Астыда қорытындылау мен талқылау барысындағы төрешілермен кеткен қателіктер көрсетілген. Астыдағы көптеген мысалдар жаман талдау болып саналмайды – оларға лайықты кіріспе түсініктеме болу үшін алдағы түсінік беріледі. Бірақ төрешілер бір команда екіншіден мықтырақ болғаны туралы, дерексіз себепті көрсететін, дебатерларға талқылау мен түсіндірусіз мұндай пайымдау жасамау керек.
А) Нақтылаудың орнына жалпылау
“ Екінші Оппозиция шынымен бізге кейс ұсынған сияқты көрінді, сондықтан олар раундты жеңді”
“ Бірінші Оппозицияда шамалы жақсы ойлар болды, бірақ анализ Екінші Оппозицияның сөзіне жетпеді”
Егер әрбір пайымдау раундта өткен заттардың мысалдарымен демеуленсе, жалпылама пайымдау себеп енгізудің дұрыс жолы. Жоғарыда көрсетілген типтес анықтамалар шешім шығаруда да, талдауда да айқын мысалдарсыз қалмау керек.
Б) Белгілі класстағы аргументтерге орынсыз басымдылық бөлу
“ Тек Бірінші Үкімет қана Бразилияның негізгі қалаларының аттарын ғана білді”
“ Екінші Үкімет жеңді, себебі олардың аргументтері практикалықтан гөрі моральді болды”
Төреліктегі бұл мәселе көптеген кейіп алады, олардың бірі аргументтердегі спецификалық білім қолданудың фетиші. Ауқымды білім қорымен түсіндірілген мықты аргументтер жасайтын командаларға көптеген келтірген факттары үшін емес, осы факттарды аргументті байыту үшін қолданған жағдайда марапаттау қажет. Факттарды икемді қолдану аргументты жақсы, әрі мықты қылдырады, бірақ факт өз-өзімен аргумент болып есептелмейді.
Бұл проблеманың екінші келбеті – ақталмаған басымдылықты белгілі типті аргументтерге мәжбүрлеу(моральді/философиялық/экономикалық/экономикалық/практикалық). Мысалы, «принципиальді» аргумент «практикалық» аргументтен басымда емес, кемде емес - нақты бір аргументтің көрсеткісі келетіні және қаншалықты көрсете алатынына байланысты.
В) Төреліктегі пенализация
“Сіз Ақпарат Пункттерін қабылдамадыңыз, сондықтан бірінші орын ала алмайсыз ”
“Бізде механизм бойынша сұрақтар қалып қойды, сондықтан сізге соңғы орын беріледі”
Футболда үздік төреші – әрдайым ысқырып, ойынды үнемі тоқтатыны емес. Сәйкесінше, дебаттағы үздік төреші – белгілі бір аргументты дисквалификациялап, сөзге қарағанда формаға қарап, максималды мөлшерде себептер табатыны емес.
Егер командалар өз рольдарын дұрыс атқармаған болса, онда оларды раундтағы ойынға қаншалықты кедергі жасағанына байланысты жазалау керек.
Кейбір мысалдар:
● Ақпарат пункттерін қабылдамау, ойыншының дебаттың екінші жағымен ойнамағанын көрсетеді – оның материалы аз дәлелді болады, бірақ талқылаудан алынбауы керек.
● Механизмдегі айқындықтың болмауын былай шешуге болады: Оппозицияға анықтама енгізуге рұқсат беру арқылы ойынның осы аланнан дамуына жол ашу
● Егер Оппозицияның секретарінің сөзінде жаңа аргументтер болса, онда оларды елемей, ойыншы бұл аргументтер бойынша ештене айтпады деп есептеуге болады, бірақ олар айтқан материалдар ескеріледі.
Г) Мазмұны бойынша емес, форма бойынша төрелік.
“ Құқық туралы аргументты бірінші беру керек еді”
“ Команда үйлесімді болмады – барлық керек материал бірінші ойыншыда ғана болды”
“Сіз бес минут қана сөйледіңіз”
Дебатта сөздің белгілі бір уақыт арасында айтылуы немесе аргументтердің белгілі бір тәртіппен болуы жеңістің факторлары емес. Өз уақытын жақсы аргументтерге кетіретін ойыншылар дәлелдірек болады, бірақ олар аргумент түсіндіруге «көп уақыт кетіргені» үшін емес, жақсы аргументтерді түсіндіргендіктен ойындары табысты болады. Ойыншы бір минутты сөзбен ойынды жеңе алады. (оңай шаруа емес). Бұл жердегі аталған мысалдар талқылауда пайдалы болу мүмкін, бірақ команданың кем сенерлігіне себеп болмайды.
Д) Алдымен орындар табамыз, кейіннен себептерін анықтаймыз.
“ Біз барлығымыз дебатты бірдей көрдік, сондықтан талқылауға дербес тәртіппен келеміз.”
“ Екінші командалардың сөздері нанымдырақ болды, олардың аргументтері шынымен ұнады және ойынның соңына дейін релевантты болды, сондықтан АҮ үшінші орын алды, ал АО төртінші орын алды.”
Дара және бір топ төрешілерге дебаттың қорытындылары көп жағдайда абсолютті түсінікті, сондықтан олар командалар алған орындарының себептерін детальді түсіндіруімен айналыспайды, оның орнына, олар бастапқы интуативті орындарды дәлелдейтін жасанды сылтау табады. Мұның ықтималдығы жоғары, әсіресе барлық төрешілердің бастапқы орын орналастыруы бірдей болса, сонымен олар бір-бірімен келіскендіктен бұл дұрыс орналастыру деген шешімге келеді. Төрешілерге әрдайым раундтың сонынан командалар берген материалды тексеру қажет, шешім логикалық рациональды себептерден туындау керек, керісінше емес.
3.7 Тақырып таңдауға байланысты кеңестер
Чемпионатта, барлық турнирдағыдай, Төрешілік Коллегия талқылаудың тақырыбын таңдайды, сондықтан төрешілерге бұл туралы уайымдау қажет емес. Алайда, бұл жинақ БП дебатын сипаттайтын негізгі документ болып саналады және турнир өткізуге көмек болып, әлем бойынша барлық дебаттық клубтарда қолданылады. Сондықтан біз төрешілікке Төрешілік Коллегиясының міндеті болатын кеңестер жинағын қосамыз, тақырып таңдау төрешілікке тапсырылу арқылы, біздің ойымызша, тақырып стандарттары барлық жарыстарда көтеріледі.
Тақырып таңдау – көңілді, қызықты және маңызды, бірақ жаман тақырып турнирді бүлдіру мүмкін. Басқа жағынан, жақсы тақырыптар жинағы ойыншыларға турнирмен рахаттана отыра, тақырыптарды көпке есте сақтауға септігін тигізеді.
Алайда жақсы тақырыптар таңдау оңай емес. Әрбір турнир сайын бірінен-бірі қайталанатын классикалық темалар бар (осы жинақта бар), дегенмен Төрешілік Коллегия ерекше тақырып беруге немесе ескі тақырыптардың жаңа формулировкасын беруге ұмтылады. Тақырып алдыңғы турнирде қолданылған болса, онда Төрешілік Коллегияға тақырып ойналатының алдын ала білгені деген мағына емес. Проблематикалық тақырыптарды бермес үшін, төрешілерге өз тақырыптарын келесі критерийлермен тексерген жөн:
· Тақырып үйлесімді болды ма? Үкімет пен Оппозицияда жеңіске бірдей мүмкіндік болды ма? Бұл сұрақ әр жақтан бірдей аргументтер саны немесе мықты аргумент болуына қатысты емес. Төрешілік Коллегия раунд төрт жақты тең болуын қамтамасыз ете отыра, бір жақтың аргументін құлату тым қиын болып кетпеуін қадағалау қажет. Төрешілік коллегияда шынымен тақырып ұнаса, аргументті бағалаудың орнына, барлық аргументтердің екі жаққа тән жалпы бір «жауабы» бар дейді, осы себептен де тақырып үйлесімді болып келеді. Бірақ төрешілер бұл «жауаптар» екі жаққа да тән бе екенін, жауаптарды талдау оңай ма екенін, екі жақтан да алдағы реакция болатынын тексеру керек. Ең бастысы Төрешілер Коллегиясы турнирдағы командалардың мастерлық дәрежесінің жоғарлылығына қарамастан, тақырып барлығына бірдей үйлесімді ме екенін тексерген жөн. Кейбір тақырыптар жаңа ойыншыларға үйлесімді болып, эксперттерге үйлесімді болмауы мүмкін, және керісінше.
· Тақырыпта жеткілікті тереңдік барма?: Үкіметте, Оппозицияда жеңуге мүмкіндігі болатындай екі жақта бірдей материал барма? Бір жақта «көп аргумент» бар деп абстрактты ойлаған жөн емес. Аргументтерді бірден бір команда айтып тастамайтындай олар соншалықты тереңбе? Бір жақта концентрация жасаған дұрыс емес. ЖҮ және ЖО не айтатынын ойлап көруге болады.
· Тақырып жетімді ме? БП дебаттық әлемде жеткілікті жоғары деңгейдегі базаны көрсетеді – біздің ойымызша, дебаттық қауым жаңалық оқып, заманауи политикалық, қоғамдық және этикалық дискуссия туралы жеткілікті білімде. Алайда, тақырып барлық дебатерларға қол жетімді болуы қажет. Егер тақырып дебатерлерға ойын алдында қол жетімді болмаса, бұл дебатерлар білімінің кез келген вариациядағы мағынасын арттырады, тақырып жайлы көп білетін адам, білімі басқа кеңістікте жатқан дебатерлардан басымдық алады.
· Тақырып жеткілікті анық емес аргументті қажет ете ме немесе команданың кейсі толығымен түсініксіз болмайтындай олардан интерпретация қажет ете ме? Екі столдағы командалар тақырыптың кілтті аспекттісін білетін болса, тақырып үйлесімді болып келеді. Бірақ аспектті түсінетіндігі раундта білінбесе, раунд бейберекет, және командалар түсініксіз идея/мағына/эмпирикалық факт/аргументті еске алмаса, олар қатты қиналады. Тақырып дұрыс болу үшін аргументтер өте жетімді болуы керек.
· Тақырып шындық иллизюясын(suspension of disbelief -????) және рацтоналды альтернативаны ескермеуді қажет ете ме? Көптеген тақырыптар өз-өзімен қызықты, егер әрине оларды тек status quoмен салыстыратын болсақ. Егер проблеманың тақырыптан ауқымдырақ қызықты/радикалды шешімі болса, бұл дебатты бүлдіру мүмкін. Төрешілік Коллегияға АОда контр-кейсті енгізу мүмкіндігі бар екенін білу қажет. Егер проблема шешуде радикалдырақ шешім болған жағдайда, Оппозиция мұны контр -кейс ретінде ұсына алады, бұл дебатты оппозицияға жеңілірек қылдырады.
· Тақырып аса тіл тигізетін бола ала ма? Дебатта постулат қылып алатындай лайықты ағын бар, яғни дебатерлер таласты тақырыптарды талқылап, өз көзқарасы мен міндеттерін елемеу қажет. Бұл дебатты интеллектуалды қызықты қылдырып, ойыншыларға жаңа тәжірибе мен ойлау тәсілдерін береді. Бірақ Төрешілік Коллегия барлық дебатерлардың ойында қонақ ретінде сезінуіне жауапты, және де олардың ойынға қатысуы бір жақты шектелмеуін қадағалау қажет, мысалға тақырып олардың көзқарастарын қорлап немесе оларға эмоцияналды стресс әкелетін болған жағдайлар болмауы керек.Халықаралық турнирларда тақырып таңдағанда ойыншылардың өмірлік тәжірибесін ескерген жөн.
Тақырып беру мақсатында Төрешілік Коллегия «әзілдік», «қиын», «жаңа» және «радикалды» тақырыптар беруде ойыншыларға қаншалықты бұл тақырыптар тіл тигізетінін ескермейді. Бұл практика дебаттан алынған жөн.Мұндай тақырыптар турнирлардың теңдік пен қол жетімділікке ұмтылысын түсіреді және дебаттын әлемдік аренадағы абыройын түсіреді. Халықаралық дебаттық турнир - ғанибет беру және дебаттың жаңа орында және студенттердің жаңа буынында өрлеуіне драйвер болуы керек. Ол біршама достардың арасындағы ойын-сауық емес. Төрешілік Коллегия, олардың тақырыбы ойыншыларға қаншалықты көрінетінін қадағалау қажет. Тақырыптар дебатты қоздыру керек, сонымен қатар шамалы теңсіздік тудыру керек, ал теңдік интеллектуалды толықтыруды төмендетеді. Тақырыптардың түрінің көптеген спектрі бар, бірінде даулы моменттер болмаса, екіншісінде көптеген турнирлерде кездесетіндей қорлайтын тақырыптар көптеп бар.
Талқылаудың кейбір мәні Төрелік Коллегиясынан әдептілік күтеді. Зорлау мен аборт сияқты тақырыптарды дұрыс жолмен беру керек, оның басты себебі ойыншылардың бұл тақырыптармен эмоционалды тәжірибенін болуы. Мысалға, абор ол өлім немесе оның моральды эквиваленты екенін дәлелдеу абортпен кезікке қыздарға жүктелуі мүмкін. Сонымен қатар, зорлықты өзінде көрген дебатерларға оның детальды элементтерін тақылау қиын ситуация болады. Сондықтан Төрешілік Коллегияға тақырып таңдағанда жан-жақты абай болу керек, ол тақырыпты қауіпты эмоционалды реакция тудыратын аргументсыз ойнауға болатынына сенімді және барлық бөлмелерде ойналанытына сенімді болуы керек.
Бұл дебатта қандай да бір тақырыптардың мүлдем ойналмауына әкеліп тұрған жоқ, зорлау секілді тақырыптар қандай да бір аргументтерсіз ойналуы керек. Төрешілік Коллегия тақырыптар осындай арнайы элементтер қажет ететіндігіне мән қоюы керек.
Жоғарыда айтылған барлық шараларды ескеру тақырыптың жақсылығын дәлелдемейді, ол шараларды елемейтін кей тақырыптарда жақсы болуы мүмкін. Мысалға, іріктеуші кезеңде ойналатын тақырыптар тек үздік командалармен ойналады, сондықтан олар қиынырақ болуы мүмкін. Бірақ бұл тізім турнирдағы тақырыптардың сапасын бағалауда жақсы база болып есептеледі.
