Кілі Ыбырай «Қ алдырған » ө леңіндегі астарлы ойды талдап жазыңыз

Атақты Біржан сал, Орынбай, Ақан сері сынды әнші- ақындар мектебінен үлгі алған Ыбырай –ойы таза, сезімі сыршыл тұлғалардың бірі. Сондықтан болар, артына өлмес мұраларын қалдырып кетті.Ыбырайдың ел есінде сақталған мұрасының бірі «Қалдырған» өлеңінің ғасырлар өтсе де, өзектілігін жоймауының себебі неде?

Менің ойымша, «Қалдырған» өлеңі – терең философиялық ойға құрылған шығарма. «Қалдырған» өлеңіндегі негізгі ой ақынның кәрілікті мойындап, өз өмірі туралы тереңнен толғаған туындысы дегім келеді. Себебі, уақыты өткен, жастық дәурені артта қалған шарасыз кәрілік ақынға беймаза күй кештіреді. «...Қара бура қартайып, Жер басына шөккен күн...»- деген жолдарда мұны ақын айқын көрсетеді.Яғни, адам баласының ғұмыры кәрілікпен аяқталатынын артқыға ескерткендей болады.

«Қалдырған» өлеңіндегі: «Жасымда халқымды сұлу сөзбен бөлеп, кәріңді таң қалдырған ақын едім» деуі Ыбырайдың өз бейнесін сомдап тұрғандай, көз алдымызға сырлы, сұлу сөз иесін әкеледі. Ақынның кәрілік жеткен шағында жастық шағын неліктен еске алады?Менің ойымша, өмірдің тез өтетінін айтып, жас кезде барлық мақсат-мұратқа қолыңды жеткіз деген аталы ойын айтады.Бұл Ыбырайдың «Қалдырған» өлеңінің басты сипаты дер едім.

Ыбырайдың артқыға айтар өсиеті де осы өлеңде айтылады. Ыбырай «Берейін жастар батамды, сендерге тізгін көшкен күн»,-деп, өмірлік жолын болашақ жастарға ұсынып, даналық тілегін айтады. Расымен де, адам өмірге келгеннен кейін Абайша айтқанда, артқыға бір із қалдырарлық іс жасаса одан үлгі алатын ұрпақтың есті болары хақ.

Қорытындылай келе, өлеңдегі астарлы ой алдыңғы буын ағалар мен соңғы түлек інілерді жалғастырып, өмірдің мархаббаты мен мехнатын жасырмай көрсетіп, жасы ұлғайғанда тәубеге келетін өсиет өлең деп түсіндім. Сол себепті тартымдылығымен ел жүрегінен қоныс тепті деп болжаймын. Өмірді босқа сүрмей, бізге артқан үмітті ақтап, тамшыдай болса да, келешек ұрпаққа із қалдырсақ...

ЭССЕ

Мұхит Мералыұлының «Зәуреш», «Айнамкөз», «Дүние-ау» ө леңдеріндегі ғашықтық сезімін жеткізуде қолданған ақынның көркемдік тәсілдерін талдап жазыңыз.

Әнші- ақындардың арасындағы өзіндік қолтаңбасын қалдырған ақынның бірі- Мұхит Мералыұлы.Оның өлеңдерінің ерекшелігі өзіндік суреткерлік қырымен, әсем өрнектерімен ерекшеленеді.Мұхит қолтаңбасын қалдырған тақырыптың бірі – ғашықтық мәселесі. Мұхит Мералыұлы ғашықтық сезімін жеткізуде қандай көркемдік тәсілдерді қолданған? Бұл сұраққа жауап алу үшін, Мұхиттың «Зәуреш», «Айнамкөз», «Дүние-ау» деген өлеңдерінде қолданған тәсілдеріне көз жүгіртіп көрейік.

«Айнамкөз» өлеңінде Құралай деген қазақ қызының сыпайылығы, мінезі, ажарына сүйсініп, ән арнайды. Басынан аяғына дейін тұнып тұрған лирика, ешбір қайғының ұшқыны жоқ, сүйгенін, жақсы көргенін сағынған әуенді құлағымызға әкеледі.

Айнамкөз, сен қайдағы, мен қайдағы,

Біреудің мен де өзіңдей боз тайлағы,- деп өкінішін де тілге тиек етеді.

Ақынның «Дүние-ау» деген өлеңінде көз жүгіртетін болсақ:

«Ат басқа, доға басқа, шылия басқа,

Кез келсе қарамайсың, дүние-ау, - кәрі - жасқа,

деп өмірдің қатыгездігін, әділетсіздігін салыстыру тәсілі арқылы береді. Ақын «Зәуреш» әнінде адам тағдыры мен трагедиясын қандай тәсілдермен жеткізген? Қызының аурудан қайтыс болғанын білген медет бейіт басына келіп:

«Көзің бар жанарындай құралайдың,

Кім көмді бұл орынға көзі қыйып»,- деп қыздың сұлулығын әсіресе әдемі көзін құралайға теңейді.

«Көздің жасы, жүректің қаныменен,

Тоқтатуға болмайды іштің зарын»,-деп екі нәрсені, құбылтып салыстырады және жанастырып жақындату негізінде метафораны өте шеберлікпен қолданып жазған.

Мұхиттың бұл өлеңдерінің өзектілігі неде? Ақын өлеңдерінде балаға, сүйген жарға, өмірге деген махаббатын, сезімнің тұрақтылығын іздеп, көркемдік тәсілдер арқылы өз оқырманына жеткізе білген деп ойлаймын.

Ойымды қорытындылай келе, Мұхит Мералыұлының мұрасына мәңгілік ғұмыр сыйлар жастар елімізде көп болсын деймін.Себебі, ғашықтық тақырыбы мәңгілік тақырыптардың бірі ғой.

ЭССЕ

Мәди Бәпиұлының «Қ арқаралы», «Қ аракесек» ө леңдері арқылы ақын өмірінің көрінісін талдап жазыңыз.

Ұлттық руханият әлемінде дара қолтаңбасын қалдырған азаматтық тұлға – Мәди Бәпиұлы. Ақынның бір ерекше қыры тамыры Қаз дауысты Қазыбек биден тараған тектінің бойында иісі қазаққа тән адами құндылықтармен тоғысып жатқандай. Сол себепті, ақынның «Қарқаралы», «Қаракесек» атты ішкі мұңын көрсететін өлеңдерінің астарында не жатыр? – деген сауалға жауап іздеп көрейін.

«Арман көп, дәрменім жоқ» деп ой түйген Мәди ақынның қысқа ғұмыры, өзі айтқандай, «кекпен» өлшенді. «Тірлікте солар ұранымның да, өлерде айтар иманымның да аты- кек» деп назаланған ақынның шығармашылығынан кесек-кесек ойлардың төркінін тануға болады.

Атыңнан айналайын, Қарқаралы,

Сенен бұлт, менен қайғы тарқамады-,

деп бұқара халықтың өткенін бойлап, болашағына алаңдаған ақын әрекетіндегі әділетсіздіктің көрінісі еді. Өз тектілігін көрсетіп, бойына жұққан жалаға ар-намысымен қасқайып тұрып қайраттана ұмтылған нағыз қазақ азаматы деп бағалар едім.Басқа түскен ауыр тағдырға мойымаған ақынның шығармалары сан жылдар өтсе де, ел есінде сақталып келе жатыр.

Он жылға жуық сергелдеңге түсіп, жаланың ащы дәмін әбден сезген күрескер ақын тағдырына қоғамдық саяси ахуал қатты әсерін тигізді. Баршаға мәлім, ұлт зиялыларын қудалау мен жер аудару мәселелеріне бағытталған тарихтан білеміз.Сол кезде қазақтың рухани әлемін қызғыштай қорыған асыл перзенттерінің бірегейі де осы Мәди болатын. Сондықтан да ақын өзінің «Қарқаралы», «Қаракесек» өлеңдерінде өз өмірін көрсету арқылы, сол заманның бет-бейнесін көрсетеді.. Мәдидің нағыз бейнесі көрінетін, оның өмір жолынан хабар беретін, күллі қазақ даласына тараған шоқтығы биік туындысы – «Қаракесек» әні. «Қараскесек» әні несімен құнды?

Сұрасаң руымды Қаракесек, Досым аз, дұшпаным көп қылған өсек,- деп өз өмірінің драмасын тамаша ән арқылы сыртқа шығара білуімен ерекшеленді деп ойлаймын.

Науқасым жанға батып жатқанымда, Болмады жан ашитын туысқаным, - деп, «Қаракесек» әнін тудырады. Өлеңнің соңғы жолын қайтара көтеріп, өзінің қапаста жатса қайрылмас, мойымас күшін көрсеткендей болады. Бұл ән еңкейген кәрі, еңбектеген жастың бәріне белгілі «Қаракесек» деген атпен жер жүзіне тарауының мәнісі шыншылдықпен ақынның өз өмірінің көрінісін беруінде жатыр.

Қорыта келгенде, жігітке жеті өнер де аз дегендей табиғатынан тал бойына серілік дарыған Мәди шын мәнінде ел еркесі, той-думанның серкесі атанады. Сөйте жүріп ол қиянатқа жаны қас,озбырлыққа азамат болып қалыптасады. Бүгінгі таңдағы ақынның өлмес, өміршең өлеңдері осының басты дәлелі деп ойлаймын.

ЭССЕ