Үндезин лекция: http://audioveda.ru/audios/243
Йога деп сөстү санскрит дылдан очулдурар болза утказы, харылзаа дээн, Бурган-биле харылзаа (связь с Богом). Бо терминниң утказы ол, Бурган-биле харылзаа. Чамдыкта бо үеде кижилер, ылаңгыя бо хүннерде, Кали-юга уезинде, оларга болза йога деп сөс бир-ле гимнастика, тыныш мергежили, кижиниң мага-бодунуң энергия каналдарын ажыдып арыглаар система деп чүүлдерни бодап келир, олар ону йога деп турар. Ынчалзажок, йога көңгүс аңаа хамаарышпас. Ол дээрге пранаяма-дыр. Йога деп сөс, Бурган-биле харылзаа дээни ол-дур.
Веда литературазы чүгле чааскаан, йоганың үш аспектизин ажыдып тайылбырлап турар. Адакы аспектизинин ады – брахмаджьоти. Ол дээрге Бурганның чырыткызы, бурганның мага-бодундан кээп турар чырыы. Чамдыкта дыңнаан болзунарза хөй-ле улус Бурганны бир аңгы хууда амытан эвес, бир-ле ындыг дүрзү чок чүүл, сеткил чырыы (духовное сияние) деп турар. Ведалар ону болза брахмаджьоти деп адап турар, ажыы-биле Бурганның мага-бодунуң чырыы. Сарыг шажында ону Нирвана дээр, ол болза бо шажынның эң үстүкү эң бедик чедиишкини ол болуп турар. Ынчалза-даа Веда өөредип турары болза эң үстүкү чедиишкин Бурганның Хууда Боду болуп турар. Верховная Личность Бога. Абсолютная Истина.
Ийи дугаар аспектизи – аңгылаттынган параматма (локализованная параматма). Пара – утказы трансцендетилиг азы болза орустаарга «сверх» (ол дээрге анаа угаан-биле угаап билип шыдаттынмас дээн уткалыг), атма – сеткил (душа). Параматма – сверхдуша. Ол чүү дээнил? Ол дээрге Бурган, дириг амытан бүрүзүнүң чүрээнче бодун параматма кылдыр аңгылап киирген болуп турар. Чуректе бир тускай эфир (энергияның хевири) бар. Ол эфир иштинде бистиң сеткиливис эштип салдап турар. Сеткил чүрек иштинде дээр чүүлүвүс ол. Ооң чанында Параматма, Бурганның боду деп болур. Ынчангаш Бурган дириг амытан бүрүзүнүң иштинде деп чуве ол-дур. Дириг амытан Кришнадан чүнү-даа чажырып шыдавас деп чүве мооң чылдагааны-биле болуп турар. Ведаларның бижиглерин көрүп шинчилеп көөр болзувусса, ылаңгыя Аюрведа салбырларында, ында сайгарып кааны болза, бис шынында болза чүрек кезекте болуп турар бис.
Сөөлгү аспектизи – Абсолюттуң эң ыдыктыг бедик, эң үстүкү аспектизи – Дээди Бурган Хууда Боду, шупту чылдагааннарның чылдагааны, кезээ-мөңге берти Вишну, мөңге таалал эгези – Кришна.
Ынчап келирге, веда литературазы, ол хамык салбырларны тайылбырлавышаан, чоорту кижиниң билиин бо үш аспектини угаап хүлээп алыр байдалче үндүрүп экээр болуп турар.
Адакызы – хууда байдал чок чырыткы, брахмаджьоти, ортаакызы аңгылаттынган параматма (Сверхдуша) болгаш дээдизи – Дээди Бурганның Хуу Боду.
Кезээде улус Кришна деп сөстү дыңнааш арай аңчыгзынган байдал көргүзерлер, чүге дизе шупту кижи бүрүзү бодунуң аайы-биле дуу ол Иисус, Аллах, Христос, азы Будда, Иегова дээш оон-даа ынаар өске аттар дыннаксаар. А Ведалар болза шак-ла ону бодунуң салбырларында бижип тайылбырлап калган болуп турар. Үези кээрге ындыг байдал туруп келир деп чүүлдү. Ыдыктыг Ведалар бижиглеринде ол хамык чүдүлгелерниң шуптузун айтып бижип калган болуп турар, ынчан ол үеде, ол чуртка азы черге мындыг чүдүлге тыптып келир деп. Ол чүдүлгелер долу эвес болур деп база айтып каан. Ооң кадында тайылбыр бар болуп турар, Кришнаны ол бо чүдүлгелерде канчаан адай бээрин. Бир системада ону болза Будда, өске системада Иегова, Аллах болгаш оон-даа өске кылдыр. Эң эгеки үнген вариантызында элээн каш чүс аттарны айтып каан. Чижелээрге бистер төөгүден көрүп, бурун шагның арамей бижиктерин, азы Египеттин папирустарын көөр болзувусса, кайда-даа шупту ол сөстер Кришнаны алгап кыйгырып, Кришнага хамаарышкан болуп турар.
А Ведалар болза ол хамаанчок, баш-бурунгаар сагындырып турар. Кали-юга эпохазында, кижилерниң шынары баскырап, Ыдыктыг өөредигден ырап бар-ла чыдар байдалдың чылдагаанында, Дээди Бурганны угаап билип алыр шыдалы шак-ла ынчалдыр чоорту транформациялап өскерлип келир дээр. Ынчангаштың олар шажын чүдүлгезинде Бурганны канчаан адап алганындан безин көргеш, ол чүдүлгениң сайзыраңгайын, билиглеринин бедиин туңнеп болур деп турар.
Чижелээрге сарыг шажында кол Ыдыктыг Башкы Богда Бурган болуп турар. Будда дээге «буддха» дээн санкскрит сөс-тур, утказы «сарыыл» дээн (разум).
Ынчап келирге, Кришна деп сөстү санскрит дыл кырындан очулдурар болза утказы, мөңге чыргалдың дөзү (источник вечного наслаждения). Оон аңгыда санскрит дыл тускай онза дыл болуп турар. Ол болза ноталар-биле дыка чоок харылзаалыг. Ноталар боттары ведалар билиинден үнген болуп турар. Ол чүнү чугаалап турарыл дээрге. Бис кандыг-даа информация салбырын көрүп, кандыг-даа чаа ажыдыышкыннар кылзывысса, ол шупту ведаларның көңгүс бичии кезээн катаптап турар болур. Анаа көңгүс кырындан сүүрүп алган-биле дөмей.
Ынчангаш бистер санскрит сөстүң аянын бичии-ле өскертиптер болзувусса, сөстүң утказы көңгүс өске болур. Чижелээрге санскрит дылда кара өң болза кришнаа дээр (ийи «а»). Кара өңнү ынчаар адаар.
А кажан силер Кришна, Бхагаван дээр болзунарза, ол бурганның ады болур. Бхагаван – Бог-аван, бо сөстен орус Бог деп сөс укталып келген болуп турар. Оон ынаар ап көөрге чижелээрге айн-кли-шан деп үш санскрит слогдан тургустунган аттыг дылда Бурганның адын Год (God – англи дылда Бурган) деп сөс-биле солуп кааптар деп Ведалар ону база баш-бурунгаар бижээн болуп турар. Ынчап келирге Бхагаван – Дээди Бурган.
Веда билии кайгамчык фактыны тайылбырлап турар – бо сарыг ортемчейде-даа, бурганның орарында-даа шупту бар дириг амытаннар чаңгыс үндезин бойдустуг болуп турар. Ол шупту дириг амытаннарның, кайда-даа турар бол, ам бо үеде кандыг-даа мага-боттуг болуп турар-даа бол, чүгле чаңгыс эң күштүг шупту күзелдериниң бажында турар чангыс күзел бар болуп турар. Ол дээрге таалал күзели, аян-чыргал. Орустаарга «наслаждение». Оон өске арткан күзелдер, шупту оон укталып үнүп келген күзелдер болур. Желание наслаждаться.
Кандыг-даа дириг амытанны ап алыңар – таракан, микроб, ымыраа-сээк, кижи, чаан, кымны-даа. Оларның бойдузун таптыг шинчилеп көөр болзунарза билип каар силер. Олар шупту аян-чыргал дээш шимченип чоруур. Шупту аян-чыргалче чүткүп чоруур. Ынчалза-даа амытан бүрүзү бодунуң аайында чыргап чоруур. Бодунуң аайында.
Ынчап келирге ведалар литературазы тайылбырлап турары-биле алырга шупту дириг амытаннар чаңгыс ниити бойдус-биле холбашкан болуп турар – аян-чыргал кузели-биле. Ол дириг амытан бүрүзү бодунуң чыргалынга хамаарыштыр чүнү кылыксап чоруурул? Эң бедик деңнелге чедир сайзырадыксап чоруур, ол таалал чыргалды. Кандыг-даа амыттан анаа-ла биче кылдыр чыргаксавайын турар. Шупту-ла амдан ап таалаанда эң хөйнү алыксаар. Ынчалзажок ол бичии чыргалды алгаш, бис, кижиниң бойдузунуң болгаш долгандыр турар оран-делегейниң кайгамчык фактызынга таваржып келир бис. Ол дээрге ур үе иштинде таалап шыдатынмас болуп турар. Бо материядан тургустунган оранда чыргалдың бүгү бойдузунуң бир кол шынары “асат” болуп турар. “Асад” дээрге санскрите “уелиг” дээн болуп турар. Временность. Оон ынчап келирге ведаларның чугаалап турары-биле кижиге аян-чыргалдың эң үстүкү, эң дээди хевири секс болуп турар. Ынчангаш секс дээш кижи чуну-даа канчап чоруур, ол аянны алыр дигеш.
Сактыр болзуңарза, мен ооң бертинде-ле тайылбырлап турган мен, сексуалдыг таалалдың кандыг хевирлерин алырынче кижи амыттан чүткүп чоруурун. Бир дугаары – анаа эр-кыс амытанның удур-дедир мага-бодунче угланган күзели, бузургей эът-ханның бузургей кузели (грубое влечение к грубому телу). Ол күзел шупту бар-чок дириг-амытаннарны хөме шып турар. Ийе харын чамдыкта арай-шын эвес хевирлери турар болгай. Чижелээрге эр кижи эр кижини күзеп чоруур. Ол дээрге чүге ындыгыл? Ында чаңгыс чылдагаан бар болуп турар. Дириг амытан бо чуртталгазында эр хиндиктиг бүзүргей мага-ботту алган, а сүнезини (тонкое материальное тело) кыс болуп турар. Азы болза бир дедир, кыс бүзүр мага-боттуг, а сүнезини – эр. Ол дээрге дыка багай карма-дыр.
Веда билиглеринде ону бижип калган. Дыка аар кылган багы дээш кижилер трансексуалдар, гейлер, лезбиянкалар апаар. Ынчап келирге ол дээрге дыка багай, аар карма реакциязы болуп турар. Ону мен өжегерээн кызыдыр айтып тур мен. Чүге дизе ведаларда ооң дугайында дыка хөй чүүлдерни бижээн болуп турар. Ынчангаш дириг амытан мындыг чүүлдер кылыр болза, кармазы дыка коргунчуг реакцияны алыр болуп турар. Анаа кижи тайылбырлап безин шыдаттынмас багай түңнелдиг. Моон дугайын оон ынаар чугаалавас мен. Боттарыңар кажан бир сонуургаар болзуңарза веда билиглерин шинчилеп сонуургап көөр силер.
Ындыг болганда, шупту дириг амытаннар аян-чыргалче чүткүп чоруур. Ынчангаш эң ортузунда бо материалдыг оранда кандыг чыргал турарыл? Материалдыг чыргал (материальное наслаждение). Шупту бо оранда бар амытаннар материалдыг байдал дузазы-биле аян ап таалаарын күзеп турар, материя таварыштыр, бодунуң материалдыг чувстволары-биле. Ынчап чорааш-ла ол амытан, кайы-хире хөй материя таварыштыр чыргап чоруур, сеткил таварыштыр таалаар шыдалын ол хире хөйнү чидирип чоруур. Ооң чылдагаанында деградация байдалы эгелээр, кайы-хире хөй бүзүргей материя таварыштыр аян-чыргалды, таалалды ап турар-дыр, ол хире сеткили дуглалып турар. А кажан ол чувстволар таварыштыр чыргаарын кайы-хире кыскаладып кааптарыл, шак-ла ол хире кылдыр сеткил таварыштыр чыргаар потенциязы көвүдеп келир-дир. Ынчангаштын бистиң көрүп турарывыс шажын-чүдүлгеде хөй-ле сагылгалар, хоруглуг чүүлдерниң утказы ол болуп турар. Чижелээрге эът чивес, дириг амытаннарга хинчек чедирбес дээш оон-даа ынаар.
Ооң утказы, херээ, кижиниң чиңгине бойдузун, сеткилин чоорту оттуруптарының аргазы болуп турар. Дораан ону кым-даа кылып шыдавас. Кижилер дыка хөй санап четпес чуртталгалар иштинде бак шын эвес, хоруглуг чүүлдер кылып келгеш, анаа дораан чангыс хүн иштинде эң дээди амданны аптар деп чүүл барык-ла болдунмас чуве-дир. Ынчалза-даа тускай практика дузазы-биле ол реально бүрүдүттүнгүр. Ам силерге чугаалап тайылбырлап бээр деп турар практика ол-дур.
Ынчап келирге мээң үстүнде чугаалааным-биле, сексуалдыг күзелдиң аңгы-аңгы трансфорациялары (өскерилген хевирлери) бар. Ол дээрге бүзүргей мага-боттуң 1) эр-херээжен чорук күзели, 2) өг-бүле тудуксаар күзел, 3) салгалдар күзээри (желание потомства), 4) өг-бүле ажы-төлге ынаныш, 5) дериг-херекселге ынаныш, 6) байыыр күзел, 7) өскелерден тускай болуксаар кузел, 8) ат-алдар күзели, 9) эрге-дужаал күзели (власть), 10) хуулгаазын шыдалдар күзээри, 11) үстүкү оранның бир планетазынче барыксаар күзел (желание достичь райских планет), 12) бодун Бурган кылдыр азы аватара кылдыр чарлаксаар күзел. Бо шупту сексуалдыг бергедээшкиннер-дир. Признаки сексуальных проблем.
Ынчап келирге веда литературазы чоорту ол шуптуну ажыдып тайылбырлап турар, чүге болгаш канчаан ол хамык болуп турарыл. Ооң чылдагаанында, шупту ведалар литературазы дораа-ла шупту инкарнацияларны, шупту мессияларны болгаш аватараларны баш-бурунгаар тайылбырлап бижип айтып турар (предсказывают). Безин чадаар, план ёзугаар кирбээн-даа болза. Дыка ховар келир олар. Ынчалза-даа ведалар оларны шуптузун бодунуң салбырларында кииртип каан болуп турар, доктаамал. Чамдыкта улус айтыра бээр, «Чижелээрге Шанкарачарьяны айыткан бе?» - Ийе, Шанкарачарьяны ында бижээн, чедип кээр деп. Ол дээрге Шива бурганның аватаразы-дыр (Дээди Бурганның азы кандыг-бир чартык бурганның Черге анаа дириг амытан кылдыр чедип келген байдалын – аватара дээр). Шанкарачарья дээрге Бхагават Гитаның тайылбырын утказын берип чораан кижи-дир. Сөөлгү одуруунда ол болза бижип турар: Паро Нарайан Авйактам. Чуу дээнил дээрге: «Нарайана Бурган – Дээди Бурганның Хуу Боду болуп турар, ынчангаш ол трансцендентилиг, ол болза материалдыг билиг кызыгаарының артында турар» (Верховной Личностью Бога является Господь Нарайана, и он трансцендентальный, он за границами материального восприятия.)
Ынчалзажок Шанкарачарьяның өөредиин бо шагда тудуп уламчылап чоруур улус, Шанкаравада агымының төлээлери, Бурган хууда байдал чок деп турарлар. Ынчалза-даа ол өөредигниң бижиктерин көөр болзуңарза, Шанкарачарьяның туңнелдерин көрүп каар силер. Бурган дээрге хуу байдалдыг Дээди амытан болуп турар (Бог – это личность), ооң ыкадында ол болза «паро авйактам» - трансцендентилиг, анаа бо бистиң материалдыг угаан-сарыылывыс биле ону билип шыдавас болуп турар бис, бо оранда дириг-амытаннар.
Ынчап келирге, бхакти-йога, ооң дугайында ведалар бижиктери дыка хөйнү бижээн, чоорту кижи бүрүзүн ол билигге экеп турар, кижиниң дээди билиглерин.
Чамдыкта мону улус хүлээвес болуп турар, ол-бо өөредиг шын, моозу меге дээш баар. Ол дээрге чугле чаңгыс байдалды көргүзүп турар, ол кижиниң буянныг кармазы четпейин турар. Кижи бүрүзү бир-ле бак чүве кылыпкан санында-ла ол буянының кезээн чидирип чоруур. Чижелээрге мен ам буянныг чуул кылып турар-дыр мен, моон соонда баргаш дораан эът чип алган-дыр мен. Ол-ла дораан чуну канчапкан болур мен? Ортедипкен болуп турар мен буяным. Кижилер карманың ындыг хоойлуларын билбес. Ынчангаштың олар буянныг чүве кылгаш ол-ла дораан чанчыккан аайы-биле, ол-ла багай чоруктар кыла бээр, ынчангаштың буянныг чоруктарының салдарын ынчалдыр өртедиптер болуп турар.
Ведалар оларны эштип турар чааннар-биле деңнеп турар. Чугаалап турары болза Кали-юга эпохазында кижилер эштип турар угаан-сарыылдыг чааннар ышкаш болур деп каан. Бир-ле буянныг чүүлдерни кылырын оралдажып турар аан, угаан-сарыылдыг болганында. Арыгланып бир-ле сагылгаларны күүседирин кызып. Чуге чааннар-биле деңнеп турарыл? Чаан хемче киргеш чунуп-чунуп, эрикче үнүп келгеш довуракты алгаш кырынче чажып алыр бооп турар. Ынчангаш чаан кажан-даа арыг чорбас. Чаанның бойдузу ындыг. Ынчангаштың чеже-даа угаан-сарыылдыг улус болза олар Кали эпохазында чааннар ышкаш болуп турар. Ол дээрге, олар бир чүүлдү сагып күүседип кызып турар, ынчалза-даа чижелээрге хүрээден үнгеш, ол буянныг чоруун күүсеткеш, үнүп чорупкаш дораан бак чүүлдерин кылып чоруп каар, катап. Ону безин билбейин-даа.
Ынчангаштын мындыг шүлүк бар. Кижилер бо хамыкты арай хүлээксевес. Чамдыкта арай сеткилинге таарышпас, оларның бир шажын системазын чүге алдаржытпайын турарыл, деп… Ынчалза-даа мен чугаалаар мен: мен кандыг-даа шажын системазын алдаржыдып болур мен, ол шажын силерниң сеткилиңер сайзырадып турар болза. Ол хамаан чок, Веда билии боду, кижини шын билиглерже чедирип турар өөредиглерни алдаржыдып турар.
Ам чуге ындыгыл? Бис бир-ле чүүлдү, бир-ле билиглерни хүлээп алыр бис, а өске чүүлдерни хүлээвес бис. Ону тайылбырлаары белен. Сактыр болзуңарза, анумайа, пранамайа, вигьянамайа, маномайа, ананда. Ол дээрге кармадан хамааржыр, дириг амытанның кармазындан. Ооң аян-чыргалының болгаш хинчээниң хемчээлинден. Бир-ле чүүлдү ол хулээп шыдаар, бир-ле чүүлдү шыдавас. Бужартаанының байдалындан хамааржыр.
Ынчангаш Шримад-Бхагаватамның бир шүлүү бар, мындыг бир болуушкунну чуруп турар.
«Кришна Бурган, Кауравтар аймаанга тайбың чарлап, оларның хуралынга четкен. Сөстү алгаш, кижи хевири чуртталганың Эң Ыдыктыг утказы болгаш Эң Кол угланыышкыны чүл, деп, шын, Эң Дээди чиңгине эртинелерни айыткан.»
Ынчалдыр Ол сөзү биле хуралга үнүп келген-дир. А ону дыңнап турган кижилер канчалганыл көрээлиңер.
«Оларның аразындан, бодунуң эрткен чуртталгаларында чыып алган буянын шуптузун төндүр куругладып өртедип алган улус, Бурганның сөстерин хоозун чугаа, куруг үе чарыгдаашыкыны кылдыр хүлээп алган. Ынчалза-даа, бодунуң эрткен үеде чыып алган буянын хумагалап алганнары, ооң кадында харын-даа көвүдедип алган улус, Бурганның сөстерин Абсолют Шын кылдыр, нектар кылдыр хүлээп алганнар»
Ынчап келирге бо шулукте, кижиниң эрткен үезинде болгаш бо үезинде чыып алган буянының ажыының утказын допчузу-биле тайылбырлап каан болуп турар. Ол дээрге чедиишкин-дир, ажыл-агыйда ышкаш опыт-дуржулга дээн чүве-биле дөмей чүүл диин. Дуржулгаңар бар болза ону ап шыдаар силер, чок болза чок. Бистерде чижелээрге, (мону номчуп турар улуста) ол чок турган болза, бо хамык анаа мелегей чүүлдер болур. Ынчангаш бис опыт-дуржуглавыс чергелештир черни эжелеп алыр бис.
Ынчангаштың бис көрүп турарывыс биле, кижилер аңгы-аңгы хемчээлдиг черлерни, аңгы-аңгы чадаларны эжелеп аап турар. Бодунуң дуржулагызының аайы-биле. Ынчалзажок, чада бурузун кижи чүгле дараазында чадаже көдүрлүп аарынга ажыглаар ужурлуг.
Ындыг болганында, бхакти-йога санскрит дылдан очулдурарга – «шын сеткилинден бердинип хулээнир» дээн болуп турар, орустаарга – преданное служение. Ол дээрге бир тускай процесс, бир тускай практика-дыр, эртем. Оон өскээр ону адаары: бодун миннир эртем (наука самоосознания). Ынчангаштың эртем деп сөстү Ведада кезээде көзүлдүр шыйып каан. Эртем дээрге чул? Ол дээрге ынаар анаа-ла бодундан чүнү-даа киирбес болгаш чүнү-даа бодунуң күзели-биле казывас. Ынчап баар болза, база ыдыктыг бижиглерде бир шүлүк бар:
«Хөйлер меңээ чүдүп чоруур, ынчалза-даа олар ону шын эвес кылып турар. Ынчангаштың ындыг чудуушкуннуң түңнели өске.»
Чамдыкта бо бир-ле кижи арыгланыышкын оруунче туруп алыр. Ол бир-ле чувелерни бодундан кадып, чогаадып эгелээр, түңнелинде ол арыгланыр хамаанчок, харын-даа бергедээшкиннерни чедип алыр. Чижелээрге бо шагда бистиң көрүп турарывыс йоганың гимнастиказы бар-дыр – пранаяма. Ол пранаямада, силер тыныжынар бичии-ле шын эвес тудуптар болзуңарза, бир-ле ыжыкты (опухоль) ажылдап аап болур силер. Ынчангаштың бир-ле кижи пранаяма кылып мергежиксээр болза, ыявыла, шын, ол системага хамааржыр башкы кижиниң башкарылгазының адаанга ону өөренир ужурлуг, адак дизе ол-хире атты тускай өөредиг школа системазынга алган болза. Анаа-ла бир утка-дөзү билдинмес кижилер эвес, дуу ол бир номдан өөренип азы бир кырган-авай, кырган-ачайдан эвес. Ынчангаш бо эпохада, Кали үезинде ол йога деп чүүлге мергежири дыка айыылдыг болуп турар. Угааны сээдеңнеп, нервилери үрелип болур болгаш оон-даа ынаар.
Дыка көвей, сүнезинге бергедээшкиннер бар болуп турар: уннер тыптып кээп болур, дааштар, чуу-даа бооп болур. Бурганны көрүп эгелей бээп болур силер. Ынчалзажок, ол Бурган эвес болур. Ол дээрге галюцинациялар болур. Дүш, аарыг сагыш. Кижилер ооң соонда көңгүс сээдең улус апаар. Ол дээрге дыка айыылдыг система-дыр. Ынчангаш ведалар ажыы-биле пранаяманы, хатха-йоганы, асаннарны кандыг-даа кижилерни ону практикалаарын хоруп турар, ол системаның тускай башкылардан билиглерни тускайы-биле албаан болза. Т.е. сүнезин чүүлдерни ол өреп кааптар, а бузургей мага-бодун экижидип алыр. Ынчангаш кажан кижи чуга чуул (тонкие вещи), болгаш бузургей чуул (грубые вещи) деп чувелерни билбес болганында, ол мынча деп бодаар: мага-бодум дыка эки апарды, шимченгирим дам экижип тур, хөй удувас-даа-дыр мен, - деп бодаар. Ынчалзажок, херек кырында силер чоорту мелегей апар чыдар боор силер (тупее). А ол кижи ону-даа херекке албас, чуге-дизе оон бодап турары-болза: мен гимнастика кылып турар кижи шээй мен, нерви системам экижип турар деп бодаар. А шынында кижи бодунуң интеллектизиниң потенциалын кызырып каапкан болур, ол шын эвес мергежил таварыштыр. Чогум анаа эът-хан мага-боду дыка экижип келген болур.
