Тас тҮрмені жарып шыҚҚан тарлан сӨз 7 страница

– Асстапыралда, қарағым, үйдеме!.. Бұл балаларға мен оқыттым, мен!.. Бәрімізге де бір құдай бар ғой, үйдеме, қарағым, үйдеме!

– О, құдайынды!.. – деп Санатпай шыға жөнелді.

Құрметті "тергеушім", мен бесіктен белім шықпай жатып-ақ осындай "контыр" (кері төңкерісші) болғанмын. Ол кезде "контыр" дейтін, қазір сіз "пәнгымең" дейсіз, қалай атасаңыз да оңып жатқаным жоқ, бұдан үлкен кері кеткендік бола ма. Бұл атауларыңыздың қылмысқа лайық, аталы атау, әділ үкім екеніне кім таласпақ!

 

V

 

Әкем мен Санатпай келісерлік ағайын емес екенін мені "контырдың тұқымы" деуінен-ақ сезгендей едім. Артынан байқасам араларында асусыз кезең, өткелсіз өзен бар екен. Бұл жәйт біздің үйге Минаж ноғай келгенде анық білінді.

Ұзын қара тон киген құндыз малақайлы, жуан күрең сары кісі келіп, әкеммен далада қос қолдап амандасты. Қасында мылтықты екі адам бар. Мұндай "үлкен ұлықтың" үш ат жеккен жылтыр қара шанамен келіп, ескі тымақты әкеммен құшақтаса кетуі бізді таңқалдырды. Жалбырақтай амандасып біздің үйге кіріп бара жатқанда, мен қысыла ұялдым: "жаңа сырмағы да жоқ жаман үйімізге мына киіммен қалай отырар екен!". Биғаділ екеуміз қашып, Күле апамыздың үйіне кеттік. Ол шешеміз бен Нұрғайша қатар ауырып жатқан. Біздің даң–дуңымызды жақтырмады. Далаға қайта шықтық. Есік алдындағы жалтырауық шана мен сап-сары ала шылия – қамытты үш ат біздің үйді сәулелендіріп жібергендей көрінді. Біз шананы біраз сипалап көріп тұрып тоңдық та, есіктен келіп сығаладық.

" Үйіміз мынадай қонақ отырса оншалық ұялмайтындай екен" деген ой келді маған, қайдан келгені белгісіз, бір үлкен текемет жайылып, қонақтарының астына көрпе салыныпты. Жаңа дастарқанға қант пен бауырсақ төгіліп тасталыпты. Шешем шай құйып отыр, қазаннан еттің исі бұрқырайды. "Попыраз" бен тағы бір нәрсенің жағымды исі аңқып кетті. Биғаділ екеуміз сыбырласып, есіктің саңылауынан кезекпен иіскелеп тұрғанымызда, ауызғы үйдің есігінен Санатпай, онан соң Ақтай болып екі бірдей "әзірейілдің" кіріп-ақ келгені ғой! Сыртқа қашуға жол жоқ. Енді қайда қашарсың. Ағалы–інілі екеуміз бір-бірімізді қаға–соға кимелеп, үйге бір-ақ кірдік. Көздеріміз ит көрген лақтай едірейіп, қонақтардың үстінен секіріп өте жаздадық. Қорқынышта иман тұра ма, ұялуды ұмытып қалыппыз.

– Не болды сендерге! – деді әкеміз ызбарлы танданыспен қарап. Жайымызды шешеміз ұқтырды.

– Ар жағынан бөрі келе жатса қайтпек, – деп күлді. Кіре сәлем берді қос мықты:

– Ассалаумағалекум...ым

– Ә...ысламағалекум!

– Келіңдер, келіңдер! – деді Минаж. Оларға да түрегеліп қол ұсынды.

Елулерге келіп қалған ауыр қозғалатын адам екен. Бурыл тартқан тықырлау, жуан қасқа басы келісіп-ақ тұр. Кіргендердің ахуалын қайталап сұрай түсті.

Сәл шытынып қалған әкем үн қатқан жоқ. Биғаділ екеуміз жуан-жуан төрт шақпақ қантқа ие болған соң "бадырақтардан" алысырақ бұрышқа – ағаш керуеттің аяқ жақ далдасына барып отырып алдық. Бірақ, көзіміз соларда болды. Мен бұрын байқамаппын, Санатпай кеңірдегі ұзын мойнынан бір бөлек біткендей, айырым-сорайып тұрады екен де, езуі ұзын жагын көлденең кесіп өтіп кұлағына таман барып тоқтаған екен. Аузы мұндай үлкен болар ма, бауырсақ бес-алтыдан топталып бір-ақ атылып кіріп жатыр.

Басытқылық ет туралып дайын болғанда, әкем төсектің астынан пешетті бөтелке алып, арақ құйды. Бір шынысын өз алдына қоюынан қаупім асқындап, тітіреп кеттім мен. "Бұрын арақ ішіп көрмеген әкеміз мас болып қалып, "қос мықтыға" төтеп бере алмаса қайттік. Анау Санатпайдың тарғыл беті қазірдің өзінде-ақ талаурап қиық көзі қып-қызыл шоқтай болып отырмай ма. Биғаділ де сыбырлап, қорқынышын айта берді. Мен төсек астына қарай түстім, соның астынан басқа пана табылмайтын сияқты.

Қонақтар арақты үш реттен көтерісті. Дабырласып сөйлесіп отыр. Оған құлақ салудан ойлаған қамымыз басым еді. Минаж бізге бағдарлай қарап қойып сөйлегенде ғана назарым ауды.

– Сіздер балаларды қатты қорқытады екенсіз, – деді ол, – байқасам өте әдепті балалар көрінеді. Ал, жаңа сіз екеуіңіз келіп кіргенде бұлар бізді басып өте жаздады.

– Балаларға ғана емес, – деп оған жауапты әкем қайырды, –бұл маңда үлкен-кішіден бұл екеуінен қорықпайтын адам жоқ, бекер обалдары кәне, қазірше мені ғана қорқытпай жүр.

– Біз буржуйлардың бәрін де қорқыта аламыз! – деді Санатпай. Ақтай бұл сөзді құптаған сықылданып басын бір изеп қалып, шашын сылай түсті де, суық көзінің астымен әкеме бір қарады. Әкем тігіле қарап сөйледі Санатпайға:

– Осы қорқытып жүргендеріңнің барлығы буржуй ма!

– Біз буржуйдың тамырын әлі қырқып болғамыз жоқ, – деп Ақтай бір ырғалып қалды. Санатпай күле қостады інісін.

– Мәселен, өзіңіз де құтыла алмассыз! – Әкемнің көзіндегі қалы қып-қызыл болып, бадырайып шыға келгендей білінді маған. Ақтай оған жалт қарап атып тұрды да шыға жөнелмекші болды. Әкем лып етіп тұрып барып, оның алдын тоса қалды, баяу сөйледі бірақ:

– Сен отыр!.. Мен сендерге бүгін тиіспеймін. Сыйлы қонақ бар, бұл сендердің бүгінгі бақыттарың, сөздеріңе жай ғана жауабын қайтарамын! – деп жауырынынан бүре дедектетіп әкелді де, құйрығын тік еткізіп орнына басып отырғыза салды. Өзі де орнына келіп отырды сонан соң. Сылқ-сылқ күліп отырған Минаж түсін кенет салып, қатқылдау үнмен сөзін шорт-шорт қайырды:

– Қорқытумен еш нәрсе бітпейді, жолдастар! – балалар қорқар, бірақ жойылып кетпес, олар ертең өздеріңді бас салады. Бәрін буржуйға шығарсаңдар, дүниедегі пролетарлар осы екеуің ғана ма! Шипуқа сөзіңді қойыңдар!.. Ал, Жәке ашуыңды маған бер!

– Мен өзім де сіз үшін кешіріп отырмын, – деп күлімсіреді әке. – Сіз болмағанда менің мінезімді бұлар біледі. – Ақтайды қалай бүргеніне қарап біздің қорқынышымыз тарқай бастады. Әкем жайымен арағын құя отырып, кеңінен тыныстап алып қайта сабақтады сөзін.

– Бұл екеуі менің жынымның бүгін түспейтінін біліп құтырып отыр ғой, оқа жоқ! Ал, бұлар жай ғана сөзбен маған "әзіл" айтты жаңа. Мейлі шындағаны болып, буржуй десін де, мені айдата берсін! Бірақ, мен де әзілдеріне-әзіл айтып қояйын: осы бірнеше ауылдан екеуің ұрлаған қозы-лақтарды, кемпірлердің жаңа шылауышы мен кебіс-мәсісін, шалдардың кісесі мен саптама етігін, келіншектердің сендер ұрлаған салысы мен жаңа штанын, – дей бергенде Санатпай қашып шыға жөнелмекші болып еді, әкем оны құлағынан жетектеп әкеліп отырғызды.

– Дәретке барып келейін, Жәкетай, дәретке! – деп кеңкілдеп күле келіп отырды Санатпай.

– Жоқ, әзілдеріңе шыдап мен дәретке жөнелмеген соң, сендер де шыдап отыруға борыштысындар! – әкем де орнына келіп отырды да, ішек–сілесі қатқанша күліп отырған конақтарға арақ көтертті. "Бадырақтарға" қысап ішкізіп, өзі де көтеріп салып тағы сабақтады сөзін. – Жә, сендердің ұрлықтарыңның қай түріне келіп едік?.. Ие, ие әйелдер штанына келгенбіз... Ұрлап апарып құмарға салған өз шешелеріңнің білезік-жүзіктерін, ауырып өлгелі жатқан Құрақбай марқұмның сендер ұрлап апарып сойып жеген жалғыз ешкісін... Қойшы, тіпті қайсысын тізе бересің, өздерің мойындаған барлық ұрлықтарыңды төлеткізіп әпермей, сендердің арестовайттарыңа мен бармаймын! Оның ішінде менің мына қатынымның сыңар кебісі де бар. Менен қорқып бір сыңарын тауып беріп, біреуін көмген жерлеріңнен таба алмай жалынып едіндер ғой! Енді төлетіп аламын, енді төлетіп алмасам буржай болам ба?.. Сендердің мықтылықтарың сол: өздерің басынатын адамдардан ұрлайтынсындар да, өздерің қорқатын байлардың итіне де тисе алмайтынсыңдар. Сендердің қай қылықтарың коммунистік, қай қылықтарың ақ жүректік, қай қылықтарың кедейлер жақта болып еді!.. Енді келіп сол өздерің бұрыннан басынып–тонап келген сорлыларды буржай деп қорқытасындар!.. Қазір екеуің осы "сүйкімділіктеріңмен" қатын таба алмай, екі баласы, жап-жас байы бар Жанжүкенді айналдырыпсыңдар, түнде барып екеуін де қорқытып, ажыратпақ болып жүріпсіңдер. Бұл өнерлеріңді де көріп алмай, мен буржуй болмаспын! Ал, "әзілім" бітті, енді бара беріндер!

Қонақтар дуылдап күліп кетті де, "екі бадырақ" тұра жөнелді.

– Коммуниске мұндай жала жабу – контырлардың кәсібі, буржуй!–дей шықты Ақтай.

– Ей тоқташы, ей! – деп әкем орнынан тұра бергенде олар жеделдете зытты да, әкем қайта отырды. Кейінгі сөзі де сол екі "бадырақтың" үстінде болып, үй іші дуылдаған күлкіге толды. Дастарқан жиылған соң Минаж әкемнің жиған-тергенін көру үшін шошалаға шыққанда, біз де ере шықтық.

Мылтық пен у әкелген соң әкем анды көп алып еді. Әсіресе, қасқырдан өмірлік кегін бір-ақ қайтарғандай болып еді. Пиала үгіндісін қосқан умен кей күндері жеті-сегізін серейтіп, күндіз түйемен тасытқан. Тошалаға кіргенде Минаж бар алғысын бір-ақ жаудырды:

– О, пәле, Жаппар, молодцы!.. Сені дәл-ақ тапқан екенбіз... Өзің жай қыран емес, аң терісін баптаудың шебері де екенсің ғой!.. Сен енді бір колхоздың личный аңшысы боласың, жүйрік ат, жақсы мылтық қана болады қолында!..

Минаж асығып сол күні басқа жаққа жүріп кетті. Биғаділ екеуміз енді кәрі ұлықтардан қорықпайтындай масайрап қалдық. Қорқытқаны сол Минаж кетерінде біздің басымыздан сипап, екеумізге қызыл бояулы қарындаштан екеуін беріп кетті ғой. Мұнымен екеуміз ертеңінде-ақ әр үйдің есік–терезесін шимайлайтын болдық. Мен бірыңғай ретпен "Ленин", "Сталин", "Жаппар", "Құрман". "Балпан", "Балтекей" деп бар үйдің есігіне жазып шықтым. Өз үйіміздің есігіне бұл аттарға қосып, оныншы бабамыз "Қожанға" дейінгі тізімді бір-ақ тізіп, қызыл сызықпен "өрнектеп" қойдым. Мұны егер сауаты бар адам көрсе, күлер еді. Бақытыма жарай бұл қыстауда мұныма күлетін адам болмады. "Мылқаудың" мектеп көрмей-ақ "молда" болғанын айтысты.

"Тергеушім", мен – жуанның шөбересі, өзіңіздей адал коммунистерді масқаралауға осындай шебер контыр буржуйдың баласы бола тұра, сол контыр ата-бабаларымызды пролетариаттың көсемдері қатарына жазатын, барып тұрған шебер көзбояушы қылмыстымын.

 

VI

 

Бұл қыстауда менің "кітап сөздерім" жазылмаған бір ғана есік қалып еді. Ол – "бадырақтардың" есігі болатын. Олардың есік-терезесі жаңа да теп-тегіс. Оған қызыл бояулы қарындаштың айқын түсетіндігіне көзім жетіп, қаншалық қызықсам да, амал қанша, қос аюдың апаны маңайына бастырар емес. Сонда да әкем оларды бір бүрістіргенінен бері маған біраз жүрек біткендіктен, алыстан торып, байқап жүрдім. Бір күні Биғаділ екеуміз екі қарындашты шарықтың қонышына тығып алдық та, алыстан орағытып, олардың үйінің ар жағына – қыстаудың шетіне шыға қар кештік. Мұнымыз өтірік ойын еді. Екі пәле кетіп, "апанда" момын кемпір ғана болса игі еді деп, төрт көзіміз сол есікте болды.

Таяқ ұстаған екі жаяу белден асып келіп, бір жықпылға отыра қалды да, әудем жерден бізді шақырды. Жүгіріп бардық. Екеуі де тері шақай тартқан, ыңғай тері болса да жеңіл киінген, алпамсадай-алпамсадай жас жігіт екен. Алыстан шаршап келгендей, аяқтарын созып тастап, қозғалмай отыр.

– Кімнің баласысыңдар? – деп сұрады біреуі ақырын ғана. Биғаділ жауап қайырып еді, екі жолаушы күбірлесіп, бізге тәптіштеп қарай түсті.

– Әлгі Ақтай–Санатпай дейтін коммунистер де осы ауылда ма?

– Осы ауылда, – деді Биғаділ тақылдап, – міне.. Мына ең бергі үйде!

– Жанжүкен тәтең осында келді ме, көрдіңдер ме?

– Көргенмін, бірақ келген жоқ.

Жөн сұрап отырған жігіт қойнынан екі құрт алып екеумізге ұстатты.

– Жәкеңнің дәл өзіне тартқан балалар екенсіндер!.. Қалаға бара жатырмыз, қайтқанда кәмпит әкеліп береміз!.. Сен Жанжүкенді қашан көрдің?

– Былтыр Байжұрқа атамның үйіне келген ғой, сонда көрдім. Кейін көргем жоқ.

– Сен өзің батыр жігіт көрінесің, жасырма!

– Ой, көрсем мен оны жасырам ба!.. Сен көрдің бе, ей, Қырау? – деп Биғаділ "батырлық" көрсете алмай қалғанынан қысылып менен сұрады. Мен басымды бір шайқап, төмен қарадым да шарығыммен қарды тарпи бердім. Бізден еш нәрсе өнбейтінін байқаған болса керек, екі жолаушы орындарынан тұрды да, бір жырашыққа түсіп, қыстаудың теріскей жағына тартты. Мен ойлай қалдым: "әнеукүні Минаж келгенде әкем осы Жанжүкен жөнінде Санатпайға бірдемені қатты айтқанын естіп едім ғой! Қандай сөз еді сол?!"

– Ақтай! Ақтай!.. – деп Биғаділ мені иығымнан басып қарға отырғыза қойды. Баспалап қарасам Ақтай аттанып қыстаудың теріскейіне қарай беттеп барады екен. Ақтай ұзаңқырағанда екеуміз ептеп басып, оның есігінің алдына таядық. Кешеден бері Санатпай үйінде жоқ деп естігенбіз. Биғаділ менен бұрын жетіп, есікке тұра қалды да, айқыш-ұйқыш сыза берді. Есіктің таза уақытында менің "кітап" жазуыма жол бермегеніне ыза болып, терезеге бардым мен, апыл-ғұпыл төрт адамның атын ғана жаза алдым. Жүрегім дүрсілдеп кетіп, жалт бұрылып едім. Оң жағымдағы тошаланың есігінен біреу сығалап тұр екен. Қамыс есік сым темірмен айқыш-ұйқыш шандылыпты да оның үстіне мықты кұлып салыныпты. Ішінен көрінген адам Санатпай ма дегендей қорқынышпен бір ыршып қалып, қашпай қайта қарадым: Көзіме жылы, әдемі адам тәрізді бір шалынды да лезде ғайып болды. "Жанжүкен, сол Жанжүкен!.. Неге қамалған мұнда?" Қамыс есікке бара сығаласам, үй іші қараңғы ештеңе көрінер емес. Байыздап қарап тұра алмадым. Жотадан Ақтайдың дауысы естіле қалды да, Биғаділ мені жетектеп қашты. Өз үйіміздің алдына жетіп алып тыңдадық.

Ақтай біреулерді ақырып айдап келеді. Жаңағы екі жолаушы екен. Олар қылмысты адамша үн қатпай, бастарын төмен салып келеді. Аспан тұп-тұнық еді. Күн батыс жақ жотаның "үстіне қонған" күн жарқырап, шаңқиып тұр. Ызғарлы қармен шағылысып, бет қаратар емес. Қылмыстыларын Ақтай сол шағылысқан күн нұрының астына айдап түсті де, бізге аз уақыт көрінбей кетті. Бірақ, шақылдаған зейіл үні, тері киімге тиген

– Қатыныңды бізге бақтырып қойып па едің!.. Жоғалтқаның өтірік, ауыл торып жүрген ұрысындар!.. Әкеңнің, бүгін суық тошалаға қамап қояйын да, ертең милиса шақыртамын! – деп қамшы ойнатып келеді. Біз үдірейіп тұра бердік. Ақтай екі қылмыстыны үйінің алдына айдап
әкелді. Ол екеуі дабырлап-кәукілектеп жалына бастады енді:

– Мұнан соң ауылдарыңның маңына баспайық, ағатай, қоя бер бізді! Жанжүкенді іздеп тауып алайық!.. Балалары шырылдап жылап қалды!..

– Жоқ, мен мұныңа алданатын әңгүдік емеспін!.. Қатыныңды бізден көрдің ғой, ал тінт! Сонан соң тошалаға қамап байлатып тастаймын, ертең айдаласындар!

Жоқ іздеушілер жалына түсті. "Балалары шырылдап жылап қалды!" дегеніне менің де жылағым келді. Үйге жүгіріп кірдік. Әкем мен Бигелді аңға кеткен екен. Шешеме Биғаділ көргенін саудырлатуымен болды да, көргенімді сөйлеуге маған кезек тимеді. Далаға шешем де шығып тыңдады, енді қарасақ екі қылмысты тез–тез басып келген жағына қарай зытып барады екен. "Балаларына тез жетсе екен!" деген тілеумен қарадым арттарынан. "Жанжүкен тәтем неге кетем деп айқайламайды енді?!"

Әкем келетін бел жаққа бір қарадым да:

– Апа әкем қашан келеді? – деп алдына тұра қалдым шешемнің.

– Кеш болды ғой, келіп қалар, – деп ол бетіме енді үңіле қарады, – әкенді неге іздедің?

– Менің көзімнен жас ыршып кетті.

– Балалары жылап қалыпты!.. Жанжүкен тәтемді Ақтайлар қамап қойған ғой деймін!

– Қайда?! – Көрдің бе?!

– Көрдім ғой деймін... Тошаласында... Жанжүкен тәтем әдемі еді ғой… Сол!

– Қайтып көрдің?

– Жазып едім... Өзі көрінді!

– Анық көрдің бе?!

– Есіктің тесігінен бір көрдім, барып сығалап едім, көрінбеді!

– Мынау не дейді! – деп шешем Биғаділге қарады.

– Мен көргем жоқ! – деп Биғаділ сақ ете түсті.

– Ол көрген жоқ, есікте болатын. Мен қамыс есіктің тесігінен көрдім.

– Тошаланың есігінен бе?

– Ие, ие соның тесігінен!

Шешем аң-таң болған бейнеде біраз ойланды да:

– Болады, әкең келсін, айтайық!.. Сұмдық екен мынасы!..
Енді ол жаққа бармаңдар! Әкең не дер екен, ақылдасайық!

Әкем ымырт жабылғанда келді, екі қасқыр, бір түлкі әкеліп ауыз үйге қойды. Үйге кіріп ауыр киімін тастаған соң, шешеме баяндаған порымда сөйледім. Айналдырып сұраған сайын "тесігінен", "тесігінен" дей беріппін. Әкем ақырында солқылдай күлді де бетімнен сүйді.

– Бұл ішіне сыймайтын бір істі көрмесе, мұншалық қиналып сөйлемейді. Рас-ақ болар! – деді.

Әке-шешемнің шай ішіп отырғандағы сөзіне қарағанда, Жанжүкеннің Санатпайға қашып келетін жөні жоқ екен, ол өзінің күйеуіне ырзалақпен барған. Оның үстіне қазір екі балалы болыпты.. "Бірақ, өзі аңқау да, қорқақ". Сол жағдайынан болмаса, "өте салмақты, көрсеқызарлықты да, тіпті сөзді де білмейтін бала" екен. "Зорламаса, дәл Санатпай-ақтайға қор болуға қызықпайды. Бұлардың адамгершілігін ол толық білетін" деп әкем кесіп айтты.

– Мен барып келейін бе? – деп сұранды Бигелді. Әкем басын шайқады:

– Содырлар бір сылтау тауып, сені ұрып тастар!

– Құдай біледі, сол екеуінен таяқ жемеймін!.. – деп Бигелді өкірештей түсті. Өзі де қазір ұп-ұзын, әкемнен де иықты еді. Оған шешек өте қалың шығып, божбиған шұбар болған.

– Жоқ, сен төбелескенді қой, біреумен боқтасып та көрген жоқсың, олар сойқанның бәріне де жетіп, сені байқатпай қаға салады да, біреуі Жанжүкенді ала жөнеледі!.. Сен онан да Байжұрқа атаңа барып айт. Жанжүкен өз ырзалығымен келсе, кіші әкесі ғой, Байжұрқаның үй–іші біледі. Олар білмеген болса, мен Жанжүкенді қазір алып шығамын да, анықтап сұрап, құтқара саламын.

Бигелді ұзын сирағымен екі-ақ аттап шықты да, Байжұрқа атама еңкендеп жетіп келді. Естісімен ашуға мініп гүрілдеп ала жөнелді, әкем оған басу айтты!

– Қазір әйелдер еркіндігі бар ғой, итке кетсе де өз еркімен шешіледі. Жанжүкен Санатпайға ықтияр болса, біздің қолымыздан не келмек, өзіміз тентек болып қалармыз. Келгені рас болса, мен қазір оны шығарып әкеп сұрайын, сіз көрінбей тұрыңыз, сізден де қорқып, ол өзінің шын жауабын айта алмай қалады!

Осы сөзге келісті де, әкем жеңіл киіне салып шығып кетті. Менің жүрегім дүрсілдеп ала жөнелді. – "Өтірік болып қалса пәлені мен турдырған боламын ғой!" Байжұрқа мен Бигелді сыртынан қарап тұруға кетті, мен де ұмтылып едім, шешем жібермей баса отырғызды. Биғазы да шыққанда мен тіпті тықыршыдым. Болмаған соң шешем қолымнан жетектеп есік алдына алып шықты.

Ұят пен қорқынышым қатар алқындап, бар ниеттіммен "рас болса екен!" деп тілеп тұр едім, бадырақтардың терезесі алдында сөйлеген әкемнің үнін естігенде Жанжүкенді көргенімнің растығына біраз сенім пайда болды.

– Санатпай, есігінді аш! – деді. – Кигізге қанша орап таңса да көрініп тұр!.. Ей, Ақтай, далдалама терезені!.. Ей, шошқалар, қорқытпа оны! "Ырзалығыммен қашып келдім демесе қайтпек едің, түбінде ажалың менен болады!" дедің ғой, ә! Құтырған, әкеңді көзіңе көрсетіп, есігіңді жұлып аламын, өзің аш"!

– Ал, Жәке, айып Жанжүкен екеумізден, – деп Санатпай да саңғырлап шыға келгендей болды. Әкем қатты ақырып қалды оған:

– Бар, анау жерде тұр!.. Ей, Ақтай қорқытып болдың ба, шық бері! – деп бір тына қалды да, үні жұмсара шықты. – Жанжүкен, шырағым, өте қорқақ едің, есіңді жиып ал, мен сенің тілегіңнің бәрін орындаймын! Қазірше нәрселеріңді қалдырмай алып шық!

Аузым мен тамағым кеберсіл жұтына алмай тітіреп тұрған менің үрейім енді ғана орнына түскендей болды. Біздің үй жаққа жылап келе жатқан Жанжүкенді жолдан тосқан екі әйел демеп, қолтықтай аяңдады.

– Тесіктен көргенім рас болды ғой, апа! – деп қалдым мен қуанғанымнан. Шешем аузымды баса қойды:

– Сен ешкімге көрдім деуші болма!..

Қыстаудың барлық адамы сыртқа шығып қарап тұр екен. Жапырлап біздің үй жаққа жүгіріп еді, Жанжүкеннің арт жағында келе жатқан әкем:

– Кейін көресіңдер! – деп қайтарды.

– Жаңжүкен – Құйқаның қызы. Жіңішкелеу сұңғақ бойлы, ақсұр жүзді, сүйріктей сұлу, қыр мұрынды, қаракөз Жаңжүкен келіскен бар бітімімен, жібектей мінезімен біздің
ауылдағылардың бәрінен сүйкімді еді, бір адамның бетіне карамай басын төмен салып, үзілердей әрең сөйлейтін ұяң келіншек. Шешемнің айтуына қарағанда, бұл сұлулық оған "осы күйеуіне келіншек болып түскеннен кейін біткен" екен. Қыз күнінде борша-борша көйлекпен күйсіз тұрмыс бар мүсінін жасырып, оны қор етіп келген көрінеді. Әке-шешесі өлген соң тым жүдеп, барлық кейпінен жасқаншақтық көрініп тұратын болыпты.