Дәріс жоспары:
1. Телімдік стансалардың жұмыс түрі
2. Телімдік стансаларда қабылдап-жөнелту жолдарының санын анықтау
Телімдік стансаларда локомотив бригадасының жұмысы мен пойыздарға қызмет көрсету, жылжымалы құрамды жөндеу және жабдықтау, теміржол желілерінде телімдік және құрама пойыздарды тарқатып құрастыру. Темір жол желілерінде телімдік стансаларының орналасуы тартым түріне қарай пойыз локомотивтеріне және локомотив бригадаларына қызмет көрсету тәртібіне қарай сипатталады. Жаңа желімен телімдік стансаның аралығында негізгі депоның электр тартымы 700 1000 км, ал тепловоз тартымында 500-800 км.
Телімдік стансаларда транзиттік жолаушылар және жүк пойыздарын қабылдап-жөнелтуге, локомотив және локомотив бригадаларының ауысуына немесе локомотитің ауысуына, вагондарға техникалық қызмет көрсету және коммерциялық тексеру, локомотивті жөндеу және жабдықтау оларға техникалық қызмет көрсету, вагондарды ағытып жөндеу, телімдік және құрама пойыздарды тарқатып-құрастыру, жолаушыларға қызмет көрсету пошта мен жүкті беру және алу, жүк ауданында жүкті тиеп-түсіру, өнеркәсіп кірме жолдарына қызмет көрсету.
Телімдік стансада локомотив пен вагон шаруашылығы, жүк ауданы, жүк қозғалысна арналған жолдар, жолаушыларға қызмет көрстеу және жолаушылар қозғалысын қамтамасыз ету жүргізіледі. Жолаушылар қозғалысын қамтамасыз етуге жолаушылар ғимараты, платформа, тоннелдер, жаяу жүргіншілер өткелі, пошталық және жүк ғимараттары, қабылдап-жөнелту жолдары, жолаушылар пойызының соңғы аялдамасы болу керек. Транзиттік жолаушылар пойызын қабылдап-жөнелтетін жолдар саны, басты жолдармен қоса, стансамен бірігетін бағыттардан аз болмауы керек.
Жүк қозғалысы үшін жол құрылғыларына қабылдап-жөнелту, сұрыптау және тартым жолдары кіреді. Қабылдап-жөнелту жолдары, біріктірілген парктер, пойыздардың аялдау кезінде техникалық қызмет көрсету және коммерциялық тексеру, станса жұмысының технологиялық үрдісінде қарастырылған. Телімдік стансаға қажетті қабылдап-жөнелту жолдары арнайы темір жол стансалары мен тораптары үшін есептеілнеді.
Телімдік стансаларда сұрыптау жолдары әр түрлі бағытта вагондарды жинау үшін беріледі, стансаға түсіруге келген вагондардың аялдауы, сондай-ақ жөндеуге және бос вагондардың алдау үшін берілетін жолдар. Сұрыптау жолдары құрастыратын пойыздардың вагондарын жинау үшін арналған, өңделетін вагондар саны бағыттар санына қатысты болады. Бұл жолдардың ұзындығы пайдалану жолдарының ұзындығынан 10 % үлкен болады.
Ұсынылатын әдебиеттер
1. Балғабеков Т.К. Пайдалану жұмыстарын басқару. 2009. – 89 б.
2. Балғабеков Т.К., Кенжекеева А.Р. Пайдалану жұмыстарын басқаруда есептеулер мен мысалдар. Қарағанды 2010. – 87б.
Стансаның пайдалану жұмысын басқару негіздері
Ресей Федерациясында 3700-ден астам станса бар. Оларда елді мекендердің, өндірістік кәсіпорындардың, ауылшаруашылық құрылымдардың, жүктерді жөнелтушілер мен қабылдаушылардың, жолаушылардың темір жол көлігімен тікелей өзара әрекеті болады. Айналымға кететін уақыттың 70%-ға жуығын вагон стансада өткізеді. Стансаларда темір жолдардың техникалық кешендерінің бөлімшелері орналастырылады: локомотивтік және вагондық деполар, электр қамтамасыздандыру кәсіпорындары, жол ұзындықтары, сигнализация және байланыстар, вокзалдар, тиеу және түсіру жұмыстарына арналған құрылғылар мен қондырғылар. Стансаларда жолаушыларды және жүктерді, тасымалдаумен, жолаушы және жүк ағындарының пайда болуымен және басылуымен байланысты көптеген технологиялық оталар мен үрдістер орындалады.
Өзінің тағайындалуы және жұмыс көлеміне байланысты стансалар келесі түрлерге жіктеледі.
Аралық стансаларға стансаның жол дамуы бойынша үлкен емес, соның ішінде өтпелер және озба бекеттер жатады. Оларда өткізу, қиылыстыру, поездарды оздыру бойынша оталар, құрама поездармен айлалық жұмыстар орындалады. Жүктерді тиеу, түсіру, қызмет көрсету, жолаушыларды отырғызу және түсіру бойынша оталар көлемі басқа үлкен стансалармен салыстырғанда үлкен емес.
Телімдік стансалар егер басқа жағынан оны сұрыптау стансасы шектесе, теміржол аймағын екі жағынан немесе бір жағынан шектейді. Телімдік стансаларда транзиттік поездардың вагондарына техникалық қызмет көрсету, локомотив бригадаларын ауыстыру жүзеге асырылады. Егер телімдік станса тартым аймағының шекарасы болып табылса, онда оның транзиттік жүк поездарының локомотивтері де ауысады. Әдетте телімдік стансалар құрама және телімдік поездарды қалыптастырады. Бұл стансалардың жол дамуына қабылдау-жөнелту және сұрыптау парктері жатады, локомотивтер мен ПТО-ң жабдықтау құрылғылары бар.
Сұрыптау стансалары поездарды массалық тарату және келген вагондардан жаңа поездарды қалыптастыру үшін арналған. Әрине, онда транзиттік поездардың техникалық қызмет көрсетілуі, тиеу түсіру оталары және жолаушыларды отырғызып-түсіру жүзеге асырылады. Сұрыптау стансаларында поездарды қабылдау және жөнелту, оларды жинақтау және құрастыру үшін қажетті жол парктері, дөңестік сұрыптау қондырғылары, локомотивтік және вагондық депо бар.
Жүк стансалары үлкен елді мекендерде және өндірістік кәсіпорындардың шоғырлану аудандарында орналасады. Осы стансаларда не жалпы пайдалану орындарында (жүк алаңдары), не стансалармен кірме жолдар арқылы байланысқан өнеркәсіптік кәсіпорындарда жүктерді тиеу-түсірудің айтарлықтай көлемі орындалады.
Жолаушылар стансалары жолаушы поездарын қабылдау, өңдеу, жөнелту, жолаушыларға қызмет көрсету, жолаушылар құрамын рейске дайындау үшін арналған. Жолаушылар стансалары перронды жолды, вокзалды, багажды кешендері бар өзіндік жолаушылар және техникалық өңдеуге, қайта құрауға, жабдықтауға және жолаушылар құрамын рейске дайындауға арналған жолаушылар техникалық стансаларына бөлінеді.
Жұмыс көлеміне байланысты барлық стансалар сыныптары бойынша сыныпсыз (ең үлкен) және I-V сыныптыларына бөлінеді.
Станса жұмысын регламенттейтін негізгі құжаттар.
Станса жұмысы сол немесе басқа шамада барлық темір жол көлігінің барлық жұмысын регламенттейтін құжаттармен: ТПЭ, темір жолдардың көліктік жарғысымен, поездар қозғалысы бойынша нұсқаулықпен, сигнализация бойынша нұсқаулықпен регламенттеледі. Алайда,аса маңызды темір жол стансаларының жұмысына арналған жалпы федералды сипаттағы бірқатар құжаттар бар. Бұл теміржол стансасы жөніндегі ереже, сонымен қатар, әр түрлі өндірістік оталар.
Типтік технологиялық үрдістерде поездар мен вагондарды өңдеу тәртібі салынған, әр түрлі өнеркәсіптік оталарға кететін типтік уақыт нормативтері келтірілген.
Кітапханалардан алынуы мүмкін кітаптар түрінде келесі стансалар мен бөлімшелердің типтік технологиялық үрдістері бар: сұрыптау стансалары; телімдік стансалар; жүк стансалары; мұнай өнімдерін құю және төгу бойынша стансалары және жүктерді, тасымалдауға арналған цистерналарды тазарту және дайындау бойынша тазарту-булау кәсіпорындары; вокзалдар; тиеу-түсіру жұмыстарының механизацияланған ұзындықтары; өнеркәсіптік теміржол көлігінің кәсіпорындары; поездарға және вагондарға коммерциялық қарау жүргізу бекеттері; стансалардың тауарлық конторлары және есептеу тауарлық конторлары.
Сонымен қатар, әрбір үлкен стансада (сыныпсыз және 1класты) оның жұмысының өзіндік технологиялық үрдісі құрастырылады.
Әрбір стансада оның шамасынан тәуелсіз стансаның өзіндік куәлігі болып табылатын техникалық-басқару актісі болады.
Онда стансалық жолдардың және құрылғылардың техникалық мәліметтері мен сипаттамалары көрсетіледі, поездарды қабылдау және жөнелту кезіндегі және айлалық жұмыстар кезіндегі қауіпсіздік талаптары регламенттеледі.
Поездармен оталарды орындау технологиясы
Тарату стансаларына келетін немесе сонда құрастырылатын жүк поездары бірқатар оталарға ұшырайды. Бұл оталар келесідей мақсаттарға ие: жылжымалы құрамның қауіпсіз жүруін қамтамасыз ету; тасымалданатын жүктердің сақталуын қамтамасыз ету; жылжымалы құрамның қозғалуын тездету және атап айтқанда, оның стансада болу уақытын қысқарту.
Көрсетілген талаптардың ішінен біріншісі және екіншісі айқын. Үшінші талапқа қатысты айтар болсақ, онда теміржолдардың пайдалану шығындары, яғни, тасымалдармен байланысты шығындар тасымалға кететін уақытпен пропорционалды екенін айта кеткен жөн. Осы шғындардың азаюымен пайдалану шығындары да, вагондар және локомотивтер қажеттілігі де азаяды. Сонымен қоса, нарықтық экономика жағдайларында теміржолдар жүк иелерінің алдында жүктердің жеткізудің белгіленген мерзімінен асып кеткен жағдайда жауапты болатынын айта кеткен жөн. Жүк иелеріне осы себептермен темір жолдардың төлейтін өтемақылар жиынтығы жиі айтарлықтай болып келеді.
Осылайша, вагондардың стансаға қайта өңделуін ұйымдастыра отырып, отаның ұзақтығы мүмкіндігінше аз болғаны жөн, әр түрлі қызмет жұмыскерлері мүмкіндігінше бір мезгілде өзінің оталарын (оталардың параллельді болуы) орындады, және отааралық тоқтап қалулар минималды болды.
Таратуға келген поезбен операцияның орындалуын тездету үшін станса жұмысшылары поезд келгенге дейін алдын-ала дайындалу керек. Стансалар поездың вагондары жөнінде алдын ала ақпарат және ең алдымен натур парағының телеграммасы түріндегі әрбір вагондағы жүктің тағайындалуы туралы мәлімет алады. ТНЛ негізінде СТО стансалық технологиялық орталығының операторы сұрыптау парағы және белгіленген ТНЛ түріндегі құрамды таратудың алдын-ала жоспары дайындалады. Сұрыптау парағы компьютерден алынуы мүмкін.
ТНЛ-ды құрастыру немесе жіберу кезінде қате болатын жағдайлар кездеседі. Сондықтан поездың стансаға кіру ұңғымасына келу сәтінде СТО жұмыскері вагондардың нөмірлерінің ТНЛ мәліметтеріне сәйкес келуін тексеріп, сәйкес түзетулер енгізеді.
Құрамды таратуға дайындау үрдісінде вагон шаруашылығының жұмыскерлері тежеу магистралінен ауаны шығара отырып, вагондарды тежеуден босатады. Ағытып жөндеу бекетінде өңделуге қажетті ақаулары бар вагондар анықталады. Салыстырмалы қысқа уақытта (15-20мин) жойылуы мүмкін ақаулар құрамның жөнелтілуге дайындау үрдісінде жойылады.
Бір мезгілде техникалық қараумен қоса поезд қабылдаушылары немесе қабылдап-тапсырушылар құрамның коммерциялық қарауын жүзеге асырады. Төменде құрамның таралуға дайындығының мысал ретінде технологиялық кестесі келтірілген.
| № п/п | Оталар | Поезд келгенге дейін | Поезд келгеннен кейін | Орындаушылар | ||||
 1
| Натур парағының телеграммасын алу және белгілеу | СТО операторы | ||||||
 2
| Сұрыптау парағын құрастыру немесе алу. | СТО операторы | ||||||
 3
| Қатысты жұмыскерлерді поездың келу уақыты мен жолы жөнінде хабардар ету | ДСП | ||||||
| Кіру ұңғымасында құрамды негізгі тексеру | 
| СТО операторы | ||||||
 5
| Тасымалдау құжаттарын тексеру және штемпельдеу |
| СТО операторы | |||||
| Құрамды техникалық қарау, тежеуішті жіберу | 
| ПТО жұмыскерлері | ||||||
| Коммерциялық қарау |
| Қабылдап-тапсырушылар | |||||
|
|
Құрамды таратуға дайындау кезінде аса еңбексыйымдылықты техникалық қарау оталары болып табылады, дәл солар құрамды таратуға дайындаудың жалпы ұзақтығын анықтайды. Осы оталарға нормативті қазір стансалардың өздері бекітеді. Құрамның техникалық қарауына қажетті уақыт мынаған тең:
, мин.
мұндағы 
мин, 1вагонға есептегендегі уақыт нормасы;
- құрамдағы вагондар саны;
- ПТО бригадасындағы топтардың саны.
Төменірек құрамның құрастыруға және жөнелтілуге дайындығының мысал ретіндегі технологиялық кестесі келтірілген.
