түсіп алып, қайта бері тарттым. Үйге түн ортасы ауа бергенде-ақ жетіп келіппін... Атын бұл ауылға сойылды деп ол солдаттар мүлде ойламайды, банды әкетті деп түсінеді. Қорықпай-ақ жей беріңіз!

"Енді қайтармаса екен!" деген тілекпен бәріміз әкемізге жаудырап қарай бердік.

– Япырмай!.. Япырмай!.. – дей берді әкем. – Үй,
осыншалық жаныңнан безетіндей не болған саған, жалғызсың
ғой!

Баянбай қарқылдап күле берді, әкем шиыршық атқан сайын күлді.

– Ақтай алдына салып айдағанынан-ақ безгенмін бұл жаннан, – деп тынды ақырында. – Артымда шулап қалар балам жоқ. Шешем мен кішкене інім тағдырдың жазғанын көрер!
Келіншек қой жап-жас, мен өлсем тие салар біреуге,
қорыққанды құдай алмай ма, "еркек тоқты құрбандық...
Мына кәрі шешелерің мен жас балаларыңның бір кәдесіне
жарап өлейін дегенім ғой!.. Ал, Жәке, бұл пәледен қам жемеңіз,
біреу көрсе "Баянбай балаларға беріпті, қайдан алғанын
білмеймін!" деп қамсыз отыра беріңіз! Жауабын жалғыз өзім-ақ қайтарамын!..

Баянбай шығып кеткен соң әкем бір тұрып, бір отырды,шапанын бір киіп, бір шешті. Қайта тұрып, қайта киінді де, таяғымен қоржынын алып жүре берді бір жаққа.

– Қайда барасың? – деді шешем.

– Жынды деп аталсам да ұры деп аталмаған едім... Мына еттің иісі тарап кеткенше жоғала тұрайын!.. – Сол бойы артына қарамай жүріп кетті әкем!..

Қуғыннан титықтап көзі қып-қызыл болған ашулы қасқырдың ақсиып тұрған тісінен қаймықпай алқымынан ұстай алатын, тіпті, Ақтай "коммунистің" тілерсегін қия салмақ болып талай ұмтылған әкемнің ұрлыққа келгенде тым су жүрек екенін көргенім осы. Шешем оның бұл мінезін ынжықтық-қорқақтық деп білмейтіндей артынан қарап тұрып күлді де, көз жасын бір сүртіп алды. Бигелді етті қабымен егіндік арасына апарып, дымды, салқын жерге көміп қойды. Ол етке қарап сілекейіміз қанша шұбырса да, күн батпай ауызға түспейтінін шешем қатал түсіндірді бізге. Енді қуырыла бастаған тарыға қарап тамсандық. Жан-жағына қарап жалтақтап тұрған Бигелді:

– Бә–...ле! – деді бір кезде. Алыстағы ауылаткомы жақтан бір топ атты құйындатып келе жатқаны көрінді. Тәби шешеміз үш-төрт қап етті бір түйеге артып алып, ықтап кетіп барады. Баянбай өз үйінің алдында түрегеліп тұр.

– Сойқан болған екен! – деді шешем. Сөйтсе де келе жатқандарға қарамай, тарысын қуыра берді. Бигелді мен Бисара тары қаралауға кірісті. Олар да ол жаққа қарамай, келі түюмен болды. Ал, біздің аспан құлап түссе де қарайтындай мұршамыз жоқ, Биғазыдан бастап бәріміздің көзіміз келінің аузында, келсаптың табанында еді. Көңіл-күйіміз өте жақсы тәрізді, тары жейтін уақыт таяп қалды ғой әйтеуір. Бигелді Тәби кеткен жаққа жалт қарағанда бәріміз қарадық. Тәбидің алдынан екі атты адам тосып тұра қалыпты. Біреуі қаптарды қамшымен түртіп-түртіп жіберді.

– Ой, шеше, түйеге артқаның немене бұл? – деді біреуі оқшау үнмен. Тәби біраз кідіріп қалды да дауыстап, ашық жауып қайырды:

– Ет қой, карағым, ашыққан соң бір ат ұрлап әкеліп сойғанбыз!

– Е, енді қайда апарасың?

– Сендерден тасалай тұрайын деп әкетіп барамын.

– Жоқ, енді тасаламай-ақ үй жағыңызға алып жүріңіз!..
Бұл кезде Баянбайды алыстан қоршап мылтықтарын қолдарына алған атты адамдар тұрды. Олар да, Баянбай да үнсіз арбасып тұрғандай қарасады. Ет артқан түйе қайтарылып келгенде Баянбайдың әмірлі үні шықты:

– Апа, түйенді шөгер!.. Тұлтай, бері шық, – деп үйіндегі келіншегін де шақырды, – мына етті жайғастырып көлеңкелі жерге қойындар!

Өзі арқанды шешіп жіберіп, қаптарды түсіре бастады!

– Түсірме! – деп ақырды бір мылтықты, – өзің түйені
жетектеп алып жүр.

Бұл кезде біз де жүгіріп жетіп едік.

– Менің құным бір аттың етіндік болмай ма? – деді Баянбай.
– Қайда апарсаңдар да мен дайын тұрмын, қолыммен істедім,
мойныммен көтеремін, жалғыз сиырларынан айырылып аш қалған мына үйге бөліп беремін де, алдарыңа түсемін!..

Баянбай қаптарды үй көлеңкесіне бір-бірден көтеріп апарып қойды да, өзі бұрынғы тұрған жеріне қайта келіп отыра кетті. Қоршаушылар түспей, ат үстінен төнді. Қайдан әкелгендігі, қалай алғандығы жөнінде сұрақ жүргізе төнді. Баянбай бәріне жауап қайырып отырды. Оның барынша шыншыл жүректі сөзін ешқайсысы бөле алар емес. Жым-жырт тыңдауда.

Біз Ақтай бар ма екен деп көзімізді қанша қыдыртсақ та көрінбеді, ол келмеген екен. Ал, мына мылтықтылар оншалық қорқынышты емес тәрізді, шікірейіп тұрған бірі жоқ, түстері жып-жылы. Баянбай ағамыздың да шырайы бұзылмапты. Қанға толы қызыл-сары жүзі бәз қалпында. Ат жақты жуан басын изеп тастап, күлімдеп сөйледі, ағытыла сөйлеп отырғандықтан екі езуінен ғана аздаған ақ көбік көрінеді. Тегіс етті, жуан мұрны да, сақал-мұртсыз толық иегі де, тіпті барлық мүсіні өзінің сом үніне сомдық қоса түскендей. Қазір оған атса мылтық, шапса қылыш өтпейтіндей сезілді маған. Көз алмай қарап тұрсам да сөзіне толық көңіл бөлмеппін. Әйтеуір оның жүзінен ешқандай қорқыныш ізі білінбеген соң, қорқыныштан мен де азат болдым. Бір кезде Баянбай:

– Ей, Бигелді! Анау екі қаптағы етті үйіңе жеткізіп ал!..
Аш елден қайыр тілегенше, кәнпискіленген малдан ұрлап же!. Шөп жесең қақалып өлесің, басқа лажы жоқ, бауырларым! – деп орнынан тұрды да ұрлап сойған құла жорғаның терісін иығына салып алып жүре берді. – Ал мені айдап апарыңдар! Бірақ, мына көп жанның аштан өлмеуі үшін етке тиісе көрмеңіздер! Ұрлағаным міне, мойнымда тұрмай ма!.. Мойныма қоямын деп әуре болмайсыздар!

Ұстауға келген адамдардың бір-екеуі етті де шып-шырғасын шығармай ала кетпекші болып еді, басқалары тоқтау айтты.

– Бұл – солдаттың аты, олар жылқы етін қайтарып алмайды, терісі мен ұрысын апарып берсең болмады ма, етін жеп қойыпты дей салармыз! – деді егделеу біреуі. Баянбай қайырылып тұра қалды:

– Ей, туыстар, менің басым бірнеше атқа татиды, аштан қырмаңдар, айттым ғой!..

Сөйтіп ат еті бізде қалды, атандай Баянбай айдауға кетті. Артында қалған анасы да, келіншегі де көзіне жас алмады. Жылаған менің шешем ғана.

– Біз үшін өлді-ау есіл қайным! – деп жылады ол. Тәби шеше жалғыз азамат ұлының қолды болғанына босағаны сол, қайта менің шешеме басу айтты:

– Қой, Мәдиян, мұндай шақта жасысаң күн көре алмайсың, шырағым!..

Баянбай кетісімен ет асылды да, бәріміз тойдық. Бірер айдан бергі бар тілегіміз орындалып, арманға жеткендей қамсыз ұйықтадық, ертеңіне сәскеде бір-ақ ояныппыз. Далаға шықсақ, кеше Баянбайдың үйінде қалған екі қап ет біздің есік алдына тағы келіп қалыпты. Оның үйі жағына жалтақтай караумен болдық. "Бәрін бізге беріп, олар не жемекші екен!" деп енді олардың өздеріне жанымыз ашығандай болып еді. Биғаділ екеуміз қанша қарасақ та ол үйдің түңілігінен түтін, есігінен шыққан бірер адам көрінбейді. Байқасақ, түңілігі де, есігі де тарс жабулы екен. Жүгіріп барып босағасынан сығаласақ, киіз үйдің ішінде адам тұрмақ ыдыс-аяғы да қалмапты. Өзіміз шошып қайта қаштық.

Биғаділ айқайлай жетіп еді, Бигелді оның аузын баса қойып, құлағына сыбырлады. Биғаділ маған сыбырлады:

– Баянбай айдалып барған жерінен іңірде қашып келіпті де, үй ішін көшіріп ала безіпті. – Биғаділ сыбырласып отырып қана шай ішкенімен үйден Бигелдінің бір сөзін қайталап айқайлай шықты:

– Ет біздікі, кету Баянбайдікі!...

Ағамыз оны қуа шығып, құлағынан жетектей кірді үйге. "Бұл сөзді ешкімге айтпауға, Баянбай қалдырған киіз үй жаққа бармауға" құлақтап тұрып қасам алды. Біздің көптен бергі ойнауды көксеген күніміз сол күн еді, айқайламай тыныш ойнаған күніміз де сол күн болды.

Баянбайдың тігулі қалған үйін түске жақын тағы да көп адам келіп қоршады да бір тобы біздің үйге қарай шапты.

– Баянбай қайда?.. Үйі іші қайда кетті?

– Баянбай айдалып кетіп еді ғой, – деді шешем, – үй іші кеше кеште бар сияқты болатын.

– Іргелес отырған үйдің қашқанын білмейсіңдер ме!.. Қайда кетті?

– Ие, қайдан білейік тай шаптырым жерден! Ұрлығы шығып, айдағалы ат ізін салған кім бар екен ол үйге. Жәкең алдынғы күні астық іздеп кеткен. Кеше кештен бері балалар қорқып, ол жаққа аттап баспады!

Шешем осы сөзбен қалды да, олар арба келтіріп, Баянбайдың киіз үйін жығып алып кетті. Біздің үй енді жалғыз шошайды.

Құлазудан егін сары ала тартқан соң ғана құтылдық. Астық жию науқанына бүкіл үй іші болып тұтас кірістік. Әкем мен Бигелді астықтың піскенін кекілдеп тасумен болды да, біз бастырумен болдық: алаша мен киіз, тулақ жайылған "қырманымыздың" үстінде тобымызбен ойнақтайтынбыз. Үп-үлкен шешеміз бен Бисара тәтеміз кекілденген бидай мен тарының үстінде ойнақтап жүргенде Биғаділ екеуміздің делебеміз қалай қозбасын. Шаңтас болып домалауды да шығардық. Мұндай қызыққа іш пыса ма, бидай басатын шаңтас болмай, шашатын "шаңтас" болып шыққандығымыздан кейде шапалақ жеп қалсақ та, қызық сияқты. Қыңқ етпей ойнақ салатын көнтерілі жігіт болып қалдық. Бидай дегенді уыстап емес, табақтап жейтін болған соң, оның буы нені көтермейді. Көңіліміз тоқ, "көлігіміз" күйлі бір топ болып "билеуге" не жетсін!