Сал- серілердің (әнш-ақындар) көтерген мәселесін, қозғаған тақырыбын талдап жазыңыз

Сал- серілік өнерді халқына өлмес мұра етіп қалдырған әнші-ақындар – тобы қазақ әдебиетіндегі біртуар тұлғалар.Олар ақындық пен әншілікті, сазгерлікті қатар алып жүрген, сегіз қырлы, бір сырлы өнер майталмандары болды.Олардың назарынан ел арасындағы, заман ағымындағы бірде-бір мәселе тыс қалған емес.Мұның мәнісі неде?

Бұл сұраққа жауап алу үшін, алдыменен, сал-серілердің көтерген мәселесі мен қозғаған тақырыптарына талдау жасап көрейік.Әнші-сазгер ақындар ел ішіндегі келеңсіз жағдайларды қаламына тиек етті.Олардың өздері де сол әлеуметтік ортаның әділетсіздігінің құрбаны болған.Сондықтан да, өз өлеңдерінде осы мәселелерді шыншылдықпен жазған деп ойлаймын.

Біріншіден, сал- серілерге көрегендік қасиет тән сияқты.Себебі, айналадағы әлеуметтік теңсіздікті жіті бақылап, түйген ойларын батыл айтып отырғанын көреміз.Әсіресе, Жаяу Мұса, Ақан сері, Біржан, Әсеттің өлеңдерінде анық көрінеді.Жалғыз атынан айрылған Мұсаның жаяу атануы, Ақан серінің айықпас трагедиялық халі, Әсеттің туған жерден жат өлкеге кетуі, Біржанның озбыр болыстың қиянатын көруі көрінісі емес пе?Десе де, әнші-ақындар жырының күрескерлік мәні жойылмады деп ойлаймын.Сегіз серінің: «Қолыма ұстап жүрмін ерлік туын, Көзімнен туған өлке бір-бір ұшып, Сағындым көп Есілдің мөлдір суын» деген өлеңінде өмірлік мақсаттың бағдары айқын көрінеді.Сонымен қатар, туған елден артық ештеңе жоғын да аңғартады. Себебі, сал-серілердің көбі қуғын-сүргінге ұшырап, жат елде жүрген.

Екіншіден, сал-серілер адамның еркін өмір сүруі мен бас бостандығын жырлайды.Сұлулық пен махаббатты дүниенің сән-салтанаты деп көрсетеді. Жақсылық пен жамандықты салыстыра суреттеу де, әнші-ақындардың қозғаған тақырыптарының өзегі болған.Ақан серінің жеті қыздың сипаты мен жігіттің он үш түрлі қасиетін жеке беруі «Адамның біліміне ақыл серік» деген идеясын ашатындай.Сонымен қатар, аңшылық, мергеншілік жайлы да жыр еткен.Менің ойымша, қазақ халқының саятшылық өнерін жыр етіп қана қоймай, мықтап сақтап қалған да – осы ақындар тобы.

Қорыта келгенде, әнші-сазгер ақындардың көтерген мәселелері әр алуан.Олар өз заманының айнасы іспеттес болған.Сондықтан да, өршіл, азаматтық сарындағы жырларын жазып қалдырды.Сал-серілер поэзиясы – бүгінгі күннің еншісіндегі асыл мұрамыз!

ЭССЕ

Әнші-ақындар өлеңдеріндегі серілік табиғатын талдап жазыңыз

Халқымыздың өлең өнері мен ән өнерінде айрықша орны бар тұлғалар – сал-серілер.Оларды қазақ даласының рухани келбеті деп айтар едім.Себебі, өмір жолдары мен шығармаларын парақтай отырсақ, сал-серілер ұлттық өнермен бірге туып, біте қайнасқандай әсер қалдырады.Сал мен серінің айырмасы бар ма? - деген сауал туады.Менің ойымша, екеі де ел еркесі мен өнер серкесі болғандықтан оларға серілік табиғат ортақ деп ойлаймын.Бір ғана айырмашылығы сал мен серінің киген киімінде болды.

Өз заманындағы небір әділетсіздіктерге қарамай, өздерінің туа біткен серілік табиғатын өлгенше сақтап өтулерінің мәнісі неде? Ең алдыменен, сал-серілер ұлттық дәстүрді ұстанып, танымы мен тағылымы бар құндылықтарға бай болуында деп ойлаймын.Рухани құндылығы жоғары адам ешқашан да өзінің табиғи қалпы мен дарынын жоғалтпайды, керісінше шыңдай береді.

Сал-серілер таза, әдемі киініп, кербез, паңдық мінездерімен ерекшеленген.Қымбат матадан киім киіп, тазы ертіп, қыран құс ұстап, жүйрік ат мінген серілік табиғаты ерекше жаратылған жандар екеніне дүйім жұрт куә болған.Сұлулықты сезіну, жыр ету олардың басты қасиеті деп айта аламын.Сонымен қатар, олар ешқашанда жалғандыққа бас ұрмаған, тек шындықты айтқан.Олардың сөйлеу мәдениеті жоғары болған.Қаймағы бұзылмаған ана тілдің тереңін, саф алтындай маржанын өз шығармаларындағы түрлі өрнектермен көрсеткен.

Сал-серілердің серілік табиғатының бір көрінісі – адам жанына өнер арқылы ізгілік нарын себетін зиялылықтары деп айтар едім.Олардың эстетикалық талғамдарын былай қойғанда, халқымыздың тұрмыс-салтын насихаттап, қоғамдық-әлеуметтікістерге араласуы осыған дәлел бола алады.Ақанның: «Жай жату – тек бүгінгі жанның қамы,Қаперсіз шөп жейтұғын малдың қамы», деуі тек өзінің қара басыныңқамын ойламай, қара халыққа деген жанашырлығын көрсетеді.С. Жүнісовтың сал-серілер тобының көш салтанаты сияқты сәнін, өзгеге ұқсамайтын ұлттық ерекшелігін ерекше айтуы олардың серілік қырына берген бағасы деп білемін.

Қорыта келгенде,сал-серілерде өнердің әр алуаны тоғысқан, ұлттық болмыс пен мінез-құлықты танытқан өнер мен мәдениеттің ең биік шыңы деп айтамын. Қаншама ауыртпалыққа қарамастан, өздерінің серілік табиғатына дақ түсірмей өткен осынау тұлғаларға басымды иемін!Олар халқымыздың өнер мен мәдениет биігінің символы дегім келеді.

ЭССЕ