Сал-серілердің тағдырына әсер еткен әлеуметтік мәселелерді талдап жазыңыз

Қазақ әдебиеті мен мәдениетінің алтын қорына өз туындыларын қалдырған әрі ақын, әрі әнші, әрі сазгер – сал-серілер тобы.Елдің еркесі мен өнердің серкесі болған сал мен сері кім еді?Олардың қалдырған туындыларының өзектілігі мен өміршеңдігі неде? Бұл сауалдарға жауап ала отырып, сал-серілер шығармашылығы тікелей өз тағдырларымен байланысты екендігін көреміз.Олдардың мұраларының өміршеңдігі осында жатыр деп ойлаймын.

Сал-серілер – айналасына өнер шамын жағып жүрсе де, өздері өмір сүрген ортада әділетсіздікті ең көп көрген адамдар.Біріншіден, сал-серілердің тағдырына әсер еткен ел ішіндегі күштілердің жасаған қиянаттары деп ойлаймын. Мысалы, күллі қазақ жұртына атағы жайылған Ақан серінің өмірінің трагедиямен өткенін бәріміз білеміз.Ақан серінің өмірінің соңында елден оқшауланып, жеке өмір сүруіне не себеп болды?Бұғансол кездегі ел ішіндегі күштілердің жасаған зұлымдығы кінәлі еді. «Қас қылған жануарым Құлагерге, Жауызға бар тілегім өлең берсін...»деп зарлауының мәнісі осыда жатыр.Мұсаны жаяу атандырған, Біржанға қамшы тигізген, аяқ-қолын шынжырлатқан да сол замандағы әділетсіздіктің көрінісін байқатады. Жаяу Мұсаның: «Жаныма батқандықтан ашынамын, Мен неге жаяумын деп басыламын», – деуі зорлық –зомбылыққа қарсы өршіл үнін көрсетпей ме?

Сал-серілердің тағдырына әсер еткен екінші бір әлеуметтік мәселенің бірі – олардың көбінің қуғын-сүргінге ұшырауы.Бүкіл қазақ даласын шарпыған дүрбелең сал-серілер тағдырына да әсер етеді.Мысалы, атақты арындаған әнші Әсет сол дүрбелеңнің кесірінен Қытай жеріне көшуге мәжбүр болады.Ақын: «Жылап жүріп осы күнде ел сағынып...» деген жолдардан шалғайда жүрген бүкіл қандастары атынан сөйлейді.Атақты Сегіз серінің «Қашқын келбеті» өлеңінің тууы да тікелей, қуғын-сүргінге байланысты.Патшаға қызмет етуден бас тартқан өнер иесі өмірін қашқындықпен өткізеді.Өзінің өлеңінде: «Қазақты патша ағзам сатпақ болды, Исатай, Махамбетті атпақ болды», деп Шомбал биге жауап беруі ел ішіндегі келеңсіз әлеуметтік жағдайға қарсы үн көтеруі еді.

Ойымды қорытындылай келе, сал-серілер тағдырына әсер еткен әлеуметтік мәселелер көп екеніне көзіміз жетеді.«Қолда барда алтынның қадірі жоқ» деп халқымыз айтқандай, дер кезінде сол асылдарымызды бағалай алмағанымызға жаным ауырады.Десе де, асылдарымыз өздерінің қиянатсыздыққа ұшыраған тағдырларына қарсы тұрып, артқы ұрпаққа өлмес мұраларын қалдыра білді.Олардың мұралары ғасырдан-ғасырға жасай береді деп ойлаймын.

ЭССЕ

Жаяу Мұсаның қиянатқа қарсы жазылған «Ақ сиса» ө леңіндегі оптимистік ой-толғамдарға дәлелдер келтіре жазыңыз.

Жаяу Мұса Байжанұлының «Ақ сиса» өлеңін оқи отырып, ақынның қайтпас қайсар мінезіне, өр рухына еріксіз тәнті болдым. Өлеңнің өн бойынан Жаяу Мұсаның Шорман тұқымына деген ыза-кегі, ақындық қуаты, алған бетінен қайтпас табандылығы мен мұндалайды.

Өлеңдегі қайсар да батыл ақын образына қарап, бүгінгі кейбір жастарымыздың бойындағы жасықтық пен мүмкіндігі бола тұра айтар ойын ашық айта алмай, тілін тістеп тұрып қалатын жасқаншақтыққа еріксіз қынжыласыз. Бір Алладан басқа сенері болмаса да, ақын Шормановтардың шоқпарынан шошымай: «Аттыдан жаяу жүріп кек аламын, жігіттер, шамаң келсе маған ұқса» деп барша қазақ жігіттерін қанаушыларға қарсы күреске шақырғаны кез-келген адамның қолынан келе бермес батырлық.

Бүгінгі біздің бейбіт заманымызда да Шормановтар ұшырасып қалатынын бұқаралық ақпараттық құралдардан естіп те, көріп те жүрміз. Бір әттегенайы сол «мықтыларға»: «12 жыл айдадың Тобыл жаққа, ем болмас бастан бағың таяр шақта» деп, Жаяу Мұса айтқандай олардың да басынан бағы тайып, бір күні әділдіктің ақ таңы атарын бетіне айтар азаматтыар бұл күнде жоқтың қасы. Жаяу Мұсаның зорлықшыл, парақор ұлық алдында қолы байлаулы, басы айдаулы жүрсе де еш қымсынбастан әділдік үшін күресуі- нағыз ерлік екенін міне бүгін тарих дәлелдеп отыр. Өкінішке орай біздер ондай ерлікке емес, жағымпаздыққа жиі куә болып жатамыз.

Жағымпаздық - қай қоғамда да жаман қасиет. Дегенмен, бүгінгі таңда парақорлар мен жағымпаздардың айы оңынан туып жататыны жасырын емес. Соларға қарап отырып, жаяу қалса да жағымпаздыққа бармаған ақынның өр мінезін бағаламасқа шараң жоқ. «Жаныма батқандықтан ашынамын, мен неге жаяумын деп басыламын» деп жырлаған ақынды оқи отырып, қазіргі парақор ұлықтардың айыбын бетіне айтар Жаяу Мұсадай жандар болса ғой деген ойға келесің.

Ойымды қорытындылай келе, Жаяу Мұсаның «Ақ сиса» өлеңінде оптимистік ой-толғамдыр автордың азаматтық көзқарасы арқылы шебер берілген дер едім. Ақынның көзқарасын тым кеш бағамдап отырсам да, әділдік үшін арпалысқан ақынның тарихтан өз бағасын алғанына көз жеткіздім. Бүгінгі әр азаматта әділет жолында күресер батылдық пен батырлық болса, мемлекет қаржысын судай шашып, шетел асатын парақорлар да болмас еді деген қорытындыға келдім.

ЭССЕ