65. (Ий, Рәсүлем) уларҙың (инҡарсыларҙың) һүҙҙәре Һине хафаға һалмаһын. Бөтөн ғиззәт (бөйөклөк) Аллаһтандыр. Ул ишетә, белә.
66. Яҡшы белеп тороғоҙ, күктәрҙә, Ерҙә нимә булһа, барыһы ла Аллаһтыҡы. Аллаһтан башҡа ялған тәңреләргә табынғандар нимәгә эйәрә һуң? Дөрөҫө шул, улар уйҙырманан башҡа нәмәгә эйәрмәйҙәр, улар бары тик ялған һөйләүселәр. (67) Ул (Аллаһ) ҡараңғы төшкәс, ял итһендәр тип, төндө, (эшләп ашарығыҙ өсөн) көн яҡтылығын яралтты. Шик юҡ, тыңлағандар өсөн (аңларға теләгәндәр өсөн) бында ғибрәттәр бар. (68)
— Аллаһ бала атаһы булды, — тинеләр. Әстәғфирулла! Ул бындай эштән азаттыр. Уның ихтыяжы юҡтыр. Күктәрҙә, Ерҙә нимә булһа, Уныҡылыр. Был мәсьәләлә ҡулығыҙҙа бер ниндәй дәлил дә юҡ. Аллаһ хаҡында белмәгәнегеҙҙе һөйләйһегеҙ. (69) Әйт:
— Аллаһ тураһында ялған, уйҙырмалар һөйләгәндәр (язанан) ҡотола алмаҫ, — тип. (70) Фани донъяла әҙ миҡдарҙа рәхәт сиккәндән һуң, улар беҙҙең янға ҡайтыр. Инҡар иткәндәре өсөн ахырҙа улар хәтәр язаға тартылыр.
71. Уларға Нух тураһындағы хикәйәне уҡы; үҙ халҡына ул нәмә тине:
— Әй, ҡәүемем, әгәр һеҙҙең арала йәшәүем һәм Аллаһтың аяттарын иҫегеҙгә төшөрөп тороуым оҡшамаһа, мин бары тик Аллаһҡа ғына тәүәккәл ҡылдым. Һеҙ ҙә Аллаһҡа тиңдәш ҡылғандарығыҙҙы йыйып һәм нимә ҡыласаҡтарығыҙ тураһында ҡарарланығыҙ. Ләкин аң булығыҙ, һуңынан үҙ башығыҙға булмаһын. Ахырҙа мине теләһәгеҙ нимә эшләтегеҙ, һелкенергә лә форсат бирмәгеҙ, (72) әгәр йөҙ сөйөрһәгеҙ. Мин һеҙҙән әжер көтмәйем. Минең әжерем Аллаһ тарафынан булыр, башҡанан булмаҫ, миңә мосолман булыу бойоролған, - тине. (73) Ләкин улар (Нух пәйғәмбәрҙең) һүҙҙәрен ялғанға сығарҙылар. Беҙ ҙә уны һәм дә уның яҡындарын кәмәгә ултыртып, ҡотҡарып ҡалдыҡ. Уларҙы (Ергә хужа) хәлифәләр иттек. Аяттарыбыҙҙы ялған тип атаусыларҙы һыуға батырҙыҡ. Ҡара, (өгөтләп тә) өгөт алмағандарҙың яҙмышы нисек булды? (74) Һуңынан уның артынан үҙ халҡы араһына байтаҡ ҡына пәйғәмбәрҙәр юлланыҡ. Уларға мөғжизәләр (аяттар) килтерҙек. Ләкин улар элек тә ялған һынаған нәмәләргә ышанманылар (иман килтермәнеләр). Сиктәрҙе уҙғандарҙың күңелдәрен Беҙ бына шулай итеп бикләп ҡуябыҙ.
75. Унан һуң Беҙ Муса менән Һарунды аяттарыбыҙ менән Фирғәүен һәм уның затлы кешеләренә күндерҙек. Ләкин улар (мөшриктәр) йөҙ сөйөрҙөләр, гөнаһлы халыҡ булдылар. (76) Беҙҙең тарафтан Хәҡиҡәт (аяттар) килгәс: Улар:
- Был, әлбиттә, күренеп торған сихырсылыҡ, — тинеләр.
77. Муса:
- Нисек итеп һеҙ Хәҡиҡәт өҫтөнә шулай әйтә алаһығыҙ? Быны һеҙ сихыр тип уйлайһығыҙмы? Сихырсылар бер ҡасан да бәхеткә ирешәсәк түгел, — тине. (78) Улар әйтте:
- Һеҙ (Муса менән Һарун) беҙҙе аталарыбыҙ тоткан диндән биҙҙерер өсөн һәм Ер йөҙөнә икегеҙ генә баш булып ҡалыр өсөн килдегеҙме? Беҙ һеҙгә ышанмайбыҙ, — тинеләр.
(79) Фирғәүен әйтте:
— Бөтөн мәшһүр сихырсыларҙы бында килтерегеҙ, — тине.
(80) Сихырсылар килгәс, Муса уларға:
— Ырғытаһы әйберегеҙҙе ырғытығыҙ, — тине. (81) Улар ташлағас, Муса әйтте:
— Һеҙ ҡылғандар бары тик (күҙ буяу) сихыр ғына. Аллаһ һеҙҙе фаш итәсәк. Сөнки Аллаһ боҙоҡ кешеләрҙең эшен хупламай, — тине. (82) — Гөнаһлыларҙың һушына китмәһә лә, Хәҡиҡәтте Аллаһ Үҙ һүҙҙәре менән раҫлар. (83) Фирғәүен һәм уның затлы кешеләренең үс алыуынан ҡурҡып, шул ҡәүемдең бер нисә йәш кешеһенән башҡаһы иман килтермәне. Сөнки Фирғәүен Ер йөҙөндәге иң рәхимһеҙ һәм сиктәрҙе уҙған (аҙғын) хөкөмдарҙарҙың береһе ине.
(Фирғәүен: мин үҙем Аллаһ, тип иғлан иткән кеше).
(84) Шунан Муса әйтте:
— Әй, ҡәүемем, әгәр ҙә Аллаһҡа иман килтереп, Уға баш эйгәнһегеҙ икән, бары тик Уға ғына буйһоноғоҙ, — тине. (85) Улар ҙа әйттеләр:
— Аллаһҡа тәүәккәлләнек. Йә, Раббыбыҙ, беҙҙе залимдар ҡулы аҫтындағы һынауға дусар итмә, - тинеләр. — (86) Һәм рәхмәтең менән беҙҙе кәферҙәр тоҡомонан ҡотҡар. (87) Беҙ ҙә (йәғни Аллаһ Үҙе) Муса менән туғанына:
— Ҡәүемегеҙ өсөн Мысырҙа өйҙәр һайлағыҙ, ул өйҙәр намаҙ уҡый торған ғибәҙәтханаларға әүерелһен, намаҙҙарығыҙҙы еренә еткереп уҡығыҙ. (Ий, Муса) мосолмандарҙан һөйөнсө ал (йәннәткә керәсәктәрен хәбәр ит), — тинек. (88) Муса әйтте:
— Йә, Раббыбыҙ, ысынлыҡта Һин Фирғәүенгә һәм уның тоҡомона фани донъяла күпме зиннәт, күпме малдар бирҙең (уларҙы байыттың). Йә, Раббыбыҙ, улар (шул байлыҡ менән ҡыҙыҡтырып) кешеләрҙе Һинең тура юлыңдан яҙҙырһын, өсөнмө (шул муллыҡты бирҙең?) Уларҙың малын юҡ ит, йәндәренә әрнеү һал; шундай әрнеткес язаларҙы күрмәйенсә, улар иман килтермәҫ, — тине. (89) (Аллаһ әйтте):
— Икегеҙҙең дә (Муса менән Һарундың) доғаһы ҡабул булды. Тоғро юлда ныҡ тороғоҙ һәм наҙандарҙың юлына баҫмағыҙ, — тине. (90) Беҙ Исраил улдарын (Яҡуп тоҡомон) диңгеҙ аша кистерҙек. Фирғәүен һәм уның ғәскәре хәтәр дошманлыҡ менән улар артынан ҡыуа сыҡты. Ниһайәт, (диңгеҙҙә) батып үләсәктәрен аңлағас, (Фирғәүен):
— Ысындан да, Исраил улдары инанған Тәңренән башҡа тәңре булмағанына мин иман килтерҙем. Мин дә мосолман булдым, — тине.
91. Хәҙер иман килтерҙеңме? Гәрсә, бынан алда һин буйһонманың һәм аҙғынлыҡ таратыусыларҙан инең.
(Муса менән Һарунды ҡыуып барғанда Фирғәүен үҙенең ғәскәре менән диңгеҙгә барып керә һәм тулҡындар уны ҡаплай, Фирғәүен үлеме алдынан иман килтерә, ләкин уның тәүбәһе ҡабул ҡылынмай.)
92. (Әй, Фирғәүен) Һинән һуң киләсәк быуынға ғибрәт булһын тип, бөгөн һинең кәүҙәңде ҡотҡарасаҡбыҙ. Тик кешеләрҙең байтағы хаҡ аяттарыбыҙҙан хәбәрһеҙ.
(«Фирғәүендең гәүҙәһен бәлзәмләп ҡатыралар, бөгөн дә кешеләр Фирғәүен кәүҙәһен күреп ғибрәт ала».
Садретдин Ғүмүш тәфсиренән.)
93. Хаҡтыр, Беҙ Исраил улдарын гүзәл бер йортҡа урынлаштырҙыҡ һәм уларға паҡ ниғмәттәрҙән ризыҡ бирҙек. Улар үҙҙәренә ғилем килгәнсә үҙ-ара бәхәсләшмәнеләр. Шик юҡ, Раббың Ҡиәмәт көндө уларҙың ғауғалары тураһында нәтижә сығарыр.
94. (Рәсүлем) Әгәр һиңә индергәнебеҙгә шикләнеп ҡарайһың икән, һиңә ҡәҙәр ингән Китапты (Тәүрәтты) уҡығандарҙан һорап ҡара, хаҡтыр, Раббыңдан һиңә Хәҡиҡәт килде. Шикләнеүселәрҙән булма. (95) Аллаһтың аяттарын ялғанға сығарыусы ла булма. Һуңынан зыян күрерһең. (96) Хаҡтыр, өҫтәренә Аллаһтың хаҡ һүҙе төшкәс тә, улар иман килтермәҫ. (97) Хатта алдарына бөтөн мөғжизәләрҙе (аяттарҙы) килтереп һалһаң да, әрнетеүле ғазаптарҙы күрмәйенсә, улар инанмаясаҡ. (98) (Вәғәҙә иткән язаларыбыҙ килеп тотҡас ҡына) иман килтереп тә файҙа күргән берәй халыҡ бармы икән? (Ундай халыҡ юҡ!) Бары тик Юныс тоҡомо ғына иҫкәрмә булып тора, улар иман килтергәс, фани донъяла уларға биреләсәк мәсхәрәле язаларҙы киҫектерҙек һәм уларға бер аҙ ваҡытҡа (үлемдәренә саҡлы) иркен тормош бирҙек.
99. Әгәр Раббың ихтыяр итһә, Ер йөҙөндәге барса кешеләр ҙә иман килтергән булыр ине. Шулай булғас, һине мосолман яһайым тип, кешеләрҙе көсләп иман килтермәксе булаһыңмы? (100) Аллаһтың рөхсәтенән башҡа бер кем дә иман килтермәҫ. Ул аңларға теләмәгәндәрҙе морҙар (инҡарсы) яһар (яза бирер). (101) Әйт:
— Күктәрҙә, Ерҙә нимә бар, ҡарағыҙ ҙа, (ғибрәт алығыҙ), — тип.
Ләкин иманһыҙ халыҡ өсөн дәлилдәр ҙә (аяттар ҙа), киҫәтеүҙәр ҙә файҙа бирмәҫ. (102) Улар үҙҙәренән алда йәшәп-киткән ҡәүемдәр көнөнә ҡалмаҡсы булалармы? (Шул мәсхәрәле яза көнөн көтәләрме?)
Әйт:
— Көтөгөҙ. Шик юҡ, мин дә һеҙҙең менән бергә көтөрмен, — тип. (103) Һуңынан Беҙ пәйғәмбәрҙәребеҙҙе һәм улар кеүек үк иман килтергәндәрҙе ҡотҡарасаҡбыҙ. Иманлыларҙы ҡотҡарыу минең эш, бары тик минең вазифамдыр. (104) Әйт:
— Әй, кешеләр, минең тинемә шикләнеп ҡарағыҙ, (белеп тороғоҙ) мин Аллаһтан йөҙ сөйөрөп, һеҙ табынғандарға табынмайым, мин бары тик һеҙҙең йәнегеҙҙе аласаҡ Аллаһҡа ғына буйһонам. Миңә мосолман булыу тәҡдир ителде, -тип. (105) — Миңә хәниф (Аллаһтың берлеген туныусы) булырға, йөҙөмдө тура дингә борорға, мөшрик булмаҫҡа бойоролдо, —тип әйт. (106) Аллаһты танымайынса, һиңә файҙа ла, зарар ҙа килтерә алмаған нәмәләргә табынма. Әгәр шулай эшләһәң (боттарға табынһаң), һин мотлаҡ залимдарҙың береһе буласаҡһың. (107) Аллаһ һинең башыңа берәй бәлә ебәрһә, Унан башҡа ул бәләне бер кем дә ала алмаҫ. Әгәр һиңә бер изгелек килһә, уны ла һинән тартып ала алмаҫтар. Ул Үҙе ихтыяр иткән ҡолдарына изгелек бирер һәм ярлыҡар, ғәфү итер. (108) Әйт:
- Әй, кешеләр, һеҙгә Раббығыҙҙан Хәҡиҡәт (Ҡөръән) килде. Кем тура юлға баҫа, бары тик үҙе өсөн файҙалы. Кем тура юлдан яҙа, үҙе ғәйепле, Мин һеҙҙең өсөн яуап биреүсе вәкил түгел, — тип әйт.
109. (Рәсүлем) һин уахи ителгәнгә (Ҡөръәнгә) эйәр һәм Аллаһтан әмер килгәнсегә саҡлы сабыр ит. Ул хөкөмдарҙарҙың иң изгелеклеһелер.
Уд (Һуд) сүрәһе
(һуд сүрәһе 123 аяттан тора. Мәккәлә ингән. Бер өлөшө Мәҙинәлә ингән, тип фаразлана.)
Бисмилләһир-рахмәәнир-рахиим.
1. Әлиф. Ләм. Ра. Был шундай бер Китаптыр, уның аяттары иң ҡәтғи дәлилдәр менән раҫланған, ап-асыҡ аңлатылған, (ул Китап) хөкөм эйәһе, бар нәмәне белеп тороусы тарафынан камил рәүештә тәртипләнгән.
2. Әйт:
— Аллаһтан башҡа затҡа табынмаһындар, тип индерелде. Шик юҡ, мин Уның тарафынан ебәрелгән бер киҫәтеүсе һәм һөйөнсө алыусы кеше. (3) Һәм Аллаһтан ярлыҡау һорағыҙ, тәүбә итегеҙ, тип индерелде. (Әгәр ошо әмерҙәрҙе еренә еткереп үтәһәгеҙ) Аллаһ һеҙҙе тәғәйенләнгән бер ваҡытҡа саҡлы муллыҡта йәшәтер, артығы менән изгелек ҡылған һәр кемгә артығы менән изгелек бирер. Әгәр ҙә йөҙ сөйөрһәгеҙ, Ҡиәмәт көнөндә башығыҙға яза килер тип ҡурҡам, — тип әйт.
4. Һеҙ бары тик Аллаһ хозурына ҡайтасаҡһығыҙ. Ул бөтә нәмәгә ҡөҙрәтле.
5. Аң булығыҙ, улар (мөшриктәр) күңелдәрендә булған дошманлыҡты йәшерер өсөн нимәләр генә ҡыланмайҙар. Аң булығыҙ, улар ҡат-ҡат кейемдәргә уранып, йәшерергә тырышҡан нәмәләрен дә, күҙ алдына ҡылғандарын да Аллаһ үтә күреп тора. Хаҡтыр, ул күңелгә йәшеренгәндәрҙе лә белеп тороусы.
6. Ер йөҙөндә йәшәүсе һәр йән эйәһенең ризығы бары тик Аллаһ ихтыярында. Аллаһ ул йән эйәләренең торған урынын да, һуңынан ҡайҙа урынлаштырыласағын да белә. Быларҙың барыһы тураһында ла Китапта ап-асыҡ яҙылған.
7. Уның тәхете идараһы һыу өҫтөндә ине. Яҡшы эштәр башҡарғанығыҙҙы һынар өсөн Ул күктәрҙе, Ерҙе алты көндә яралтты.
Әгәр һин:
— Үлемдән һуң яңынан тереләсәкһегеҙ, — тип әйтһәң, кәферҙәр, һис шикһеҙ:
- Был күҙ буяуҙан (сихырҙан) башҡа нәмә түгел, — тип әйтәсәктәр.
(«Уның тәхете һыу өҫтөндә ине» һөйләме тураһында бәхәстәр күп. Хәсән Басри Чантай яҙыуына күрә, мәшһүр тәфсирселәрҙән Бәйзаүи был фекерҙе кире ҡаға. Күк менән Ер яралтылғанға саҡлы ғаләмдә Ғәреш һәм һыу ғына була. «Ғәрше көрси” ҙең һүҙлек мәғәнәһе — туғыҙынсы ҡат күктә урынлашҡан тәхет. Әммә ҡайһы берәүҙәр уны Бөтөн Ғаләм йәки уның менән идара итеү тип аңлата.
«Ғәреш: ғаләмдәге бөтөн есемдәрҙе солғап алған һәм беҙ күҙ алдына килтерә алмаған нәмәлер. Тәфсирселәрҙең был аятҡа ҡағылышлы аңлатмаларына күрә, Аллаһы Тәғәлә башта Ғәреште, унан һуң һыуҙы, унан һуң күктәрҙе һәм Ерҙе яралтҡан».
Садретдин Ғүмүш тәфсиренән.)
8. Әгәр ҙә Беҙ уларға биреләсәк язаны һанаулы көндәргә кисектереп торһаҡ, һис шикһеҙ: — Был кисектереүҙең сәбәбе нимә? (Ни өсөн ғазапты бөгөн үк бирмәй?) — тип һораясаҡтар. Аң булығыҙ, ул яза килгәс, улар өҫтөнән яза алынмаҫ. Улар көлкөгә һанап килгән ул ғазаптар үҙҙәрен үк уратып аласаҡ.
9. Кешегә рәхим-рәхмәттәр биреп тә һуңынан ул рәхим-рәхмәттәребеҙҙе унан алһаҡ, ҡарағыҙ, ул кеше тамам өмөтһөҙлөккә төшә һәм шөкөрһөҙ була.
10. Башына төшкән бәләнән һуң уға ниғмәттәр бирһәк, әлбиттә, ул:
— Яманлыҡтар минән китте, — тип әйтер.
Ул саҡта кеше (мөшкөл хәлен онотоп) ҡыуаныр һәм танауын сөйөр (маһайыр). (11) Ауырлыҡтарға сыҙап, сабыр итеп, изгелек ҡылғандар улай түгел. Улар өсөн ярлыҡау һәм әжерҙәр булыр.
12. (Мөшриктәр):
— Ул (Аллаһың) Күктән беҙгә хазина яуҙырһын ине йәки берәй фәрештәһен төшөрһөн, — тип әйткәс, бәлки һин аяттарыбыҙҙың ҡайһы берҙәрен уларға аңлатыуҙан баш тартырһың һәм шуның арҡаһында йәнең ҡыҫылыр. Аң бул, һин бары тик киҫәтеүсе генә. Аллаһ ҡына бөтөн нәмәнең хужаһы.
13. — Уны (Ҡөръәнде) әллә үҙеңдән сығарып яҙҙыңмы? — тип һорарҙар мөшриктәр.
Һин әйт:
— Әйҙәгеҙ, һеҙ ҙә шуның кеүек, һис юғында ун сүрә сығарып, яҙып ҡарағыҙ. Аллаһтан башҡа табынғандарығыҙҙы ла саҡырығыҙ, (ул уйҙырма Илаһтарығыҙ ҙа берәй сүрә яҙып ҡараһын) әгәр ҙә һеҙҙең һүҙегеҙ дөрөҫкә сыҡһа, — тип.
14. Әгәр ҙә шунан һуң улар (мөшриктәр һәм һындар-боттар яуап бирмәһә) был эште (аят яҙыуҙы) башҡара алмаһалар, хаҡтыр, ул (Ҡөръән) Аллаһтың ғилеме менән индерелгән булып ҡала. Ысынлап та, Аллаһтан башҡа тәңре юҡ. Инде шунан һуң да һеҙ мосолман булмаҫһығыҙмы икән?
15. Фани донъяла муллыҡ эсендә йәшәргә теләгәндәргә, башҡарған эштәренең гүзәл әжере булараҡ, мул итеп түләрбеҙ, улар һис бер зыян күрмәҫ.
16. Бына шулар инде Әхирәттә уттан башҡа нәмә алмаясаҡ кешеләр. Уларҙың ҡылғаны ла файҙаһыҙ эш ине. Фани донъяла ҡылғандары юҡҡа сыҡты.
17. Аллаһтан аяттар ҡабул итеп, арттарынан шаһит килһә, әгәр алдарында яҡшы юлға өндәүсе, рәхмәтле Мусаға бирелгән Китап ятһа, улар иман килтерерҙәр. Уны танымаған һәр төрлө төркөмдәргә алдан вәғәҙә ителгән тамуҡ буласаҡ. Һин дә был мәсьәләлә икеләнеп ҡалма. Сөнки, хаҡтыр, быларҙың барыһы ла Раббыңдандыр. Ләкин кешеләрҙең (мөшриктәрҙең) күбеһе иман килтермәй.
18. Аллаһҡа ҡаршы ялғандар уйлап сығарғандан да яманыраҡ кем бар? Улар Аллаһ хөкөмөнә китереләсәк, шаһиттар ҙа:
— Бына былар Раббыға ҡаршы ялған һөйләүселәр, — тип әйтәсәк.
Аң булығыҙ, Аллаһтың ләғнәте залимдар башына буласаҡ.
19. Улар шундай (залимдар, кешеләрҙе) Аллаһ юлынан яҙҙырырға, уны (тура юлды) кәкре итеп күрһәтергә теләйҙәр. Әхирәтте инҡар итеүселәр ҙә шулар булыр.
20. Улар Ер йөҙөндә (Аллаһты) көс-ҡеүәтһеҙ хәлдә ҡалдырырлыҡ ҡөҙрәткә эйә түгел. Үҙҙәрен Аллаһтан (язаһынан) ҡотҡара алырлык бер генә ярҙамсылары ла юҡ. Уларға ҡат-ҡат яза биреләсәк. Улар Хәҡиҡәтте ишетмәмешкә, күрмәмешкә һалышалар. (21) Улар үҙҙәренә үҙҙәре зыян эшләне. Уйлап сығарғандары (боттары) ла, үҙҙәренән ҡасып китеп, юҡҡа сыҡты. (22) Шик юҡ, Әхирәттә иң күп зыян күреүселәр ҙә шулар булыр.
