Тәжірибе жасау немесе «Гипоксияға төзімділікте түрлік реактивтіліктің, ОЖЖ жағдайының, жастың маңызы» бейнефильмін көру (кассета № 1)
| № 1 тапсырма | Организм реактивтілігінде жануарлар түрлерінің маңызын айқындау |
Әдісі: Комовский аспабының астына бір ақ тышқанды және бір бақаны отырғызады. Олардың жалпы тәртібіне, тыныс алуына, терілерінің түсіне назар аударады. Содан кейін барометрлік қысымды біртіндеп 200 мм.с.б. дейін азайтып, жануарлардың жалпы тәртібі, тыныс алуы, терілерінің түсінің өзгерістерін байқайды. Алынған деректерді талдап, тұжырым жасайды.
| № 2 тапсырма. | Реактивтіліктегі жас мөлшерінің маңызын анықтау |
Әдісі: Тәжірибеге бір ересек (салмағы 15-20 г), бір жаңа туған ақ тышқанды алады. Олардың жалпы тәртібіне, тыныс алуына, терілерінің түсіне назар аударады. Содан кейін барометрлік қысымды біртіндеп 200 мм.с.б. дейін азайтып, жоғарыда келтірілген көрсеткіштерді қадағалап, салыстырады. Екі тышқанда биіктік ауруының дамуын қадағалайды. Биіктік ауруы дамуында жас мөлшерінің маңызы туралы қорытынды жасалады.
| № 3 тапсырма. | Организм реактивтілігіндегі ОЖЖ-нің функциялық жағдайының маңызын анықтау |
Әдісі: тәжірибеге үш ақ тышқан алынады. Біреуіне тері астына 1% гексенал ерітіндісі 100 г дене салмағына 0,5 мл. ерітінді есептеліп енгізіледі. Екіншісіне - 10% кофеин ерітіндісі дене салмағына 0,5 мл. ерітінді есептеліп енгізіледі. Үшінші тышқан бақылау болып есептеледі. 5 - 6 мин. соң үшеуін де Комовский аспабының астына отырғызады. Алдыңғы тәжірибеде жүргізілген ретпен қайталанады. Жануарлардағы өзгерістердің айырмашылығын анықтайды. Алынған мәліметтерді сарапталады.
| № 4 тапсырма. | Организм реактивтілігіне сыртқы орта жайттарының ықпалын зерттеу. |
Әдісі: Тәжірибеге үш тышқан алынады. Біреуін тоңазытқышта 20 минөт мұздатады, екіншісін 400С термостатта 10 мин ұстайды. Үшінші тышқан –бақылау тышқаны. Оларды комовский аспабының астына отырғызып, биіктік ауруын шақырады. Жануарлар тәртібінің айырмашылықтарына назар аударып, қорытынды жасайды.
Сұрақтар:
1. Осы тәжірибеде жануарлардың гипоксияға төзімділігінің қандай ерекшеліктері бар?
2. Гипобариялық гипоксияға байланысты жануарлардың бақыланған реактивтіліктерінің негізінде қандай даму тетігі жатыр?
Хаттаманың кестесі
| Жануарлар | Барометрлік қысым | Тәртібі | Минөтіне тыныс алуы, ж.б. өзгерістер | Терісінің түсі | Жауап қайтару түрі | |||
| Бақа | Бастапқы жағдай | |||||||
| Биіктік ауру | ||||||||
| Тышқан №1 (бақылау) | Бастапқы жағдай | |||||||
| Биіктік ауру | ||||||||
| Тышқан №2 (жаңа туылған) | Бастапқы жағдай | |||||||
| Биіктік ауру | ||||||||
| Тышқан №3 (наркоз) | Бастапқы жағдай | |||||||
| Биіктік ауру. | ||||||||
| Тышқан №4 (кофеин) | Бастапқы жағдай | |||||||
| Биіктік ауру | ||||||||
| Тышқан №5 (гипертермия) | Бастапқы жағдай | |||||||
| Биіктік ауру | ||||||||
| Тышқан №6 (гипотермия) | Бастапқы жағдай | |||||||
| Биіктік ауру | ||||||||
Студенттер хаттаманың жалпы кестесін толтырады және гипоксияның бүліндіргіш әсеріне организм төзімділігінің әртүрлі екені туралы тұжырым жасайды, бұл неге байланысты екенін түсіндіреді.
Глоссарий:
Реактивность ( Re – против; action - действие ) - это свойство организма отвечать определенным образом на воздействие факторов окружающей среды (Н.Н.Сиротинин).
Реактивность- это свойство организма как целого отвечать изменением жизнедеятельности на воздействие окружающей среды (А.Д.Адо).
Реактивтілік ( Re – қарсы; action - әсер ) - сыртқы ортаның әсерлеріне организмнің белгілі бір жолмен жауап қайтару қасиеті (Н.Н.Сиротинин).
Реактивтілік – сыртқы орта ықпалдарының әсерлеріне организмнің, оның жекелеген ағзалары мен жүйелерінің тіршілігін өзгертіп жауап қайтару қасиеті немесе қабілеті (А.Д.Адо)
Reactivity i s a certain organism’s response to environmental factors (N.N.Sirotinin).
Reactivity is organism’s property as a whole to respond to environmental factors by changing its life (A.D.Ado).
Нормергия- это адекватный ответ организма на воздействие раздражителя
Нормергия – әдеттегі тітіркендіргішке организмнің қалыпты жауабы, мұнда нормергиялық жауап серпілісі туралы айтылады
Normergy is the adequate organism’s response to pathogenic factors
Патергия - неадекватная ответная реакция:
· гиперергия- бурные физиологические реакции, значительно превышающие необходимый уровень реагирования (реактивность детского организма)
· гипергия - слабые реакции физиологических систем, недостаточные для полноценного ответа организма на повреждающее воздействие (вялое течение болезней с неясными, стертыми признаками) (реактивность старческого организма)
· анергия - отсутствие ответных реакций (носительство, отсутствие реакций в состоянии комы, при наркозе)
· дизергия - извращенные ответные реакции (расширение сосудов на действие низкой температуры, расширение зрачка на свет)
Патергия - қалыптан тыс жауап:
· гиперергия– реактивтіліктің жоғарылауы
· гипергия – органихм реактивтілігінің төмендеуі (аурулар сылбыр, белгілері айқын болмай өтеді) (қарттардың реактивтілігі)
· анергия - реактивтіліктің мүлде болмауы (өзі ауырмай микробтардың тасымалдаушылары болады, терең кома, сілейме, наркоз жағдайларындағы)
· дизергия - қалыптан тыс, бұрмаланған жауап (төмен температураға тамырлардың кеңеюі, жарыққа көз қарашығының кеңеюі)
Pathergy is inadequate response to pathogenic factors
Hyperergy is more intensive reaction then normal (high reflexes, allergic reactions, child reactivity)
Hypoergy is low reaction of physiological systems to surroundings (asymptomatic diseases), reactivity of a senile organism)
Anergy is absence of organism’s response (coma, shock, narcosis)
Disergy is inverted response, opposite to normal (vasodilation to cold, expansion of a pupil to light)
Резистентность организма - устойчивость организма против болезнетворных воздействий (resisteo-сопротивление).
Организм төзімділігі – ауру туындататын ықпалдарға организмнің тұрақтылығы (resisteo-қарсы тұру)
Organism’s resistance is resistance against pathogenic factors.
Виды реактивности
Видовая - наиболее общий вид реактивности, особенности реагирования целого вида (миграция птиц, зимняя спячка млекопитающих, видовой иммунитет)
Түрлік – реактивтіліктің жалпы түрі, бүкіл бір түрдің жауап қайтару ерекшелігі (құстардың мекенін ауыстыруы, сүтқоректілердің қысқы ұйқысы, түрлік иммунитет)
Species reactivity - is a complex protective reactions of different species of animals to surroundings, general type of reactivity (ex. migration of birds, hibernation of mammal, species immunity)
Групповая - особенности реагирования отдельных групп индивидуумов в пределах вида (пол, возраст, конституция, расовая принадлежность, группа крови и др.)
Топтық - түрдің ішіндегі кейбір топтардың жауап қайтару ерекшелігі (жыныс, жас, конституция, нәсілдік ерекшелік, қан топтары, ж.б.)
Group reactivity is the response of several individuals within the species (ex. sex, age, constitution, race, group of blood)
Индивидуальная - особенности реагирования индивидуума, определяет уникальность индивидуума
Даралық - еке тұлғалардың реактивтілігі, әр адам қайталанбайтын тұлға екендігін көрсетеді
Individual reactivityis an individual's particular response unique to each person
Физиологическая реактивность - адекватные реакции организма
Патологическая реактивность - неадекватные реакции организма
Реактивтілік физиологиялық ( организмнің қалыпты жауабы)
Патологиялық (организмнің қалыптан тыс жауабы) болып бөлінеді.
Physiological reactivity is adequate organism’s response
Pathological reactivity is inadequate organism’s response
Специфическая, иммунологическая реактивность – ответная реакция на антиген
Арнайыланған немесе иммунологиялық реактивтілік – антигеннің әсеріне антидене Specific (immunological) reactivity is organism’s response to antigens
Конституция (от лат. constitutio – состояние, свойство) - это совокупность морфологических и функциональных особенностей организма, формирующих состояние его реактивности, сложившихся на основе наследственных и приобретенных свойств.
Дене бітімі (лат. constitutio – жағдай, қасиет) – тұқым қуалаушылықтың және жүре пайда болған қасиеттер негізінде қалыптасқан, жеке тұлғалардың құрылымдық, функциялық және жандүниелік ерекшеліктерінің жиынтығы.
Constitution (from Lat. Constitutio - state property) – is a set of morphological and functional characteristics of the body, forming the state of its reactivity, formed on the basis of inherited and acquired properties.
ӘДЕБИЕТТЕР:
Негізгі
1. Ә.Нұрмұхамбетұлы. Патофизиология. – Алматы; РПО «Кітап», 2007. – С. 80-115.
2. Ә.Н.Нұрмұхамбетұлы. Клиникалық патофизиология.-Алматы; «Эверо», 2010.-С. 8-27.
3. Патофизиология // Под ред. Новицкого В.В., Гольдберга Е.Д. Уразовой О.И.– Москва: Изд-во ГЭОТАР, 2010., том 1, с. 308-324, 232-307
4. Литвицкий П.Ф. Патофизиология: Учебник для вузов. – М.: ГЭОТАР – Медиа, 2009. - С. 21-23, С. 26-42
5. Патофизиология. Основные понятия. // под ред А.В. Ефремова. – Москва: ГЭОТАР-Медиа. – 2008. – С. 17-21.
6. Патологическая физиология: Учебник п/р Н.Н.Зайко и Ю.В.Быця. – 2-е изд. – М.: МЕДпресс-информ, 2004. – С. 81-90.
7. Патофизиология в схемах и таблицах: Курс лекций: Учебное пособие. Под ред. А.Н.Нурмухамбетова. – Алматы: Кітап, 2004. – С. 23-33.
8. Патофизиология.: учебник под ред. А.И. Воложина, Г.В. Порядина.-Т.1. – М.: «Академия», 2006.- с.121-139
Қосымша
9. Литвицкий П.Ф. Патофизиология: Учебник для вузов. – М.: ГЭОТАР – Медиа, 2007. - С. 21-23, С. 26-42.
10. Литвицкий П.Ф. Патофизиология: Учебник: в 2 т. – М.: ГЭОТАР-МЕД, 2003. – Т. 1. – С. 41-44.
11. Патологическая физиология п/р А.Д.Адо, М.А.Адо, В.И.Пыцкого, Г.В.Порядина, Ю.А.Владимирова. – М.: Триада-Х, 2002. – С. 73-89Патофизиология: Учебник для мед.вузов под/ред В.В. Новицкого и Е.Д. Гольдберга.-Томск: Том.ун-та, 2001, С.133-149
12. Назаренко Н.М. Патофизиология раннего онтогенеза. - Алматы, 1998.– 175с.
13. Ә. Нұрмұхамбетов. Ұрық даму мен балалық шақ ауруларының патофизиологиясы., Алматы, 2004. – 162б.
14. Н.В. Жуйко. Особенности реактивности детского организма, Алматы, 2006.- 68с.
БАҚЫЛАУ
Тест тапсырмаларын орындау. – қараңыз: Патологиялық физиология бойынша сынамалық тапсырмалар // Қазак тіліне аударған М.Б.Байбөрі, редакциялаған Т.П.Ударцева, Н.Н.Рыспекова – Алматы.: изд-во «Эффект», ҚазҰМУ, 2007.- Б. 51- 59
СОӨЖ
«ОРГАНИЗМ РЕАКТИВТІЛІГІ МЕН ТҰҚЫМҚУАЛАУШЫЛЫҚТЫҢ ДЕРТТАНУДАҒЫ МАҢЫЗЫ»
Сабақтың мақсаты:
· Клиникалық-зертханалық мәліметтерді сараптау машықтық дағдысын қалыптастыру
· Топта жұмыс жасау коммуникациялық дағдысын қалыптастыру
Оқыту міндеттері:
· Клиникалық-зертханалық мәліметтерді сараптауда теориялық білімін қолдана білу
· Топта жұмыс жасағанда коммуникациялық дағдысын жетілдіру
Сабақ жүргізудің тәсілдері:
Кіші топта жұмыс жасау, кейс-стади.
Бақылау тәсілдері:
Ауызша сұрау, тәжірибе хаттамаларының дұрыс толтырылуын және тәжірибе нәтижелері бойынша қорытындының дұрыстығын тексеру.
ТАПСЫРМАЛАР
№ 1 есеп. Екі егеуқұйрыққа келесі тәжірибе өткізілді: температурасы 10 °С суы бар аквариумға №1 егеуқұйрықты отырғызды. 5 минөттен кейін жануарды алып, тиілмеген егеуқұйрықпен (№2 егеуқұйрық) барокамераға орналастыру алдында 10 минөт бұрын фенамин 2,5 мг/кг мөлшерде психостимулятор еңгізілген егеуқұйрықпен (№3 егеуқұйрық), барокамераға орналастырады. Сосын барокамерадағы барометрлік қысымды 180 мм с.б.деңгейге дейін азайтады.
Өмір сүру ұзақтығын (барокамерадағы барометрлік қысымның 180 мм с.б. бойынша төмендеген уақыттан тыныстың толық тоқтауына дейін) №1 егеуқұйрықта 15 минөт, №2 — 7 минөт және №3 егеуқұйрықта — 4 минөтке созылды.
1. Гипотермия және психостимулятор фенамин гипоксияға қарсы тұруына әсер етеді ме?
2. Гипотермия және фенамин жануардың гипоксияға қарсы тұруына қалай әсер етеді?
3. Организмнің гопобариялық гипоксияға қарсы тұрақтылығына әсер ететін басқа да бір ықпалдарды атаңыздар.
Есеп.
Жаңадан бастаушы спортшыларға арнайы физикалық жүктемеден кейін пульсі минутына 140 және артериялық қысымы 180/100 мм. сын.бағ. болды, ал жоғарғы класстың спортшыларында пульсі минутына 100, ал артериялық қысымы -130/90 мм.сын. бағ. болды.
Бастаушы және жоғарғы класстың спортшыларында реактивтілігіне қандай жайттар әсер етті?
№ 3 есеп.
Тиреоидэктомиядан кейін бақылаушы және тәжірибелі топтарды арнайы оттегі аз камераға орналастырды. 5 күннен кейін бақылаушы топтың жануарлары өлді, ал тәжірибелі топтың жануарларында зат алмасудың төмендегені, гипопротеинемия, организмнің қызметі және рефлекстердің тежелгені анықталды.
Бақылаушы және тәжірибелі топтың жануарларында реактитілігіне қандай жайттар әсер етті?
Есеп.
Қысқы уақытта табиғи жағдайда екі топтың жануарлары (саршұнақтар мен егеуқұйрықтар) жоғары мөлшерде сәулелену алды. Летальдығы егеуқұйрықтарда 95% құрады, ал саршұнақтарда - 10%.
Саршұнақтар мен егеуқұйрықтардың реактивтілігіне қандай жайттар әсер етті?
№5 есеп.
Крупозды пневмония 1 жастаға балада, 35 жастағы әйелде және 78 жастағы ер адамда өту барысы қалай болады.
Әртүрлі жас айырмашылығы мен жыныс ерекшелігі аралығында температураның айқындылығы және қабыну реакцияларының әртүрлі болуы неге байланысты? Жас ерекшелігіне байланысты реактивтіліктің және төзімділіктің ерекшелігі әрқалай өтеді.
Есеп.
Жедел респираторлы вирустыаурумен ауыратын науқастың қан сары суында интерферонның жоғарғы концентрациясы анықталды. Бұл реакцияның организм үшін маңызы қандай және неге ол пайда болды. Науқаста реактивтіліктің қандай түрі және әсер етудің қандай формасы анықталады?
Есеп.
Әкесі гемофилия А түрімен ауырған, ал шешесінің дені сау, Н., атты дені сау әйел тектік кеңеске гемофилия А ауруының немерелеріне дамуы қауіптігі туралы сұрақпен келді: Жұбайы Н. және үш баласы - ұл және екі қызы сау.
Сұрақтар
1. Гемофилия А мұра қалдырудың қай түрімен тасымалданады және оның даму жолы? Баласы мен немересінде осы аурудың даму қауіптілігі қандай?
2. Патогензі бойынша тұқым қуалайтын аурудың тобы қандай (Бидл-Татумның жіктеуімен) гемофилия А-ға жатады?
№ 8 есеп.
Балалар бөлімшесіне ақыл-есінің кешеуілдеуімен 3 жастағы ер бала келіп түсті. Қарап тексергенде: бала қатарластарымен салыстырғанда бойы аласа, беті жалпақ, ауызы жартылай ашық, төменгі ернінен сілекей ағып тұр; көз ойығы тар; бетсүйегі шығыңқы; алақанында көлденең қатпар көрінеді. Қосымша зертту кезінде жүрек ақауы анықталды.
1. Бала қандай аурумен зардап шегеді?
2. Осы жағдайда диагноз қою үшін тұқым қуалайтын дерттің қандай әдісін анықтауға болады?
3. Кариотипті зерттеуде нені анықтау (мүмкін болатын нұсқасын көрсетіңіз)?
4. Бұл аурудың мүмкіндік себептері қандай?
№ 9 есеп.
Медициналық комиссияның военкоматына 18 жаста Р., әскери қызметке жарамдылығын анықтады. Қарап тексергенде: бойы және аяқтары ұзын, әтекейлік (евнухоидизм), гинекомастия, бөкселік май басу, қолтық асты шұңқырының және қасағаның сирек түктенуі, ұлдардағы жыныстың, ұманың жетілмеуін анықтады
1. Қандай ауру туралы ойлауға болады?
2. Осы жағдайда диагноз қою үшін тұқым қуалаушылық дерттерін анықтауда қандай әдісті қолдану қажет?
3. Кариотипті зерттеу нені айқындайды? Ұрт ішілік сынама нені анықтайды (буккальная проба?)
4. Бұл аурумен зардап шегетін ер кісінің балаларында қанша пайыз осы ауру кездесуі мүмкін?
Есеп.
Медико-биологиялық кеңеске баласының өмір сүруге қабілетсіз қатерлі жүрек ақауымен туылуына байланысты әйел келді. Қандай зерттеу әдістері дерттің тұқым қуалайтынын туа пайда болуынан ажырата алады? Генетикалық әдіспен анықтайды.
ӘДЕБИЕТТЕР:
Негізгі
1. Ә.Нұрмұхамбетұлы. Патофизиология. – Алматы; РПО «Кітап», 2007. – С. 80-115.
2. Ә.Н.Нұрмұхамбетұлы. Клиникалық патофизиология.-Алматы; «Эверо», 2010.-С. 8-27.
3. Патофизиология // Под ред. Новицкого В.В., Гольдберга Е.Д. Уразовой О.И.– Москва: Изд-во ГЭОТАР, 2010., том 1, с. 308-324, 232-307
4. Литвицкий П.Ф. Патофизиология: Учебник для вузов. – М.: ГЭОТАР – Медиа, 2009. - С. 21-23, С. 26-42
5. Патофизиология. Основные понятия. // под ред А.В. Ефремова. – Москва: ГЭОТАР-Медиа. – 2008. – С. 17-21.
6. Патологическая физиология: Учебник п/р Н.Н.Зайко и Ю.В.Быця. – 2-е изд. – М.: МЕДпресс-информ, 2004. – С. 81-90.
7. Патофизиология в схемах и таблицах: Курс лекций: Учебное пособие. Под ред. А.Н.Нурмухамбетова. – Алматы: Кітап, 2004. – С. 23-33.
8. Патофизиология.: учебник под ред. А.И. Воложина, Г.В. Порядина.-Т.1. – М.: «Академия», 2006.- с.121-139
Қосымша
9. Литвицкий П.Ф. Патофизиология: Учебник для вузов. – М.: ГЭОТАР – Медиа, 2007. - С. 21-23, С. 26-42.
10. Литвицкий П.Ф. Патофизиология: Учебник: в 2 т. – М.: ГЭОТАР-МЕД, 2003. – Т. 1. – С. 41-44.
11. Патологическая физиология п/р А.Д.Адо, М.А.Адо, В.И.Пыцкого, Г.В.Порядина, Ю.А.Владимирова. – М.: Триада-Х, 2002. – С. 73-89Патофизиология: Учебник для мед.вузов под/ред В.В. Новицкого и Е.Д. Гольдберга.-Томск: Том.ун-та, 2001, С.133-149
12. Назаренко Н.М. Патофизиология раннего онтогенеза. - Алматы, 1998.– 175с.
13. Ә. Нұрмұхамбетов. Ұрық даму мен балалық шақ ауруларының патофизиологиясы., Алматы, 2004. – 162б.
14. Н.В. Жуйко. Особенности реактивности детского организма, Алматы, 2006.- 68с.
БАҚЫЛАУ
ü Есептер бойынша қорытындылар
