Єдетте к‰шті жер сілкінісі алдында, яѓни біраз уаќыттар б±рын форшоктардыњ (алѓы дүмпулердіњ) саны Өсіп, олар болашаќ жер сілкінуі ауданына шоѓырларына бастайтыны байќалса, кей кезде олар тек ќана жер сілкінісі алдында ѓана пайда болады.
Тектономагниттік ескерту белгісі тобы болашаќ сілкініс ошаѓыныњ аумаѓында магнит Өрісініњ Өзгеруіне байланысты болады. Б±л белгі (жаршы) техникалыќ ќозѓалыстар салдарынан физикадан белгілі пьезомагниттік эффектініњ пайда болуынан туындайды.
Электрлік ескерту белгісі тобы тау жыныстарыныњ электр Өткізгіштік ќаблетініњ Өзгеруінен туындайды.
Электромагниттік ескерту белгісі тобына атмосферадаѓы жарќырау, атмосфералыќ электр потенциалыныњ ауытќуы, тау жыныстарыныњ электрмагниттік сєуле шыѓаруы жєне т.б. ќ±былыстар жатады. М±ндай ќ±былыстар жер сілкінісі алдында тек ќана болашаќ сілкініс ошаѓыныњ аумаѓында емес, сонымен ќатар, атмосфераныњ жоѓарѓы ќабаттарында кесдесетіні мєлім болып отыр.
Гидродинамикалыќ ескерту белгісі тобына жер асты суыныњ дењгейі мен температурасыныњ жєне су ќабаты ќысымыныњ сілкініс алдындаѓы Өзгерістері жатады. Ќ±дыќтар мен ±ңѓымалардаѓы су дењгейініњ Өзгеруін кейінгі кезде жер беті дењгейініњ Өзгеруімен де ±штастыруѓа болатыны дєлелденіп отыр.
Геохимиялыќ ескерту белгісі тобына судыњ химиялыќ ќ±рамыныњ жєне су ќ±рамындаѓы инертті газдардыњ (радон, аргон, гелий) мӨлшерлерініњ сілкініс алдында Өзгеруі жатады.
Метеорологиялыќ ескерту белгісі тобына сілкініс алдында ауа райыныњ ауытќуы жєне сирек кездесетін метеорологиялыќ ќ±былыстар жатады.
Биологиялыќ ескерту белгісі жан-жануарлардыњ сілкініс алдында мазасыздануына байланысты.
Соњѓы 30-40 жылда єлемніњ сейсмо белсенді аймаќтарында баќылауды ќатты Өрістеу нєтижесінде ќатты жер сілкінісін 100 астам ескерту белгісі аныќталды. Өкінішке орай, олардыњ арасында т±раќты ескерту белгісі єзірше байќалѓан жоќ. Аныќталѓан ескерту белгілері Өте т±раќсыз жєне ортаќ белгілері жоќ. Єрбір наќты к‰шті жер сілкінісі Өзгеше, тек Өзіне тєн ортаќ бір ескерту белгісі арќылы ѓана (кӨп жаѓдайда оныњ Өзі болмайды) Өте кӨп жаѓдайда Өте єлсіз байќалады. М±ныњ барлыѓы жер ќойнауы туралы ќажетті аќпаратты алуды біздің єлі ‰йренбегенімізді кӨрсетеді. Ойдағыдай болжам берілседе жойқын апатты сілкініден халықты құтқарады деп ойлауға болмайды.
Сейсмикалыќ болжам туралы айта отыра, ќауіпті аймаќты аныќтау, сейсмотӨзімді ѓимараттарды тиімді жобалаумен салу мєселесін еске алуымыз керек. Сейсмикалыќ ќауіп мєселесі бар барлыќ елде жер сілкінісінен ќорѓаудыњ дєст‰рлі шаралары немесе жер сілкінісініњ залалын азайту мыналарды ќамтиды:
1 Сейсмикалыќ аудандастыру сапасын жаќсарту
2 СейсмотӨзімді ѓимараттарды жобалау жєне салу
3 Халыќтыњ сейсмикалыќ білімін жаќсарту
“Азаматтыќ ќорѓаныс туралы” ЌР зањыныњ 2-ші тарауы осы дєрістіњ таќырыбына сєйкес келеді. 6-бапта жер сілкіністерінен ќорѓау шаралары аныќталѓан. Алдын ала мынандай шаралар кешені ж‰ргізіледі:
- сейсмологиялыќ байќаулар мен жер сілкіністерін болжаудыњ республикалыќ ж‰йесін дамыту;
- республика аумаѓыныњ сейсмологиялыќ ќауіптілігін ѓылыми т±рѓыдан болжау, баќылау жєне оны сейсмологиялыќ ыќшам аудандарѓа бӨлу;
- қ±рлыс нормаларымен ережелерін сейсмологиялыќ қауіпті ескере отырып жасау;
- сейсмикалық орныќты ‰йлер мен ѓимараттардыњ тиімді
конструкцияларын жєне шаруашылыќ жургізу объектілерін сенімді ж±мыс істеуініњ есептерін ѓылыми т±рѓыдан негіздеу жєне оларды жобалау;
- сейсмикалыќ орныќты ‰йлер мен ѓимараттар ќ±рлысыныњ сапасын баќылауды ж‰зеге асыру;
- б±рын салынѓан ‰йлер мен ѓимараттардыњ сейсмикалыќ жаѓынан орныќты болуын жєне сенімді ж±мыс істеуін ќамтамасыз ету;
- аумаќтарѓа ќ±рлыс салуы ыќтимал сейсмикалыќ єсерлерді ескере отырып реттеу;
- жер сілкінісініњ зардаптарын жою кезінде мынадай шаралар ж‰ргізіледі:
- жер сілкінісі туралы аќпарат алу, шешім ќабылдау жєне оны республика аймаќтарына жеткізу;
- іздеу, ќ±тќару жєне басќа да ш±ѓыл ж±мыстарды басќаруды ±йымдастыру, сондай-аќ оларды материалдыќ-техникалыќ жаѓынан ќамтамасыз ету;
- азаматтыќ ќорѓаныс к‰штері мен ќ±ралдарыныњ іс-ќимылына жєне жер сілкінісініњ зардаптарын жою жоспарына сєйкес басќа да шараларѓа басшылыќ жасау.
Орталыќ жергілікті Өкілді жєне атќарушы органдардыњ барлыќ меншік нысанындаѓы ±йымдардыњ басшылары болуы ыќтимал жер сілкіністерінен халыќты ќорѓау жєне олардыњ экономикалыќ залалын азайту маќсатында алдын ала:
- халыќ пен ќоршаѓан ортаѓа аса ќауіп тӨндіретін, шаруашылыќ жургізу объектілері орналасќан ведомствалыќ баѓыныстаѓы аумаќтарда, сондай-аќ интенсивті т‰рде м±най, газ Өндірілетін аудандарда жєне жер асты ж±мыстарында сейсмикалыќ аудандастуры жүргізумен сейсмикалық кауіпке баѓа беруді ±йымдастыруѓа;
- үйлер мен ѓимараттарды ењ алдымен т±рѓын ‰йлерді, мектептерді, мектеп жасына дейінгі балалар мекемелерін, ауруханаларды адамдар жаппай болатын басќа ‰йлерді, ѓимараттарды жєне тіршілікті ќамтамасыз ету объектілерінде (жылу, су, газ, энергиямен жабдыќтау жєне байланыс, канализация) химиялыќ жєне жарылыс ќауіпі бар Өндірістерді сейсмикаѓа ќарсы к‰шейту жӨніндегі ж±мыстарды ж‰різуге;
- сейсмикалық жағынан осал үйлер мен ѓимараттарды күрделі жөндеуден өткізген кезде олардың құрылыс конструкцияларын міндетті түрде сейсмикаға қарсы күшейтуді көздеуге;
- үйлер мен ғимараттардың сейсмикалыќ орныќтылыѓын ќамтамасыз ету жӨнінде арнаулы шаралар ќолданбайынша оларды салуѓа, сондай-аќ тектоникалыќ жарыќшаќтар топыраѓы жайсыз аймаќтарда жєне кӨшкін болу ќауіпі бар беткейлерде ќ±рылыс салуѓа жол бермеуге міндетті.
- жер сілкінісініњ зардаптарын жою маќсатында:
- іздеу, ќ±тќару ж±мыстарын ж‰ргізуді жєне зардап шеккендерге алѓашќы медициналыќ кӨмек кӨрсетуді ±йымдастыруѓа;
- жер сілкінісініњ к‰шін, ќираѓан жерлер, шыѓындар мен оныњ зардаптарын жою жӨнінде ќолданылып жатќан шаралар туралы аќпарат жинауѓа жєне оны жоѓары т±рѓан органдар мен халыќќа беруге;
- жер сілкінісініњ зардаптарын жоюды жєне халыќ тіршілігін басќа да шараларын ±йымдастыру.
8 дәріс
