Эпоха падзей і разчараванняў

Тэрыторыя і насельніцтва. Прыродныя рэсурсы. Уплыў геаграфічнага і дэмаграфічнага фактараў на сацыяльнае і эканамічнае развіццё. Адміністрацыйны падзел. Сацыяльная і нацыянальна-рэлігійная структура насельніцтва. Яе асаблівасці. Дваранства. Сялянства. Купецтва. Гарадское насельніцтва.

Сацыяльна-эканамічнае развіццё на зыходзе прыгонніцтва. Разлажэнне феадальна-прыгонніцкага ладу і фарміраванне капіталістычных адносін. Развіццё таварнай вытворчасці ў сельскай гаспадарцы. Пачатак яе спецыялізацыі. Новыя з’явы ў агратэхніцы. Дваранская зямельная ўласнасць, яе асаблівасці на беларускіх землях. Прамысловая дзейнасць сялян, узровень іх дыферэнцыяцыі.

Крызіс паншчыннай гаспадаркі. Спробы яе рацыяналізацыі. Узмацненне феадальнай эксплуатацыі сялянства. Хваляванні сялян дзяржаўных і прыватнаўласніцкіх маёнткаў, іх антыпрыгонніцкая накіраванасць.

Структура і формы арганізацыі прамысловай вытворчасці. Вотчынныя і купецкія мануфактуры. Пачатак прамысловага перавароту. Рост ужывання наёмнай працы. Будаўніцтва дарог і каналаў.

Гандаль. Кірмашы. Узрастанне ролі гарадоў і мястэчкаў, склад і становішча іх насельніцтва.

Вайна 1812 г. і Беларусь. Расійска – французскія адносіны і палітычная сітуацыя ў заходніх губернях напярэдадні вайны. Перадача Расіі Беластоцкай акругі. Праект адраджэння Вялікага княства Літоўскага.

Ваенныя дзеянні на тэрыторіі Беларусі летам 1812 г. Палітыка французскіх улад. Дзейнасць Часовай камісіі ўрада Вяікага княства Літоўскага. Адносіны шляхты да Напалеона. Пазіцыі сялянства. Партызанскі рух. Праваслаўная царква і рымска-каталіцкі касцёл ў перыяд акупацыі. Удзел насельніцтва Беларусі ў баявых дзеяннях. Разгром французскіх войскаў на Бярэзіне. Вынікі вайны для Беларусі.

Урадавая палітыка. “Польскае пытанне” і ўрадавая палітыка. Рускае землеўладанне. Эвалюцыя саслоўнай палітыкі. Разбор шляхты. Ваенныя пасялення. Актуалізацыя сялянскага пытання ў другой чвэрці XIX cт. Люстрацыя дзяржаўных маёнткаў. Інвентарная рэформа. Канфесіянальная палітыка. Полацкі царкоўны Сабор і яго вынікі. Канкардат 1847 г. і каталіцтва на Беларусі. Змяненні ў становішчы яўрэяў. Палітыка ў галіне асветы. Заканадаўства. Ідэі і рэаліі. Камітэт па справах заходніх губерняў і яго дзйнасць. Русіфікацыя і яе сутнасць.

Светапогляд рамантызму і грамадска-палітычнае жыццё. “Вясна народаў” і ажыўленне грамадска-палітычнага руху. Характар і сацыяльна-саслоўны склад яго ўдзельнікаў. Грамадска-палітычнае жыццё і яго накірункі. Фізіякраты. Масонства. Тайныя таварыствы вучнёўскай моладзі і іх дзейнасць. Дзекабрысты. Беларусь у планах дзекабрыстаў. Бабруйскі план паўстання. “Таварыства ваенных сяброў”. Выступленне дзекабрыстаў у Літоўскім корпусе і ў Бабруйскай крэпасці. Разгром тайных таварыстваў.

Шляхецкае паўстанне 1830-1831 гг. Яго мэты і праграма дзеянняў. Віленскі цэнтральны паўстанцкі камітэт. Развіццё паўстання ў заходніх і паўднёвых раёнах Беларусі. Мабілізацыя сялян і мяшчан. Бітва за Вільню. Падаўленне паўстання. Вынікі падзей 1831 г. Ліцьвінскі патрыятызм сярод мясцовай шляхты.

Уплыў рэвалюцыйных падзей у Заходняй Еўропе на грамадска-палітычны рух у Беларусі. “Экспедыцыя Валовіча”. “Дэмакратычнае таварыства”. Франц Савіч. “Саюз свабодных братоў”. Зараджэнне беларускага нацыянальна-культурнага руху.

“Заходня – русізм” і яго прадстаўнікі: мітрапаліт Літоўскі Іосіф Сямашка, протаіерэй Іаан Грыгаровіч і інш. “Папоўскі патрыятызм” і ўніяцкая семінарыя ў Жыровічах, яе месца ў грамадска-палітычным і нацыянальна - культурным жыцці беларускага грамадства. Плакід Янкоўскі, Міхаіл Баброўскі і інш.

Культура. Ад Асветніцтва да Рамантызму. Новае ў культуры: рацыяналізм, дэмакратызацыя і дыферэнцыяцыя. Уплыў польскай і рускай культур. Сацыяльная структура культуры: магнацкая, памесна-дваранская культура сярэдняй і дробнай шляхты. Культура мяшчан і насельніцтва гарадоў і мястэчак. Сялянская культура. Культурныя центры Беларусі.

Асвета. Секулярызацыя адукацыі і навукі. Фарміраванне сістэмы свецкай і духоўнай адукацыі. Віленская навучальная акруга. Віленскі універсітэт. Гімназіі. Павятовыя вучылішчы. Змены ў сістэме адукацыі. Беларуская навучальная акруга. Віцебская настаўніцкая семінарыя. Духоўная адукацыя. Полацкая езуіцкая акадэмія. Галоўная каталіцкая семінарыя Полоцкая, Мінская Літоўская і Магілёўская праваслаўныя семінарыі. Царкоўна-прыходскія і парафіяльныя школы. Ваеннае і прафесійнае навучанне. Полацкі кадэцкі корпус. Гродзенская медыцынская школа. Горы-Горацкі земляробчы інстытут.

Тыпаграфіі: казёныя, прыватныя, царкоўныя.

Навука. Зараджэнне і развіццё археаграфіі, крыніцазнаўства, славяназнаўства, беларусазнаўства, этнаграфіі і археалогіі. З.Даленга-Хадакоўскі, М.Баброўскі, І.Даніловіч, К. і Я.Тышкевічы і інш. Прыродазнаўчыя веды: батаніка, біялогія, фізіялогія, хімія.

Станаўленне новай беларускай мовы і літаратуры. Рамантызм: А.Міцкевіч, Я.Чачот, У.Сыракомля, Я.Баршчэўскі. Пераход да рэалізму. В.Дунін-Марцінкевіч. Ананімная паэзія. Перыядычны друк.

Мастацтва. Тэатр. Музыка. А.Абрамовіч, М.Агінскі, Д.Стэфановіч, Ф.Міладоўскі, С.Манюшка.

Архітэктура і горадабудаўніцтва. Палацава-сядзібнае будаўніцтва. Класіцызм. Нэаготыка. Жывапіс: Я.Дамель, І.Аляшкевіч, В.Ваньковіч, І.Хруцкі., В.Дмахоўскі. Віленская школа жывапісу. Графіка. Скульптура.

Уклад выхадцаў з Беларусі ў развіццё навукі і культуры іншых народаў. Выспяванне беларускай нацыянальнай ідэі.