Мотиватцияның мазмұндық теориясы, адамдарды көздеген мақсатқа орай әрекет етуге мәжбүр ететін іштей талаптарды тендестіруге негізделген. Бұл теорияның өкілдеріне: Абрахам Маслоу, Фредерик Герцберк, Дэвит Мак Клеманд. Маслоу бойынша қажеттіліктің 5 түрі бар – физиологиялық, қауыпсіздік, әлеуметтік, құрметке ие болу, өзін-өзі көрсету. Физологиялық қажеттілік өмір сүру үшін керек. Бұған тамақ, су, баспана, демалу және т.б. Қауіпсіздік, қорғану және басшылыққа сенімділік қажеттіліктеріне қоршаған орта тараптарына болатын физикалық және болашаққа физалогиялық қажеттіліктің қанағаттандырылуы мүмкін. Әлеуметтік қажеттілік – бұл бір нәрсеге немесе біреулерге қатыстылық сезімі, өзіңді біреулердің құрметтеу сезімі, әлеуметтік қарым-қатынас, құштарлық сезімі. Құрметтеу қажеттілігіне өзін-өзі құрметтеу, жеке жасының жетістіктері, біліктілігі, басқа біреудің құрметтеуі, мақұлдауы жатады. Өзін-өзі көрсету қажеттілігі өзінің потенциялды мүмкіндігін жеке басының өсіп жетілуін жүзеге асыру қажеттілігі. Клелландттың қажеттілік теориялары. Ол адамдарға 3 қажеттілік: билік, жетістікке жету, қатысу тән деп есептейді. Билік қажеттілікті басқа адамдарға ықпал ету ниетінен көрінеді. Билікке құштар адамдар өз пікірін батыл, ашық айтады, пікір таласынан, өзара сыннан тайсалмайды. Өз пікірін өткізуге тырысады. Адамдардың мадақтауға құштарлығы сол адамның жетістігін жариялаумен шектклмейді оның жұмысты ойдағыдай орындаумен қанағаттандырылады. Герцберктің қос факторлы теориясы. Гигиналық факторлар Жігерлендіру факторлары Гигиналық факторлар – жұмыс жасайтын қоршаған ортаға байланысты. Мотиватцияның іс жүргізуі теориясы. Іс жүргізу теориясы адамдар әр мақсатқа жетуі өшін күш-жігерін қалай бөлетіндігін және мінез-құлықтың нақты түрін қалай таңдайтындылығын талдайды. Жігерлендірудің процессуалдық теориялары. Үміттену теориялары Әділеттілік теориясы Портер-Лоуер модельі Үміттену – бұл жеке адамның белгілі бір оқиға ықтималдылығын бағалауы. Көпшілік адамдар, мәселен жоғары оқу орнын бітіргенен кейін жақсы жұмысқа істейтін болса қызметі жоғарылайтындығына үміттенеді. Мотивация үміттену факторының «еңбек шығыны нәтижелері» «үміттену нәтижелер көтермелеу» және валентілік қызметі болып табылады. Еңбек шығыны тарапынан үміттену- нәтижелер бұл жұмсалған күш-жігер мен алынған нәтиже арасындағы қатнас. Нәтижелер тарапынан үміттену – көтермелеу қол жеткен нәтижелерге жауап ретінде нақты көтермелеуді немесе мадақтауды үміттену. Валенттілік – белгілі бір көтермелеуге ие болғаннан кейін пайда болатын қанағаттану қанағаттанбау дәрежелері Әділеттілік теориясы бойынша, адамдар жұмсаған күш-жігеріне тиісті көтермелеуді субъективті бағалап, осы тектес жұмысты басқа адамдар қалай қабылтайтындығын салыстырады. Егер адам өз еңбегі дұрыс бағаланбады деп санаса, онда ол күш-жігер жұмсауын кемітеді. Егер ол өз еңбегін асыра бағалады деп санаса, онда ол керсінше күш-жігерін жұмсауды бұрынғы деңгейде қалдырады немесе тіпті арттыра түседі.
10.Бақылаудың түрлерін анықтап, әрқайсысына сипаттама беріңіз.
Басқару процесі әрқашан сәтті бола бермеуі мүмкін. Жоспарда ойлағандай орындала бермейді. Ұйымдастыру қоршаған орта жағдайының өзгеруіне қарай бейімделуі тиіс. Басшысы өзінің алдына қойған мақсатына жеткенін анықтау үшін өз қатесін және қызметшілерінің қатесін байқауы үшін бақылау қажет. Бақылау функциясы өндіріс процесінің нақты барысының ұдайы бақылаудан, талдаудан, бағалаудан және басқарудың келесі циклінде қажетті іс-әрекеттерді айқындау мақсатында оны белгіленген бағдарлама бойынша салғастырудан тұрады. Бақылау бұл ұйымның өз мақсатына жетуін қамтамасмыз ету процесі. Бақылау бұл қолда не барын және де не болу керектігін ұдайы салыстыру. Басшылар бақылау функциясының мақсат пен міндетін айқындап ұйымды құрған сәттен бастап қолға ала бастайды. Бақылаудың қажеттілігі дағдарыс жағдайының пайда болуын алдын ала сақтандыруға байланысты. Ұйым ішіндегі жағдайды талдаған кез келген пайда болатын қателіктер мен проблемаларды дер кезінде түзетіп, дұрыс арнаға салмаса, кейіннен оны қалпына келтіру қиынға соғатыны сөзсіз. Бақылау функциясы, бұл проблеманы айқындауға мүмкіндік беретін әрі туындаған проблемалар дағдарысқа ұшырамай тұрып, ұйым қызметіне тиісті өзгерістер енгізетін басқару сипаты.
Бақылау басқарудың маңызды әрі күрделі қызметі еңбек өнімділігін қызметкерлердің ынта-жігерін арттырудың басты құралы. Бақылаудың басты принциптерінің бірі бақылау тұтастай қамтылуы тиіс. Бақылаудың келесі принципі, ол басқару процесінің негізгі элементі болып саналады. Барлық басқа функцияларды одан бөлек қараструға болмайды. Бақылаудың негізгі үш түрі бар: алдын-ала, күнделікті және қорытынды бақылау.
Алдын ала бақылау дегеніміз – мұнда бақылауды жүзеге асырудың негізгі құралдары – белгіленген ережелерді, процедураларды және жүріс-тұрыс линиясын жүзеге асыру. Алдын ала бақылау үш салада – адамдар, материалдық және қаржы тарапында жүзеге асасды.
Ø Адам ресурстарын алдын-ала бақылағанда кәсіптік білімі, біліктілігі, жанжақтылығы бақыланады.
Ø Материалдық ресурстарды алдын-ала бақылағанда сапасы, стандартқа сәйкестігі, жарамдылығы ескеріледі.
Ø Қаржы ресуртарын алдын-ала бақылаудағы ең маңызды буыны бюджет.
Күнделікті бақылау – жұмыс барысында жүзеге асырылады. Оның объектісі көбінесе бағынышты қызметкерлер, ал мұны жүзеге асырушы тікелей басшысы. Яғни, күнделікті бақылаудың нәтижесі белгіленген жоспармен нұсқаулардан ауытқуға жол бермейді.
Қорытынды бақылау – мұның екі маңызды функциясы бар. Біріншісі, егер жоспарлауға қажетті ұқсас жұмыстарды алдағы уақытта атқару ұсынылған жағдайда қорытынды бақылау басшыға ақпаратты ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Екінші функциясы – мотивацияға ықпал етеді. Егер ұйым басшысы мотивациялық көтермелеуді белгілі бір нәтижелік деңгеймен байланыстыратын болса, ондай жағдайда әрине нақты қол жеткен нәтижені дәл әрі әділетті бағалау қажет.
Қорытынды бақылаудың нәтижесі алға қойған мақсатқа қалай жеттік, нені үйрендік, алдағы уақытта не істеуге болатындығын көрсетеді.
